Review
چكيده
افزايش روزافزون هزينة نشريههاي چاپي از يكسو، لزوم دسترسيِ به موقع به آنها، و تكميل آرشيو نشريهها از سوي ديگر، كتابخانهها را به سمت انتخاب كارگزاري سوق ميدهد كه بتواند نشريهها را در كوتاهترين زمان ممكن و با قيمت مناسب تهيه كند. انتخاب كارگزار مناسب، چالشي است كه بسياري از كتابخانهها با آن روبرو هستند. هدف پژوهش حاضر، بررسي عملكرد كارگزاران نشريههاي ادواري چاپي لاتين در سطح كشوراز ديدگاه كارشناسان سفارشهاي كتابخانههاي دانشگاهي وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، براساس ملاكهاي كيفيت خدمات، ميزان انعطافپذيري، سرعت عمل و توانايي كارگزاران در تهيه نشريههاست. پژوهش حاضر به روش پيمايشي بوده و گردآوري دادهها به كمك پرسشنامه صورت گرفته است. تجزيه و تحليل دادهها به شيوة توصيفي و تحليلي و به كمك بستة نرمافزاري علوم اجتماعي (SPSS)انجام شد. نتايج حاصل نشان داد كارگزاران به لحاظ ملاكهاي مورد بررسي اختلاف معناداري با هم دارند و در چند گروه مختلف قرار گرفتند.
كليدواژهها: كارگزاران مجلههاي انگليسي، اشتراك مجلههاي انگليسي.
مقدمه
در عصري كه تغييرات سرعت شگرفي يافتهاست، با دسترسي به اطلاعات روزآمد ميتوان با تغييرات هماهنگ شد. اين اطلاعات زماني ميتواند ارزشمند باشد كه در زمان مناسب، در اختيار كاربر مناسب آن قرار گيرد. اين واقعيت جايگاه و اهميت كتابخانهها و مراكز اطلاعرساني را به عنوان سازمانهايي كه وظيفه گردآوري، سازماندهي، بازيابي و اشاعة اطلاعات را بر عهده دارند، نمايانتر ميسازد. پويايي و ارزشمندي كتابخانه به عنوان يك مركز اطلاعرساني، زماني محقق خواهد شد كه دسترسي به اطلاعات روزآمد را براي كاربران فراهم سازد. رشد روزافزون اطلاعات، كهنه شدن سريع اطلاعات، افزايش هزينة تهية منابع اطلاعاتي، و كاهش يا ثابت ماندن بودجه، كتابخانهها را به سمت انتخاب و گزينش منابع سوق داده است. اين عوامل سبب شده تا كتابخانهها براي تهيه منابع اطلاعاتي، روشي را برگزينند كه در كوتاهترين زمان و با صرف كمترين هزينه، اطلاعات مورد نياز كاربران را فراهم سازند. اگرچه راههاي مختلفي براي تهية منابع اطلاعاتي وجود دارد، كتابخانهها به طور معمول منابع اطلاعاتي خود را به دو روش عمدة خريد مستقيم از ناشر و خريد از كارگزار، تهيه ميكنند.
به اعتقاد «اشميت»[3] (1999: 60-59) كتابخانهها اغلب به دلايل اقتصادي و نيز خدمات ارزش افزوده[4]، ترجيح ميدهند منابع مورد نياز خود را از كارگزاران تهيه نمايند. او دلايل متعددي را برميشمرد كه عبارتند از:
·در خريد مستقيم از ناشر، كتابخانه بايد با تكتك ناشران مكاتبه كند. حال آنكه به هنگام كار با كارگزار، كتابخانه تنها با يك شركت مكاتبه دارد.
·كتابخانهها ميتوانند از مهارت و تخصص كارگزاران سود ببرند، زيرا كارگزاران با ناشران متعددي تماس دارند و از موجود بودن منابع، قيمت، چگونگي سفارش و ارسال آنها، آگاهي بهتري دارند.
·ناشران به كارگزاران تخفيف بيشتري ميدهند.
·كارگزاران خدمات مختلفي (نظير خدمات ارزش افزوده و ...) ارائه ميدهند، حال آنكه بسياري از ناشران تمايل چنداني به ارائه چنين خدماتي ندارند.
·بر خلاف كارگزاران، تعداد كمي از ناشران، پرداخت صورتحساب به روش سپردهگذاري را ميپذيرند. از اينرو، كتابخانه مجبور است تكتك صورتحسابها را از قبل پرداخت كند.
به عبارت ديگر، مزاياي حاصل از همكاري كتابخانه با كارگزار، هم به صورت مستقيم و هم غيرمستقيم است. صرفهجوييهاي مستقيم شامل تخفيفهاي مربوط به هزينة مواد ارائه شده است. صرفهجوييهاي غير مستقيم در شكل كاهش زمان صرف شده توسط كارمندان به منظور شناسايي، تأييد، سفارش، پيگيري[5] و نحوة پرداخت هزينه منابع است (اشميت،1999: 76).
تحقيق حاضر برآن است تا با ارزيابي عملكرد كارگزاران نشريههاي ادواريِ چاپيِ لاتينِ فعال در سطح كشور، از ديدگاه كارشناسان سفارشهاي خارجي كتابخانههاي دانشگاهي وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، كتابخانهها را در انتخاب و شناسايي كارگزار مناسب، ياري دهد.
