Review
چكيده
در پژوهش حاضر، با استفاده از روش كتابسنجي، وضعيت كلي كتابهاي ترجمه شده بر اساس متغيرهايي نظير موضوع، زبان، نويسنده، كشور محل نشر، نوع فعاليت وجنسيت مترجمان و فعاليتهاي ناشران داخلي در رشته كتابداري و اطلاعرساني در سطح كشور بررسي شده است. نتايج حاصل از پژوهش نشان ميدهد بيشترين كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري واطلاع‌رساني درحوزه موضوعي كليات صورت گرفته است. 7/23% كتابهاي تجديد چاپ شده و 4/60% آثار ترجمه شده حاصل فعاليت فردي است. حدود 7/94% كتابها از زبان انگليسي ترجمه شده‌اند و 8/78% كتابهاي ترجمه شده به كشورهاي آمريكا و انگليس تعلق داشته است.
كليدواژه‌ها: ترجمه‌هاي فارسي متون كتابداري، كتابداري و اطلاعرساني، مطالعه كتابسنجي، كتابهاي ترجمه شده، كتابداري و اطلاعرساني.
مقدمه
آموزش كتابداري و اطلاعرساني در ايران با تأسيس دوره فوق ليسانس در سال 1345 در دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران شروع شد (مزيناني، 1379: 269). از آنجا كه مدرسان اوليه اين رشته در ايران غير ايراني بودند، متون و زبان آموزشي كه در اين كلاسها تدريس مي‌شد، به زبان انگليسي بود. پس از پيروزي انقلاب و ترك مدرسان خارجي و بازگشت تعدادي از كتابداران تحصيل كرده خارج از كشور، نياز به متون آموزشي به زبان فارسي احساس شد. از اين رو، ترجمه كتابهاي حوزه كتابداري و اطلاعرساني به زبان فارسي از سال 1365 مورد توجه قرار گرفت (مزيناني، 1379: 270؛ افشار، 1385).
هدفهاي پژوهش
هدف كلي اين پژوهش، بررسي مشخصات كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري واطلاع‌رساني در فاصله سالهاي 1370 تا 1387 است، تا از اين طريق تصويري كمّي از آنچه از حوزه موضوعي كتابداري از خارج به كشور وارد شده است، شناسايي شود. هدفهاي جزئي اين پژوهش در پرسشهاي تحقيق گنجانده شده است.
پيشينة پژوهش
در پژوهشي كه توسط «نوكاريزي» (1375) در سال 1374 در مورد منابع رشته كتابداري موجود در كتابخانههاي دانشگاهي صورت گرفت، مشخص شد در كتابخانة دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران به عنوان قديمي‌ترين كتابخانه دانشگاهي فعال در اين حوزه، تنها 330 عنوان كتاب فارسي در موضوع كتابداري و اطلاعرساني نگهداري ميشود كه بخش عمده‌اي از آن نيز كتابشناسي و ابزارهاي فهرست‌نويسي و ردهبندي است .
«رياحي‌نيا» (1378) در «كتابشناسي گزيده توصيفي كتابداري» 650 عنوان كتاب فارسي را تا سال 1377 در رشته كتابداري و اطلاعرساني رديابي كرده كه از بين آنها تنها 149 عنوان را كه جنبة مرجعيت آنها در رشته بيشتر بوده است، معرفي مي‌كند.
«حنفي نيري» (1379) درگزارشي به بررسي كتابهاي فارسي كتابداري واطلاع‌رساني از سال 1373 تا پايان 1378پرداخت. يافته‌هاي گزارش وي نشان داد طي سالهاي 1373 تا 1378، 140 عنوان كتاب منتشر شده كه91 عنوان تأليفي (65% ) و 49 عنوان (35%) ترجمه بوده است. به عبارتي، حدود دو سوم آثار تأليفي و يك سوم ترجمه بوده است. بيشترين، ميزان كتابهاي ترجمه شده مربوط به سال 1373 با 123 عنوان (48/24% ) و كمترين آثار ترجمه شده، مربوط به سالهاي 1375، 1376 و 1378 با 7 عنوان (28/14%) بوده است.