بيان و اهميت مسئله
برخلاف مطالعات نسبتاً زيادي كه در زمينة ارزيابي عملكرد كارگزاران كتاب انجام شده، مطالعات صورت گرفته در زمينه ارزيابي عملكرد كارگزاران نشريهها در سطح جهان انگشت شمار است (نيسونجر[6]، 1988: 240؛ انجمن كتابداران آمريكا، 1997: 2). علت اين امر، ماهيت منحصر به فردي است كه نشريهها در مقايسه با ساير منابع اطلاعاتي دارند. به عبارت ديگر، اگرچه به لحاظ نظري مطالب نسبتاً زيادي در مورد ارزيابي عملكرد كارگزاران نشريهها نوشته شده، تحقيقات عملي انجام شده دربارة كارگزاران نشريهها، آن هم در يك سطح گسترده صورت نگرفته است. در صورت انجام چنين تحقيقاتي نيز، بيشتر آنها به يك كتابخانه خاص پرداختهاند. به عبارت ديگر، انجام تحقيقي در زمينة ارزيابي عملكرد كارگزاران نشريهها، علاوه بر اينكه معيارهاي نظري موجود را در عمل مورد استفاده قرار خواهد داد، چارچوبي براي انجام تحقيقات آينده نيز فراهم خواهد كرد.
هم اكنون كارگزاران متعددي در سطح كشور در زمينه تهية نشريههاي چاپي لاتين مشغول به فعاليت هستند كه هر يك عملكرد متفاوتي دارند. كتابخانهها با وجود تمايل به ارزيابي عملكرد كارگزاران، معيارها و روش ارزيابي مناسبي در اختيار ندارند. همين عامل سبب شده است تا انتخاب كارگزار مناسب، به دغدغهاي جدي براي بسياري از كتابخانهها تبديل گردد. گاهي اوقات مشاهده ميشود انتخاب كارگزار در برخي از كتابخانهها بر اساس آزمون و خطا يا بر اساس سليقه و بدون داشتن توجيهات كافي صورت ميگيرد. مسلماً انجام تحقيقي كه زمينة شناخت كارگزاران مناسب را براي كتابخانهها فراهم سازد، اهميت زيادي دارد و مانع بروز مشكلاتي نظير هدر رفتن بودجه كتابخانه، اتلاف وقت و نيروي كارشناسان سفارشها، و از همه مهمتر، ناقص ماندن آرشيو نشريههاي كتابخانه خواهد شد. بايد توجه داشت، با حركت كتابخانهها به سمت الكترونيكي شدن، برخي از كارگزاران فعال در حوزة نشريههاي چاپي نيز بتدريج در حال انتقال به سمت فعاليت در حوزة مجلههاي الكترونيكي و پايگاههاي اطلاعاتي هستند. به احتمال زياد، اين كارگزاران بسياري از تجربيات خود را به محيط الكترونيكي نيز منتقل خواهند كرد. با توجه به ثابت بودن برخي از ملاكهاي ارزيابي عملكرد در محيط چاپي و الكترونيكي، نتايج و تجربيات حاصل از تحقيق حاضر، ميتواند در ارزيابي كارگزاران در محيط الكترونيكي نيز سودمند باشد و زمينه تحقيقات آينده را نيز فراهم سازد.
بدين ترتيب، هدف اين تحقيق بررسي عملكرد كارگزاران فعال در زمينة تهية نشريههاي ادواري لاتين چاپي كتابخانههاي دانشگاههاي وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در سطح كشور از ديدگاه كارشناسان سفارشهاي خارجي است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر به روش پيمايشي انجام شده و براي گردآوري دادهها از پرسشنامه استفاده گرديده است. به منظور شناخت جامع معيارهاي انتخاب و ارزيابي كارگزاران، آثار مرتبط در اين حوزه (منابع تحقيقي و نظري) بررسي و معيارها استخراج گرديد. سپس براي اطمينان از جامعيت آنها، ديدگاه متخصصان اين رشته بخصوص كارشناسان بخش سفارش مورد استفاده قرار گرفت. سپس موارد شناسايي شده در قالب يك پرسشنامه تدوين شد. به منظور بررسي روايي پرسشنامه، از نظر متخصصان و صاحبنظران (كارشناسان سفارشها، استادان و نيز چند نفر از كارگزاران فعال در اين حوزه) استفاده شد. به دليل محدود بودن جامعة پژوهش و نبود امكان بازآزمايي مجدد، براي بررسي پايايي پرسشنامه از روش آلفاي كرونباخ استفاده گرديد كه عدد 86/0 به دست آمد. به منظور تجزيه و تحليل سؤالها، از آمار توصيفي (ميانگين و انحراف معيار) و تحليلي (تحليل واريانس يك طرفه) استفاده شد. براي اين منظور نرمافزار SPSS به كار گرفته شد.
جامعة پژوهش
جامعه پژوهش حاضر را كارشناسان بخش سفارشهاي خارجي كتابخانههاي دانشگاهي وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تشكيل ميدهند كه به دليل محدود بودن جامعه، پرسشنامه بين تمامي افراد جامعه توزيع شد و از نمونهگيري استفاده نشد. از بين تمام كتابخانههاي دانشگاهي (كتابخانههاي دانشكدهاي و كتابخانههاي مركزي) وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، 54 كتابخانه جزو جامعه آماري تحقيق حاضر بودند. ملاك انتخاب يك كتابخانه و ارسال پرسشنامه به آن بر اين اساس بود كه: نخست، كتابخانه داراي بخشي با عنوان بخش سفارشها بوده و كارهاي سفارش و پيگيري مربوط به نشريههاي لاتين با كارگزار، در خود كتابخانه انجام شود. دوم، كتابخانه مذكور اشتراك نشريههاي سالهاي 2002 تا 2007 را از طريق كارگزار انجام داده باشد. از آنجا كه ممكن بود كارگزاري قادر به تهية دورة كامل نشريههاي سالهاي 2008 و 2009 نشده باشد، و در نتيجه كارشناسان سفارشها نتوانند تصوير روشني از عملكرد كارگزاران در اين دو سال ارائه دهند، سالهاي مذكور، از بازه زماني اين تحقيق حذف گرديد.
پيشينة پژوهش
با توجه به ماهيت منحصر به فرد نشريهها در مقايسه با ساير منابع، مطالعات صورت گرفته در زمينة ارزيابي عملكرد كارگزاران نشريهها در سطح جهان انگشت شمار است (نيسونجر[7]، 1988: 240؛ انجمن كتابداران آمريكا، 1997: 2). از اينرو، علاوه بر ذكر تحقيقات انجام شده در زمينة عملكرد كارگزاران نشريههاي ادواري، به تحقيقاتي كه به ملاكهاي ارزيابي و انتخاب كارگزاران را بررسي كردهاند نيز اشاره شده است.
«ديكسون»[8] در سال 1966 مطالعهاي را با عنوان «تحليل تصميمات و سيستمهاي انتخاب كارگزار» انجام داد. او ملاكهاي انتخاب كارگزاران را كه از ديد دانشگاهيان و عاملان فروش اهميت داشت، بررسي نمود و 23 ملاك مؤثر در انتخاب كارگزار را مشخص و براساس ميزان اهميتشان رتبهبندي كرد. براساس مطالعة او، شش ملاك اول به ترتيب اهميت شامل كيفيت، تحويل، پيشينة كارگزار، سياستهاي مربوط به پيگيري و ضمانت، توانايي و تسهيلات مربوط به توليد و هزينه بود. روابط طرفين نيز به عنوان آخرين ملاك انتخاب ( يعني بيست و سومين ملاك) تعيين شد (نقل شده از وبر،1991).
طي مطالعهاي كه بين سالهاي 1977-1978 توسط «گرين»[9] در كتابخانه جنوبي[10] در دانشگاه ليدز[11] صورت گرفت، عملكرد كارگزاران تهيهكنندة نشريهها، براساس مقايسه درصد نامههاي ارسالي[12] به هر كارگزار، جهت ديركرد شمارههاي نشريهها، ارزيابي شد. در اين مطالعه، تعداد اشتراكها، تعداد كل نامههاي ارسالي و نيز تعداد نامههاي ارسالي به تفكيك ماه اول، دوم و سوم، براي هر كارگزار تعيين شد. نتايج بررسي نشان داد كارگزاراني كه در هر اشتراك، به خاطر ديركرد، تعداد نامه كمتري از طرف كتابخانه دريافت كرده بودند، عملكرد كلي بهتري داشتند. از طرف ديگر، ميزان پاسخگويي كارگزار به نامههاي ارسالي در ماههاي اول، دوم و سوم نيز نشانگر كارآيي آن كارگزار بود (گرين، 1981(.
طي سالهاي 1979 و 1981، بررسي دقيقتري با موضوع عملكرد كارگزاران توسط همين محقق انجام شد. براي هر كارگزار تعداد نامههاي ارسالي براي هر شماره مجله [13] براي سال 1979 و 1981 به صورت جداگانه محاسبه گرديد. تعداد نامههاي ارسالي هر اشتراك نيز براي سال 1979 محاسبه شد تا علاوه بر مقايسه با نامههاي ارسالي هر شماره در سال 1979، مشخص شود كه آيا نامههاي ارسالي هر اشتراك، در نتايج بررسي، تأثير انحرافي دارد يا خير. نتايج نشان داد هر چه تعداد نامههاي ارسالي به كارگزار در هر اشتراك يا هر شماره، كمتر باشد، آن كارگزار عملكرد بهتري دارد. علاوه بر اين، مشخص شد نتايج اين بررسي نسبت به بررسي سابق دقت بيشتري دارد، زيرا طي بررسي گذشته، اشتراكهاي توزيع شده بين كارگزاران مختلف، فاصلههاي انتشار متفاوتي داشتند و همين امر اثر انحرافي ناچيزي روي نتايج بررسي گذشته داشت. حال آنكه طي بررسي حاضر، اين اثر انحرافي برطرف و سعي شد اشتراكهاي توزيع شده بين كارگزاران مختلف، فاصلههاي انتشار مشابهي داشته باشند (گرين، 1983).