سؤالهاي پژوهش
1. توزيع موضوعي كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني چگونه است؟
2. فعاليت ناشران داخلي در رشتة كتابداري و اطلاعرساني در مورد كتابهاي ترجمه شده چگونه است ؟
3. كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني، از لحاظ فراواني تجديد چاپ چه وضعيتي دارند؟
4. فعاليت مترجمان از لحاظ كار ترجمه (فردي و گروهي) و جنسيت چگونه است؟
5. مترجمان پركار (پربسامد) در رشتة كتابداري و اطلاعرساني، چه كساني هستند؟
6. بين ميزان انتشار كتابهاي ترجمه شده طي سالهاي مورد بررسي در رشته كتابداري و اطلاعرساني چه تفاوتي وجود دارد؟
7. توزيع جغرافيايي محل اصلي نشر كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري و اطلاعرساني چگونه است؟
8. در رشتة كتابداري و اطلاعرساني، كتابهاي ترجمه شده بيشتر از كدام زبانهاست؟
9. در رشته كتابداري و اطلاعرساني، كتابهاي كدام نويسنده بيشتر از همه ترجمه شده است؟
روش‌شناسي پژوهش
روش و جامعه پژوهش
در پژوهش حاضر با استفاده از روش كتابسنجي، منابع تعريف شده در جامعة پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت.
جامعه پژوهش در اين مطالعه، تمامي كتابهاي ترجمه و منتشر شده در فاصله سالهاي 1370 تا 1387 در رشته كتابداري و اطلاعرساني است كه در لوح فشرده كتابشناسي ملي جمهوري اسلامي ايران و فهرست انتشارات ناشران از قبيل: كتابدار، چاپار، دبيزش، انتشارات كتابخانه ملي، انتشارات كتابخانه رايانهاي، انتشارات سمت، انتشارات آستان قدس رضوي، انتشارات مركز مدارك علمي ايران، انتشارات دانشگاه‌هاي فردوسي مشهد، اصفهان، تبريز، شهيد چمران اهواز، شيراز، انتشارات خانه كتاب، انتشارات دبيرخانه هيئت امناي كتابخانههاي عمومي كشور و ... فهرست شده است. در اين پژوهش، از سطح جامعه نمونه‌گيري به عمل نيامد و تمامي 245 كتاب ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني، شناسايي و مطالعه گرديد.
ابزار و روش گردآوري اطلاعات
به منظور استخراج كتابهاي رشته كتابداري و اطلاعرساني، با استفاده از آخرين ويرايش (1388) لوح فشرده كتابشناسي ملي جمهوري اسلامي ايران، تمامي كتابهاي تأليفي و ترجمه شده دركتابشناسي ملي بر اساس نوعي طرح تركيبي استخراج شد.
اين طرح، تركيبي از طرح ردهبندي ديويي، طرح ردهبندي ليزا ـ كه براي گروهبندي مقاله‌ها و ديگر آثار علمي در بانك اطلاعاتي چكيدههاي كتابداري و اطلاعرساني به كار ميرود ـ برنامه مصوب جديد دوره كارشناسي كتابداري واطلاع‌رساني (كميته كتابداري وزارت علوم) و سرفصلهاي دورة كارشناسي ارشد و دكتري[3] مي‌باشد، كه از تلفيق اين چهار مقوله، 22 ردة موضوعي تعيين و تعريف گرديد. اين رده‌ها عبارتند از:
1. كلّيات ( شامل مباني ومفاهيم اساسي، فلسفه، تاريخچه واصول تحقيق كتابداري واطلاع‌رساني و...)
2. مديريت (شامل مسائل مالي، كاركنان، برنامه‌ريزي)
3. سازماندهي (شامل فهرست‌نويسي، ردهبندي و كتابشناسي)
4. مجموعه سازي(شامل انتخاب مواد، گردآوري مواد، انواع مواد كتابخانه، استانداردهاي مجموعه‌سازي، اشتراك منابع، همكاري و امانت بين كتابخانه‌اي)
5. حفاظت و نگهداري مواد و ساختمان و تجهيزات
6. ذخيره و بازيابي اطلاعات (شامل نمايه‌سازي، چكيده‌نويسي، اصطلاحنامه، كاوش و جستجو، نيازسنجي اطلاعات، و بانكهاي اطلاعاتي)
7. حرفة كتابداري و اطلاعرساني (شامل آموزش، انجمنهاي حرفه‌اي، وضعيت شغلي)
8. خدمات بهخوانندگان (شامل آموزش مراجعان، امانت مواد، تحويل مدرك و اطلاعات، و فعاليت فرهنگي)
9. مرجع (كارمرجع، منابع مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع، مهارتهاي اطلاع يابي)
10. كتابخانههاي دانشگاهي
11. كتابخانههاي عمومي
12. كتابخانههاي آموزشگاهي
13. كتابخانههاي ملي
14. كتابخانههاي ديجيتالي و الكترونيكي و مجازي
15. ساير انواع كتابخانه‌ها (زندان، مساجد و...)