همانطور كه از مطالعات انجام شده بر ميآيد، در سطح ايران و حتي دنيا، مطالعهاي مشابه تحقيق حاضر انجام نشده است. تحقيقات صورت گرفته در زمينة بررسي عملكرد كارگزاران نشريههاي چاپي نيز تمام ملاكهاي مربوط به عملكرد را بررسي نكردهاند (به عنوان مثال، «گرين» در مطالعه خود تنها ملاك سرعت عمل كارگزار در پاسخگويي و ارسال شمارههاي نشريهها به كتابخانه را مد نظر قرار داده است). از طرفي، اكثر مطالعات انجام شده (نظير مطالعه ديكسون) بيشتر جنبة نظري داشته و به ذكر عوامل و ملاكهاي مؤثر در انتخاب كارگزار پرداختهاند.
سؤالهاي پژوهش
تحقيق حاضر برآن است تا به سؤالهاي زير از ديدگاه مسئولان بخش سفارش، پاسخ دهد:
1. توانايي كارگزاران در تهيه نشريهها در طي دوره مورد بررسي چگونه بوده است؟
2. عملكرد كارگزاران به لحاظ كيفيت خدمات ارائه شده، در طي دوره مورد بررسي چگونه بوده است؟
3. عملكرد كارگزاران به لحاظ سرعت عمل، طي دورة مورد بررسي چگونه بوده است؟
4. عملكردكارگزاران به لحاظ انعطافپذيري در مقابل سياستهاي مجموعهسازي كتابخانهها، طي دورة مورد بررسي چگونه بوده است؟
5. رضايتمندي كارشناسان سفارشها از عملكرد كارگزاران، در طي دوره مورد بررسي چگونه بوده است؟
6. آيا بين عملكرد كلي كارگزاران، در طي دوره مورد بررسي، اختلاف معناداري وجود دارد؟
تجزيه و تحليل يافتههاي پژوهش
در اين بخش، سؤالهاي تحقيق، براساس آمارهاي توصيفي و تحليلي تجزيه و تحليل شده است.
همانطور كه مشاهده ميشود، براساس اطلاعات جدول زير، بيشترين تعداد كتابخانهها به ترتيب با شركتهاي «كوكب»، «پراش» و «فلاحتمهر»، كار كردهاند.
جدول1. توزيع فراواني و درصد كتابخانهها براساس كارگزاران مختلف
نام كارگزار
|
تعداد كتابخانه
|
درصد
|
كوكب
|
20
|
77/30
|
پراش
|
12
|
46/18
|
فلاحتمهر
|
12
|
46/18
|
توربوگلن
|
8
|
3/12
|
سوئتز
|
5
|
7/7
|
آبان علم
|
4
|
15/6
|
جهانآبگون
|
4
|
15/6
|
جمع
|
65
|
100
|
سؤال اول: توانايي كارگزاران در تهية دورة نشريهها در طي دورة مورد بررسي چگونه بوده است؟
توانايي كارگزار در تهية نشريهها با چند ملاك سنجيده شد كه عبارتند از: ميزان عنوانهايي كه كارگزار موفق به تهية دوره كامل آنها شده است؛ ميزان عنوانهايي كه كارگزار قادر به تهية آنها نبوده (كسري عنوانها)؛ ميزان اهميت و هزينة نشريههايي كه كارگزار قادر به تهيه آنها نبوده و توانايي كارگزار در تهية نشريههاي درخواستي كتابخانه.
آزمون آناليز واريانس يكطرفه نشان داد از ديد كارشناسان، اختلاف معناداري بين ميانگين توانايي كارگزاران وجود دارد. براساس آزمون دانكن، شركتهاي «فلاحتمهر»، «كوكب»، «سوئتز» و «پراش» به لحاظ توانايي در تهيه نشريهها، در ردة A (بالاترين رده) قرار دارند. «جهانآبگون» و «آبان علم» در رده B (دومين رده)، و «توربوگلن» نيز در رده C (سومين رده) قرار دارند.
جدول2. آزمون دانكن براي مقايسة ميانگين توانايي كليِ كارگزاران در تهية نشريهها
رده
|
A
|
A
|
A
|
A
|
B
|
B
|
C
|
نام كارگزار
|
فلاحتمهر
|
كوكب
|
سوئتز
|
پراش
|
جهان آبگون
|
آبان علم
|
توربوگلن
|
فراواني كتابخانه
|
7
|
16
|
4
|
10
|
4
|
2
|
6
|
ميانگين كيفيت خدمات
|
131/4
|
125/4
|
000/4
|
750/3
|
125/3
|
750/2
|
653/1
|
سؤال دوم: عملكرد كارگزاران به لحاظ كيفيت خدمات ارائه شده، در طي دورة مورد بررسي چگونه بوده است؟
براي سنجش كيفيت خدمات، از سه ملاك «كيفيت بستهبندي نشريات»؛ «ميزان همخواني محتويات بسته با سياهه نشريههاي ارسالي» و «ميزان پاسخگويي كارگزار به سؤالها و مسائل مربوط به سفارشهاي كتابخانه» استفاده شد.
آناليز واريانس يكطرفه نشان داد از ديد كارشناسان، بين كيفيت خدمات كارگزاران مختلف، تفاوت معناداري وجود دارد. نتايج حاصل از آزمون دانكن، نشان ميدهد شركتهاي سوئتز، آبان علم، پراش، كوكب و فلاحت مهر كيفيت خدمات نسبتاً يكساني دارند. شركتهاي جهانآبگون و توربوگلن نيز كيفيت خدمات يكساني داشته و نسبت به ساير شركتها در ردة پايينتري قرار دارند.