16. مراكز اطلاعرساني
17. فناوري اطلاعات، نظامها و شبكه‌هاي اطلاعرساني
18. مديريت دانش
19. كتابسنجي و اطلاع‌سنجي
20. نشر و حقّ مؤلف
21. مطالعه، كتابخواني و سوادآموزي
22. جامعه اطلاعاتي و سواد اطلاعاتي.
از اين طرح تركيبي، در مرحله گردآوري اطلاعات و ثبت مشخصات كتابشناختي كتابهاي كتابداري و اطلاعرساني استفاده شد و مشخصات كتابهايي كه موضوع آنها در اين طرح ميگنجيد، به عنوان كتابهاي كتابداري و اطلاعرساني و جامعة پژوهش ثبت گرديد.
علاوه بر لوح فشرده كتابشناسي ملي جمهوري اسلامي ايران، فهرست انتشارات مؤسسه‌هاي انتشاراتي كتابدار، چاپار، دبيزش، انتشارات كتابخانه ملي، انتشارات كتابخانه رايانهاي، انتشارات آستان قدس رضوي، انتشارات مركز مدارك علمي ايران، انتشارات دانشگاه‌هاي فردوسي مشهد، اصفهان، تبريز، شهيد چمران اهواز، شيراز، انتشارات خانه كتاب، انتشارات دبيرخانه هيئت امناي كتابخانههاي عمومي كشور و ... نيز بررسي و مشاهده شد و اطلاعات كتابشناختي تمامي كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني استخراج گرديد. از آنجا كه شناسايي نوع زبان و كشور اصلي محل نشر در كتابشناسي ملي ميسر نبود، به منظور رديابي زبان و كشور اصلي محل نشر، با تايپ عنوان اصلي كتاب در فهرست پيوسته كتابخانه كنگره، وب‌سايت open library با نشاني http://openlibrary.org، وب‌سايت كتابفروشي آمازون (www.amazon.com) و كتاب گوگل[4] با وب‌سايت http://book.google.com/books. زبان و كشور اصلي محل نشر شناسايي شد. بر اين اساس، زبان و كشور اصلي محل نشر كتابهاي جامعه پژوهش شناسايي گرديد. در نهايت، 245 ركورد براي مطالعه متغيرهاي مورد پژوهش وارد نرم‌افزار آماري علوم اجتماعي ويرايش 16 گرديد و سازماندهي شد.
يافته‌هاي پژوهش
اين بخش با هدف پاسخگويي به پرسشهاي اساسي پژوهش، به بررسي و تجزيه و تحليل هريك از سؤالهاي تحقيق به طور جداگانه مي پردازد. همچنين، به منظور وضوح بيشتر نتايج، تجزيه و تحليل يافته‌ها در قالب جدول و نمودار ارائه ميشود.
درپاسخ به سؤال اول اين پژوهش كه «توزيع موضوعي كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني چگونه است؟» ابتدا حوزه‌هايِ موضوعيِ كلي و مقوله‌هاي اصلي در رشته كتابداري و اطلاعرساني در 22 مقولة اصلي مشخص شد. اين پراكندگي موضوعي كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري واطلاع‌رساني درجدول 1 نشان داده شده است.
جدول 1. پراكندگي موضوعي كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري و اطلاعرساني
|
رديف
|
حوزه موضوعي
|
فراواني
|
درصد
|
|
1
|
كليات (شامل مباني و مفاهيم اساسي، فلسفه، تاريخچه و اصول تحقيق كتابداري واطلاع‌رساني و ...)
|
47
|
2/19%
|
|
2
|
مديريت (شامل مسائل مالي، كاركنان، برنامه‌ريزي)
|
14
|
7/5%
|
|
3
|
سازماندهي (شامل فهرست‌نويسي، ردهبندي و كتابشناسي)
|
18
|
3/7%
|
|
4
|
مجموعه‌سازي (شامل انتخاب مواد، گردآوري مواد، انواع مواد كتابخانه، استانداردهاي مجموعه‌سازي، اشتراك منابع، همكاري و امانت بين كتابخانه‌اي)
|
15
|
1/6%
|
|
5
|
حفاظت و نگهداري مواد و ساختمان و تجهيزات
|
9
|
7/3%
|
|
6
|
ذخيره و بازيابي اطلاعات (شامل نمايه‌سازي، چكيده‌نويسي، اصطلاحنامه، كاوش و جستجو، نيازسنجي اطلاعات، و بانكهاي اطلاعاتي)
|
18
|
3/7%
|
|
7
|
حرفه كتابداري و اطلاعرساني ( شامل آموزش، انجمنهاي حرفه‌اي، وضعيت شغلي)
|
5
|
2%
|
|
8
|
خدمات به خوانندگان (شامل آموزش مراجعان، امانت مواد، تحويل مدرك واطلاعات، و فعاليت فرهنگي)
|
6
|
4/2%
|
|
9
|
مرجع (كار مرجع، منابع مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع، مهارتهاي اطلاع‌يابي)
|
14
|
7/5%
|
|
10
|
كتابخانههاي دانشگاهي
|
1
|
4%
|
|
11
|
كتابخانههاي عمومي
|
5
|
2%
|
|
12
|
كتابخانههاي آموزشگاهي
|
5
|
2%
|
|
13
|
كتابخانههاي ملي
|
1
|
4%
|
|
14
|
كتابخانههاي ديجيتالي، الكترونيكي و مجازي
|
10
|
1/4%
|
|
15
|
ساير انواع كتابخانه (زندان، مساجد و...)
|
7
|
9/2%
|
|
16
|
مراكز اطلاعرساني
|
4
|
6/1%
|
|
17
|
فناوري اطلاعات، نظامها و شبكه‌هاي اطلاعرساني
|
18
|
3/7%
|
|
18
|
مديريت دانش
|
13
|
3/5%
|
|
19
|
كتابسنجي و اطلاع‌سنجي
|
4
|
6/1%
|
|
20
|
نشر و حقّ مؤلف
|
9
|
7/3%
|
|
21
|
مطالعه، كتابخواني و سواد آموزي
|
7
|
9/2
|
|
22
|
جامعه اطلاعاتي و سواد اطلاعاتي
|
15
|
1/6%
|
|
جمع كل
|
225
|
100%
|
همان‌طور كه در جدول 1 مشاهده ميشود، حوزة موضوعي كليات با 2/19%، ذخيره و بازيابي اطلاعات، فناوري اطلاعات و سازماندهي با 3/7%، جامعه اطلاعاتي و سواد اطلاعاتي با 1/6% به ترتيب بيشترين فراواني را داشته‌اند و در حوزه‌هاي كتابخانههاي ملي و كتابخانههاي آموزشگاهي، فقط يك كتاب ترجمه شده است.
فعاليت ناشران داخلي در حوزه‌هاي مورد مطالعه چگونه است؟
طي سالهاي 1370تا 1387، در مجموع 59 ناشر درحوزة كتابهاي ترجمه شده كتابداري و اطلاعرساني فعاليت داشته‌اند. توزيع فراواني10 ناشر فعال در انتشار كتابهاي ترجمه شده، در جدول 2 ارائه شده است.