جدول3. آزمون دانكن براي مقايسه ميانگين كيفيت خدمات كارگزاران
رده
|
A
|
A
|
A
|
A
|
A
|
B
|
B
|
نام كارگزار
|
سوئتز
|
آبان علم
|
پراش
|
كوكب
|
فلاحتمهر
|
جهان آبگون
|
توربوگلن
|
فراواني كتابخانه
|
6
|
4
|
12
|
21
|
12
|
4
|
8
|
ميانگين كيفيت خدمات
|
33/4
|
33/4
|
31/4
|
29/4
|
20/4
|
00/3
|
58/2
|
سؤال سوم: عملكرد كارگزاران به لحاظ سرعت عمل، در طي دورة مورد بررسي چگونه بوده است؟
ملاكهاي مربوط به سرعت عمل عبارتند از: پاسخگويي به سؤالها و درخواستهاي كتابخانه، پاسخگويي به پيگيريهاي انجام شده پس از هر بار پيگيري كتابخانه و ارسال به موقع شمارههاي نشريههاي سفارش داده شده.
نتايج حاصل از آزمون تحليل واريانس يك طرفه نشان داد بين ميانگين سرعت عمل كارگزاران مختلف، تفاوت معناداري وجود دارد. آزمون دانكن انجام شده نشان ميدهد از ديد كارشناسان، شركتهاي كوكب، سوئتز، فلاحتمهر، پراش، آبان علم و جهانآبگون، تقريباً به لحاظ سرعت عمل در يك سطح ميباشند. توربوگلن نيز با اختلاف زيادي نسبت به ساير شركتها، در سطح پايينتري قرار دارد.
جدول4. آزمون دانكن براي مقايسة ميانگين سرعت عمل كارگزاران
رده
|
A
|
A
|
A
|
A
|
A
|
B
|
B
|
نام كارگزار
|
كوكب
|
سوئتز
|
فلاحتمهر
|
پراش
|
آبان علم
|
جهان آبگون
|
توربوگلن
|
فراواني كتابخانه
|
21
|
6
|
12
|
12
|
4
|
4
|
8
|
ميانگين كيفيت خدمات
|
94/3
|
78/3
|
69/3
|
61/3
|
58/3
|
17/3
|
62/1
|
سؤال چهارم: عملكرد كارگزاران به لحاظ انعطافپذيري در مقابل سياستهاي مجموعهسازي كتابخانهها، چگونه بوده است؟
انعطافپذيري در مقابل سياستهاي مجموعهسازي كتابخانهها از سه ملاك تشكيل شده است كه عبارتند از: ارسال شمارههاي نشريهها به محلهاي اعلام شده توسط كتابخانه، آمادگي كارگزار براي ارسال به موقع و سريع گزارشهاي مورد نياز كتابخانه و پايبندي كارگزار به تعهداتش.
نتايج حاصل از آزمون آناليز واريانس يكطرفه نشان داد بين ميانگين انعطافپذيري كارگزاران، اختلاف معناداري وجود دارد. نتايج حاصل از آزمون دانكن نيز نشان ميدهد از ديد كارشناسان، شركتهاي سوئتز و كوكب بالاترين رده از انعطافپذيري (رده A) را به خود اختصاص دادهاند. دو شركت فلاحتمهر و پراش نيز در دومين رده (رده B) قرار دارند. جهانآبگون و آبان علم در سومين رده (رده C) و توربوگلن نيز در رده D (چهارمين و پايينترين رده) قرار دارند.
جدول 5. آزمون دانكن براي مقايسة ميانگين انعطافپذيري كارگزاران از ديد كارشناسان
رده
|
A
|
A
|
B
|
B
|
C
|
C
|
D
|
نام كارگزار
|
سوئتز
|
كوكب
|
فلاحتمهر
|
پراش
|
جهان آبگون
|
آبان علم
|
توربوگلن
|
فراواني كتابخانه
|
6
|
21
|
12
|
12
|
4
|
4
|
8
|
ميانگين كيفيت خدمات
|
28/4
|
07/4
|
92/3
|
74/3
|
08/3
|
92/2
|
17/2
|
سؤال پنجم: رضايتمندي كارشناسان سفارشها از عملكرد كارگزاران، چگونه بوده است؟
نتايج حاصل حاكي از آن است كه بيشترين ميزان رضايتمندي به ترتيب به شركتهاي سوئتز، كوكب، پراش، آبان علم و فلاحتمهر و كمترين ميزان رضايتمندي نيز به ترتيب به توربوگلن و جهانآبگون اختصاص دارد. به منظور بررسي معناداري بين رضايتمندي كارشناسان نيز از آزمون ناپارامتري كروسكال- واليس استفاده شده كه نتايج حاصل، معناداري اختلاف رضايتمندي را نشان ميدهد.
سؤال ششم: آيا بين عملكرد كلي كارگزاران، در طي دورة مورد بررسي اختلاف معناداري وجود دارد؟
در اين قسمت، براي بررسي معناداري اختلاف عملكرد كلي كارگزاران، ابتدا نمرة هر يك از ملاكهاي عملكرد با هم جمع و از مجموع نمرهها ملاكهاي ميانگين گرفته شد.
نتايج حاصل از آزمون تحليل واريانس يك طرفه حاكي از معناداري اختلاف بين عملكرد كلي كارگزاران است. براي مقايسة اين ملاك نيز از آزمون دانكن استفاده شد. همانطور كه در جدول زير نشان داده شده است، شركتهاي كوكب، سوئتز، فلاحتمهر و پراش به ترتيب بالاترين رده (رده A)مربوط به عملكرد كلي را كسب نمودهاند. آبان علم و جهانآبگون در دومين رده (رده B) و توربوگلن نيز در پايينترين رده (يعني رده C) قرار دارند.
جدول 6. آزمون دانكن براي مقايسة ميانگين عملكرد كلي كارگزاران
رده
|
A
|
A
|
A
|
A
|
B
|
B
|
C
|
نام كارگزار
|
كوكب
|
سوئتز
|
فلاحتمهر
|
پراش
|
آبان علم
|
جهان آبگون
|
توربوگلن
|
فراواني كتابخانه
|
21
|
6
|
12
|
12
|
4
|
4
|
8
|
ميانگين كيفيت خدمات
|
10/4
|
07/4
|
01/4
|
74/3
|
16/3
|
06/3
|
73/1
|
بحث و نتيجهگيري
يافتههاي سؤال اول نشان ميدهد چهار شركت فلاحتمهر، كوكب، سوئتز و پراش توانايي تقريباً يكساني در زمينة تهية نشريهها داشته و اختلاف معناداري بين آنها وجود ندارد. شركت فلاحتمهر و شركت پراش به ترتيب بالاترين و پايينترين ميانگين توانايي را در ردة اول كسب نمودهاند. شركت كوكب با اختلاف بسيار ناچيزي پس از شركت فلاحتمهر در رتبة دوم قرار دارد. شركت سوئتز به لحاظ ميانگين توانايي، جايگاه سوم را به خود اختصاص داده است. گفتني است، اين اختلاف به اندازهاي نيست كه معنادار باشد.از آنجا كه دو شركت جهانآبگون و آبان علم نسبت به ساير كارگزاران (شركتهاي فلاحتمهر، كوكب، سوئتز و پراش) به لحاظ توانايي تهية نشريهها در ردة پايينتري قرار داشتند و از طرفي، تكميل آرشيو نشريهها نيز براي كتابخانه اهميت زيادي دارد، به كتابخانهها توصيه ميشود تا هنگام كار با شركتهاي ياد شده، دقت بيشتري داشته باشند.
در سؤال دوم، به غير از دو شركت توربوگلن و جهانآبگون، عملكرد بقيه شركتها به لحاظ كيفيت خدمات در يك سطح بوده و اختلاف چنداني باهم ندارند. البته، چنانچه به تمامي ملاكهاي فرعي كيفيت خدمات پاسخ داده ميشد، امكان داشت اطلاعات بيشتري به دست آيد. حتي ممكن بود شاهد تفاوت معناداري بين كيفيت خدمات شركتهاي رده A نيز باشيم. اما آنچه در حال حاضر مشاهده ميشود اين است كه بين شركتهاي سوئتز، آبان علم، پراش، كوكب و فلاحتمهر هيچ تفاوت معناداري وجود ندارد. بر اين اساس، به نظر ميرسد كتابخانههايي كه به كيفيت خدمات كارگزار اهميت ميدهند، يكي از شركتهاي سوئتز، آبان علم، پراش، كوكب و فلاحتمهر را انتخاب خواهند نمود. اما به نظر كارشناسان سفارش، شركتهاي جهانآبگون و توربوگلن در اين زمينه كيفيت مناسبي نداشتند. از اينرو، به كتابخانهها پيشنهاد ميشود به هنگام كار با شركت جهانآبگون دقت بيشتري داشته باشند (شركت توربوگلن به دليل عملكرد ضعيفي كه طي سالهاي قبل از 2006 ميلادي داشت، از فهرست كارگزاران فعال در اين حوزه، خارج شده است).
با توجه به اهميتي كه ملاك ميزان انعطافپذيري كارگزار براي كتابخانهها دارد، چنانچه به هنگام انتخاب كارگزار اين ملاك به اندازه كافي مورد توجه قرار نگيرد، كتابخانه ممكن است در شرايطي نظير تأخير در پرداخت هزينه اشتراك يا تغيير ناگهاني عنوانهاي سفارشي، با مشكلات عمدهاي روبرو گردد. بر اساس يافتههاي حاصل از سؤال چهارم ميتوان گفت، شركتهاي سوئتز و كوكب بالاترين ميزان سازگاري و انعطافپذيري را با كتابخانههاي طرف قرارداد خود داشتهاند و شركتهاي فلاحتمهر و پراش، در جايگاه دوم قرار گرفتند. دو شركت جهانآبگون و آبان علم نيز جايگاه آخر را به دست آوردهاند. از اينرو، به نظر ميرسد به لحاظ اولويتهاي مد نظر كارشناسان، شركتهاي سوئتز و كوكب در اولويت اول، شركتهاي فلاحتمهر و پراش در اولويت دوم قرار بگيرند. به كتابخانههايي كه براي ميزان انعطافپذيري، اهميت زيادي قايل هستند پيشنهاد ميشود در انتخاب شركتهاي جهانآبگون و آبان علم، دقت بيشتري داشته باشند.