جدول2. توزيع فراوني ناشران فعال بر حسب تعداد انتشارات آنها
|
رديف
|
ناشر
|
فراواني
|
درصد
|
درصد تجمعي
|
|
1
|
چاپار
|
37
|
1/15%
|
1/15%
|
|
2
|
كتابدار
|
30
|
2/12%
|
3/27%
|
|
3
|
انتشارات كتابخانه ملي
|
21
|
6/8%
|
9/35%
|
|
4
|
انتشارات مركز مدارك علمي ايران
|
18
|
3/7%
|
2/43%
|
|
5
|
دبيزش
|
12
|
9/4%
|
1/48%
|
|
6
|
آستان قدس رضوي
|
12
|
9/4%
|
53%
|
|
7
|
انتشارات سمت
|
9
|
7/3%
|
7/56%
|
|
8
|
كتابخانه رايانهاي
|
9
|
7/3%
|
4/60%
|
|
9
|
دبيرخانه هيئت امناي كتابخانههاي عمومي كشور
|
6
|
4/2%
|
8/62%
|
|
10
|
دانشگاه تبريز
|
5
|
2%
|
8/64%
|
|
11
|
ساير ناشران
|
86
|
2/35%
|
100%
|
|
|
جمع
|
245
|
100%
|
|
همان‌گونه كه در جدول 2 مشاهده ميشود، انتشارات چاپار، كتابدار، كتابخانه ملي، مركز مدارك علمي، دبيزش و بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي به ترتيب بيشترين كتابهاي ترجمه شده را چاپ و منتشر كرده‌اند. 3 ناشر بالاي 20 عنوان (9/35%)، 3 ناشر بين 10 تا20 عنوان (1/17%)، 4 ناشر بين 5 تا 10 عنوان (8/11%) و 49 ناشر زير 5 عنوان كتاب (2/35%) ترجمه شده را منتشر كرده‌اند.
بررسي توزيع جغرافيايي ناشران نشان ميدهد 46 ناشر (96/77%) از ناشران كشور در تهران و 13 ناشر (33/22%) در حوزه كتابهاي ترجمه شده، در شهرستانها مستقر ميباشند.
كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري واطلاع‌رساني از لحاظ فراواني تجديد چاپ چه وضعيتي دارند؟
در پاسخ به سؤال دوم، يافته‌هاي جدول 3 نشان ميدهد از مجموع كتابهاي ترجمه شده، 58 عنوان (7/23%) تجديد چاپ شده‌اند كه از اين تعداد 37 عنوان (1/15%) دو نوبت، 10 عنوان (1/4%) سه نوبت، 7 عنوان (9/2%) چهار نوبت و 4 عنوان (6/1%) پنج نوبت تجديد چاپ شده‌اند.
جدول3. وضعيت كتابهاي ترجمه شده رشتة كتابداري و اطلاعرساني از لحاظ تجديد چاپ
|
نوبت تجديد
|
فراواني
|
درصد
|
درصد تجمعي
|
|
1
|
187
|
3/76%
|
3/76%
|
|
2
|
37
|
1/15%
|
4/91%
|
|
3
|
10
|
1/4%
|
5/95%
|
|
4
|
7
|
9/2%
|
4/98%
|
|
5
|
4
|
6/1%
|
100%
|
فعاليت مترجمان از لحاظ كار ترجمه (فردي، گروهي) و جنسيت مترجمان چگونه است؟
در پاسخ به اين سؤال، همان‌طور كه يافته‌هاي جدولهاي 4 و5 نشان ميدهد، 4/60% از كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري و اطلاعرساني حاصل فعاليت فردي و 6/39% حاصل فعاليت گروهي مترجمان است كه از اين تعداد، 9/2% حاصل همكاري زنان، 22% حاصل همكاري مردان و 1/13% حاصل همكاري مردان و زنان و 6/1% توسط سازمان بوده است.
جدول4. فعاليت مترجمان فردي بر اساس جنسيت
|
فعاليت فردي
|
|
زن
|
مرد
|
جمع
|
|
فراوني
|
درصد
|
فراوني
|
درصد
|
فراوني
|
درصد
|
|
40
|
3/16%
|
108
|
1/44%
|
148
|
4/60%
|
جدول5. فعاليت مترجمان گروهي بر اساس جنسيت
|
فعاليت گروهي
|
|
زن و زن
|
مرد و مرد
|
زن و مرد
|
سازمان
|
جمع
|
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|
7
|
9/2%
|
54
|
22%
|
32
|
1/13%
|
4
|
6/1
|
97
|
6/39
|
چگونگي فعاليت مترجمان از نظر تعداد كتابهاي ترجمه شده، در جدول شماره 6 نشان داده شده است. برابر داده‌هاي جدول، «شكويي» با 11 عنوان، «مهراد» با10 عنوان و «دياني» با 8 عنوان كتاب، به ترتيب از مجموع 215 مترجم، در زمره مترجمان پركار (پربسامد) در رشته كتابداري و اطلاعرساني قرار گرفته‌اند.
جدول 6. مترجمان پركار (پر بسامد) در رشتة كتابداري و اطلاعرساني
|
رديف
|
مترجم
|
تعداد كتابهاي ترجمه كرده
|
|
1
|
علي شكويي
|
11
|
|
2
|
جعفر مهراد
|
10
|
|
3
|
محمد حسين دياني
|
8
|
|
4
|
عليرضا رستمي گومه
|
8
|
|
5
|
علي حسين قاسمي
|
8
|
|
6
|
محسن عزيزي
|
7
|
|
7
|
عباس گيلوري
|
6
|
|
8
|
زاهد بيگدلي
|
5
|
|
9
|
حسين مختاري معمار
|
5
|
|
10
|
آيدين آذري
|
5
|
بين ميزان انتشار كتابهاي ترجمه شده طي سالهاي مورد بررسي در رشته كتابداري و اطلاعرساني چه تفاوتي وجود دارد؟
در پاسخ به سؤال 6 پژوهش، نمودار 1 وضعيت انتشار كتابهاي ترجمه شده طي سالهاي 1370 تا 1387 را نشان ميدهد.
نمودار1. وضعيت انتشار كتابهاي ترجمه شده طي سالهاي 1370 تا 1387
همان‌طور كه داده‌هاي نمودار 1 نشان ميدهد، بيشترين كتابهاي ترجمه شده مربوط به سال 1384 و كمترين مربوط به سال 1370 مي‌باشد. تعداد كتابهاي ترجمه شده در دهة هشتاد بيشتر از تعداد كتابهاي ترجمه شده در دهه هفتاد است و تقريباً يك روند صعودي در كتابهاي ترجمه شده ديده ميشود.
توزيع جغرافيايي محل اصلي نشر كتابهاي ترجمه شده چگونه است؟
اين سؤال در پي آن است تا از طريق كتابهاي ترجمه شده، چگونگي حضور كشورهاي مختلف جهان را در عرصه علمي ايران بررسي كند. داده‌هاي گردآوري شده از چگونگي توزيع كشور اصلي محل نشر كتابهاي ترجمه شده در جدول 6 ارائه شده است. گفتني است، بعضي از ناشران در دو يا چند كشور شعبه‌هايي دارند كه در اين پژوهش، مقرّ اصلي هر ناشر در نظر گرفته شده است.
جدول 6. محل اصلي نشر عنوانهاي كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني
|
رديف
|
كشور
|
فراواني
|
درصد
|
|
1
|
ايالات متحده آمريكا
|
131
|
5/53%
|
|
2
|
انگلستان
|
62
|
3/25%
|
|
3
|
فرانسه
|
20
|
2/8%
|
|
4
|
هند
|
6
|
4/2%
|
|
5
|
هلند
|
5
|
2%
|
|
6
|
آلمان
|
4
|
6/1%
|
|
7
|
ساير كشورها
|
6
|
4/2%
|
|
8
|
شناسايي نشده
|
11
|
5/4%
|
|
جمع كل
|
245
|
100%
|
برابر داده‌هاي جدول فوق، كشورهاي آمريكا (3/53%)، انگلستان (3/25%)، فرانسه (5/7%)، هند (4/2%)، هلند (2%)، آلمان (6/1%) به ترتيب بيشترين حضور را در عرصه كتابهاي ترجمه شده داشته‌اند. ساير كشورها مانند بلژيك، استراليا، كانادا، دانمارك و ... سهم اندك و كمتر از 1% در اين عرصه داشته‌اند.
در رشته كتابداري و اطلاعرساني كتابهاي ترجمه شده بيشتر از كدام زبانهاست؟
در پاسخ به اين سؤال، مندرجات جدول 7 نشان ميدهد بخش اعظم كتابهاي ترجمه شده طي سالهاي1370 تا 1378 از زبان انگليسي است. پس از انگليسي، زبان فرانسوي با 7 عنوان كتاب قرار دارد. همچنين، از زبان آلماني يك عنوان كتاب ترجمه شده است. شايان ذكر است، كتابهاي زيادي توسط نويسندگان عرب تأليف شده است، اما ترجمه آنها توسط مترجمان ايراني از زبان انگليسي صورت گرفته يا اينكه نويسندگان عرب زبان آن را به زبان انگليسي نوشته‌اند. همچنين، اكثر كتابهاي نوشته شده در كشور هند كه توسط مترجمان داخلي ترجمه شده، به زبان انگليسي است.