بر اساس سؤال پنجم،ميزان رضايتمندي كارشناسان از كارگزار تا حدودي برگرفته از ملاكهاي توانايي در تهية نشريهها، كيفيت خدمات، انعطافپذيري و سرعت عمل كارگزار ميتواند باشد. نكته ديگري كه ميتوان به آن اشاره كرد، اين است كه كارشناسان سفارشها علاوه بر ملاكهاي مورد بررسي، موارد ديگري را نيز به هنگام ارزيابي عملكرد كارگزار مدنظر قرار ميدهند. نحوة برخورد و روابط عمومي كارگزار با كتابخانه، بويژه كارشناس سفارشها، از جملة اين موارد است. يك كارگزار ممكن است با وجود رتبه بالايي كه در ملاكهاي مربوط به عملكرد (توانايي در تهية نشريهها، كيفيت خدمات، انعطافپذيري و سرعت عمل) كسب كرده، اما مواردي نظير برخورد نامناسب كارگزار، يا حتي برخي اختلافهاي موجود بين كارگزار و كتابخانه، ميتواند به نارضايتي كارشناس سفارشها از كارگزار منجر شود.
نتايج حاصل نشان ميدهد شركت سوئتز با 4 واحد اختلاف ميانگين نسبت به كوكب كه در جايگاه دوم قرار دارد، بالاترين ميزان رضايتمندي را از سوي كارشناسان به دست آورده است. كسب امتياز بالاتر توسط سوئتز، نشان از توانايي و عملكرد بالاي اين شركت دارد. شركتهاي كوكب، پراش و آبان علم با 1 واحد اختلاف ميانگين نسبت به هم، تقريباً سطح يكساني از رضايتمندي را كسب نمودهاند. شركت فلاحتمهر با 2 واحد اختلاف ميانگين نسبت به كوكب، پراش و آبان علم جايگاه سوم را به خود اختصاص داده است. با توجه به اينكه شركت فلاحتمهر در تمام ملاكهاي عملكرد، نسبت به آبان علم، امتياز بالاتري را كسب كرده است، كسب رضايتمندي بالاتر شركت آبان علم نسبت به فلاحتمهر، نيازمند تحقيقات بيشتري است. شركتهاي جهانآبگون و توربوگلن با اختلاف بسيار فاحشي نسبت به ساير شركتها به ترتيب در جايگاه چهارم و پنجم رضايتمندي قرار دارند. البته، رضايتمندي پايين كارشناسان از اين شركتها تاحدودي ميتواند واضح و روشن باشد. شركتهاي مذكور در ساير ملاكها نيز رتبة بسيار پاييني را كسب نموده بودند.
در ارتباط با سؤال ششم، اگرچه بين شركتهاي رده A (يعني كوكب، سوئتز، فلاحتمهر و پراش) اختلاف معناداري وجود ندارد و تقريباً همة شركتها به لحاظ عملكرد در يك سطح قرار دارند، اما اختلاف ميانگين عملكرد كلي موجود بين اين شركتها، به حدي هست كه بتوان بين همين شركتها نيز دست به انتخاب زد. در كل ميتوان گفت، به نظر كارشناسان سفارشها، شركت كوكب بهترين گزينه به منظور تهية نشريهها بوده است، زيرا اين شركت بعد از پراش، بالاترين ميزان عنوانهاي سفارشي را داشته و بيشترين تعداد كتابخانه نيز با آن قرارداد داشتهاند. تعداد زياد كتابخانههايي كه با كوكب كار كردهاند و نيز تعداد بالاي عنوانهاي سفارشي (به طور ميانگين 175 عنوان) ميتواند نشان از درجه اطمينان بالايي باشد كه كتابخانهها به اين شركت دارند.پس از شركت كوكب، كارشناسان سوئتز را به عنوان دومين گزينة پيشنهادي براي تهية نشريهها دانستهاند. اگرچه شركت سوئتز به لحاظ ميانگين عملكرد كلي، اختلاف چنداني با كوكب ندارد، اما تعداد كتابخانههاي كمتر و نيز ميانگين تعداد عنوانهاي سفارشي پايين اين شركت، ميتواند به دليل قيمت بالايي باشد كه به كتابخانهها پيشنهاد ميكند. در كل ميتوان گفت، كتابخانههايي كه محدوديت مالي چنداني ندارند، از همكاري با شركتهاي كوكب و سوئتز بهترين نتيجه را خواهند گرفت. به نظر ميرسد، كتابخانههايي با شركتهايي نظير كوكب و سوئتز كار ميكنند كه به اهميت دسترسي به موقع نشريهها و نيز تكميل آرشيو كتابخانه در قبال هزينه بالاتر پي بردهاند و به لحاظ مالي نيز مشكل چنداني ندارند.