جدول7. توزيع زباني كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري و اطلاعرساني
|
رديف
|
زبان
|
فراواني
|
درصد
|
|
1
|
انگليسي
|
232
|
7/94%
|
|
2
|
فرانسوي
|
7
|
9/2%
|
|
3
|
آلماني
|
1
|
4%
|
|
4
|
شناسايي نشده
|
5
|
2%
|
|
جمع
|
245
|
100%
|
در رشتة كتابداري و اطلاعرساني، كتابهاي كدام نويسنده بيشتر از همه ترجمه شده است؟
بررسي كمّي نويسندگان در اين مطالعه در جدول 10 آمده است. برابر داده‌هاي جدول، در طي سالهاي 1370 تا 1387، در مجموع كتابهاي250 نويسنده حقيقي و يا حقوقي مورد توجه مترجمان داخلي قرار گرفته است.
جدول 8. توزيع فراواني نويسندگان بر حسب تعداد كتابها
|
تعداد كتابهاي يك نويسنده
|
فراواني نويسندگان حقيقي و حقوقي
|
درصد
|
|
1
|
229
|
6/91%
|
|
2
|
16
|
4/6%
|
|
3 به بالا
|
5
|
2%
|
|
جمع كل
|
250
|
100%
|
اكثر آثار ترجمه شده، به ترجمة يك اثر از آثار نويسنده‌اي مشخص با فراواني 229 (6/91%) مربوط است. 4/6% كتابهاي ترجمه شده به ترجمة دو اثر از يك نويسنده و 2% به ترجمة سه و بيش از سه كتاب از نويسندگان حقيقي و حقوقي مربوط است. در بين نويسندگان، حقيقي كتابهاي «ويليام كتس»، «كرشان كوپال»، «سيلواپي» وب و كتابهاي «مك دونالد» ترجمه شده است. در بين نويسندگان حقوقي نيز كتابهاي يونسكو و ايفلا بيش از ديگر نويسندگان حقوقي ترجمه شده است. شايد بتوان ادعا كرد علت اصلي اين توجه، تفكرات و انديشه‌هاي اين افراد وسازمانها در شكل‌گيري دانش كتابداري و اطلاعرساني در قرن حاضر باشد (يادآور ميشود كه كتاب «ويليام كتس» به دليل ترجمه و نشر بخشهاي مجزاي آن توسط انتشارات كتابدار، از لحاظ كميّت جايگاه بالايي را به خود اختصاص داده است).
يافته‌هاي پژوهش
نتايج حاصل از پژوهش حاكي ازآن است كه از مجموع 245 عنوان كتاب ترجمه شده، حوزة موضوعي كليات با2/19%، ذخيره و بازيابي اطلاعات، فناوري اطلاعات و سازماندهي با 3/7%، جامعه اطلاعاتي و سواد اطلاعاتي با 1/6% به ترتيب بيشترين فراواني را داشته‌اند. در واقع، نتايج به دست آمده نشان دهندة اولويتهاي جامعه به ترجمة كتابهاي اين حوزه‌ها در زمانهاي انتشار است.
در سال 1384 بيشترين تعداد كتاب و در سال 1370 كمترين تعداد كتاب در حوزة كتابداري منتشر شده است. تعداد كتابهاي ترجمه شده در دهه هشتاد بيشتر از تعداد كتابهاي ترجمه شده در دهه هفتاد است. در مجموع، روند صعودي در ترجمه كتابهاي ترجمه شده، قابل مشاهده است.
46 ناشر (96/77%) از ناشران كتابهاي ترجمه شده كتابداري در تهران و 13 ناشر (33/22%) در شهرستانها مستقر ميباشند. از ميان 59 ناشر، انتشارات چاپار، كتابدار، كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، مركز مدارك علمي، دبيزش و بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي به ترتيب بيشترين كتابهاي ترجمه شده در رشتة كتابداري را منتشر كرده‌اند. از مجموع كتابهاي ترجمه شده، فقط 58 عنوان (7/23%) تجديد چاپ شده است كه از اين بين 37 عنوان (1/15%) دو نوبت، 10 عنوان (1/4%) سه نوبت، 7 عنوان (9/2%) چهار نوبت و 4 عنوان (6/1%) پنج نوبت تجديد چاپ شده‌اند.
بررسي چگونگي فعاليت مترجمان حاكي از آن است كه 4/60% كتابهاي ترجمه شده در رشته كتابداري و اطلاعرساني، حاصل فعاليت فردي است و 6/39% كتابهاي ترجمه شده حاصل فعاليت گروهي مترجمان است. در بين مترجمان در داخل كشور، شكويي، مهراد و ديّاني در زمرة مترجمان پركار (پربسامد) در رشته كتابداري و اطلاعرساني قرارگرفته‌اند.
كتابهاي منتشر شده در دو كشور آمريكا و انگليس بيشترين سهم را در عرصه كتابهاي ترجمه شده در ايران به خود اختصاص داده‌اند.
كتابهاي ترجمه شده در طي سالهاي1370 تا 1378 از زبانهاي انگليسي، فرانسوي، آلماني و عربي به فارسي برگردانده شده‌اند. حدود 92% ترجمه‌ها از زبان انگليسي است.
در بين نويسندگان حقيقي خارجي، بيشتر كتابهاي كتس، كوپال، سيلواپي وب و مك دونالد و در بين نويسندگان حقوقي كتابهاي يونسكو و ايفلا ترجمه شده است.
نتيجه‌گيري
آشكار نيست كه اولويتهاي موضوعي براي ترجمه با سليقه و ذوق مترجمان در ارتباط بوده است يا با نيازهاي واقعي آموزش و پژوهش در حوزة كتابداري و اطلاعرساني. با وجود گستردگي تعداد ناشران درحوزه كتابداري و اطلاعرساني، تعداد اندكي از آنها را ميتوان در زمرة ناشران فعال قرار داد. نويسندگاني كه آثار آنان ترجمه شده است، در شكل‌گيري دانش كتابداري و اطلاعرساني تأثيرگذار بوده‌اند. همچنين، نتايج حاصل نشان ميدهد كتابهاي ترجمه شده روندي تقريباً صعودي داشته است و از آنجا كه اكنون زبان غالب در ساخت جهاني اطلاعات، انگليسي است، بيشتر متون به اين زبان منتشر مي‌شوند.
پيشنهادهايي براي پژوهشهاي آينده
ـ پيشنهاد ميشود همين پژوهش براي مقاله‌هاي ترجمه شده كتابداري واطلاع‌رساني نيز درآينده صورت گيرد.
ـ پيشنهاد ميشود در پژوهشي، مقاله‌هاي تأليفي كتابداري و اطلاعرساني مطالعه و بررسي شود.
ـ پيشنهاد ميشود در پژوهشي، به مطالعة كتابسنجي كتابهاي تأليفي در رشته كتابداري و اطلاعرساني پرداخته شود.
ـ پيشنهاد ميشود پژوهشي با همين عنوان در سالهاي بعد از سال 1387 صورت گيرد.
منابع
- حنفي نيري،كريم (1379). «بررسي كتابهاي فارسي كتابداري و اطلاعرساني از سال 1373 تا 1378» كتاب ماه: كليات. مهرماه 1379. ص42-43.
- رياحي‌نيا، نصرت (1378). كتابشناسي گزيده توصيفي كتابداري (فارسي - انگليسي). تهران: سمت.
- مزينايي، علي (1379). كتابخانه و كتابداري. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهي (سمت)، 1379.
- نوكاريزي، محسن (1375). «روزآمد بودن منابع رشته كتابداري در كتابخانههاي دانشگاهي». فصلنامه كتاب. تابستان 1375. ص71-63.
- Farajpahlou AH(2004). Collaboration Among Library and Information Experts vs. Scientist. Proceedings of International Workshop on Webometrics, Informetrics and Scientometrics. 2-5 March 2004. Roorkee, India.
- Fattahi, Rahmatollah. "جدول درسهاي برنامه جديد دوره كارشناسي كتابداري و اطلاعرساني" 31 October 2009 .personal email (31 October 2009).
- Taryadi, Alfons ,(2004)."Three Decades of Book Publishing in Indonesia".ABD. Available12From:
http://www.accu.or.jp/appreb/report/abd/abd3033.htmlAccessed December 21, 2009
1. عضو هيئت علمي بخش علوم كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه شيراز این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
2. دانشجوي كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه شيراز
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
1. سرفصل‌ها درآدرس زير قابل بازيابي است:
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در
www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
52 _ شماره چهارم-جلد 13
مقالات برگرفته از پایان نامه 