شركت فلاحتمهر نيز با اختلاف ميانگين ناچيزي نسبت به كوكب و سوئتز، جايگاه سوم عملكرد كلي را به خود اختصاص داده است. با توجه به تعداد زياد كتابخانههايي كه با اين شركت كار كردهاند (12 كتابخانه)، و نيز عملكرد كلي بالايي كه كسب كرده است، ميتوان گفت، بعد از شركتهاي كوكب و سوئتز، شركت فلاحتمهر بهترين گزينه انتخابي براي كتابخانهها بوده است. در مجموع، اجماع كلي در زمينة قيمت پيشنهادي شركت فلاحتمهر در مقايسه با شركتهاي كوكب و سوئتز وجود نداشت. برخي كتابخانهها براين باور بودند كه قيمت پيشنهادي فلاحتمهر، از قيمتهاي پيشنهادي كوكب بالاتر است و برخي نيز به برابري تقريبي قيمتهاي پيشنهادي دو شركت اعتقاد داشتند. برخي نيز بر اين باور بودند كه قيمتهاي پيشنهادي شركت فلاحتمهر در مقايسه با كوكب، پايينتر است. اما اكثر كارشناسان اعتقاد داشتند قيمتهاي پيشنهادي شركت پراش نسبت به شركت فلاحتمهر پايينتر است. به هر حال، بحث مربوط به قيمت پيشنهادي را ميتوان به راحتي با برگزاري مناقصه و دريافت پيشفاكتور از اين شركتها حل نمود. بر اساس نتايج حاصل، ميتوان گفت، چهارمين و آخرين گزينة انتخابي توسط كارشناسان سفارشها نيز شركت پراش خواهد بود.
نتيجهگيري
نتايج نشان ميدهد، از بين كارگزاران رده A، پراش با بيشترين عنوانهاي سفارشي، پايينترينتوانايي در تهية نشريهها؛ و فلاحتمهر با كمترين عنوانهاي سفارشي، بالاترين توانايي را داشته است. اما لازم است در اين زمينه كه آيا ميزان عنوانهاي سفارشي بر توانايي كارگزار در تهية نشريهها تأثيرگذار است يا خير، تحقيقات بيشتري صورت گيرد.همچنين، مشخص شد رضايتمندي كارشناسان سفارشها از كارگزار، تابع ملاكهاي متعددي است و صرف بالا بودن عملكرد كارگزار در ملاكهاي توانايي تهية نشريهها، كيفيت خدمات، انعطافپذيري و سرعت عمل، نميتواند موجب رضايت از كارگزار گردد و موارد ديگري نيز اثرگذار هستند. اگرچه شركتهاي كوكب، سوئتز، فلاحتمهر و پراش به لحاظ عملكرد كلي، تقريباً در يك سطح قرار دارند، عامل مهمي كه باعث تمايز بين اين شركتها شده، الگويهاي متفاوت قيمتدهي است كه اين شركتها دنبال ميكنند. لازم است كارشناسان سفارش و مسئولان مربوط، به هنگام برگزاري مناقصهها، دقت كافي داشته و تمام ملاكهاي عملكرد را مد نظر قرار دهند و از انتخاب سليقهاي يا انتخاب يك كارگزار به صرف اينكه پايينترين قيمت را در مناقصه پيشنهاد كرده، خودداري كنند. در كل، ميتوان گفت، بين برخي از كارگزاران به لحاظ ملاكهاي مربوط به عملكرد، اختلاف معناداري باهم داشتند. همچنين مشخص شد عملكرد بالاي كارگزار در يك ملاك، به هيچوجه به معناي عملكرد بالاي آن كارگزار در ساير ملاكها نيست. شركتهاي كوكب، سوئتز، فلاحتمهر و پراش (به جز در ملاك مربوط به ميزان انعطافپذيري) در تمامي ملاكها عملكرد تقريباً يكساني داشتند. ساير شركتها (آبان علم، جهانآبگون و توربوگلن) بجز در يك يا دو ملاك، در ساير ملاكها نسبت به شركتهاي كوكب، سوئتز، فلاحتمهر و پراش اختلاف معناداري داشته و در ردة پايينتري قرار داشتند. از اينرو، كتابخانهها بايد به هنگام كار با اين شركتها دقت بيشتري داشته باشند. تحقيق حاضر به هيچ وجه ادعاي بررسي دقيق و همه جانبة عملكرد كارگزاران سطح كشور را ندارد و هدف تنها ارائه چارچوبي كلي براي كتابخانههاي دانشگاهي به هنگام انتخاب كارگزار بود. در نهايت، اين كتابخانه است كه بر اساس وضعيت و شرايط خود، تصميم نهايي را در اين زمينه خواهد گرفت.
منابع
- American Library Association(1997). Guide to Performance Evaluation of Serials Vendors (Acquisitions Guidelines No.10). Chicago: American Library Association.
- Green, Paul Robert (1981). "The performance of subscription agents: a preliminary survey". The Serial Librarian, Vol. 5, No. 4,:19-24
- Green, Paul Robert (1983). "The performance of subscription agents: a detailed survey". The Serial Librarian, vol. 8, No. 2, :7-22
- Nisonger, Thomas E .(1988).Management of Serials in Libraries. Libraries Unlimited, Inc: ENGLEWOOD.
- Schmidt, Karen A. (1999).Understanding the Business of Library Acquisitions. Second Edition, Chicago: ALA Editions of the American Library Association.
1. دانشيار بخش علوم كتابداري و اطلاع رساني، دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي، دانشگاه شيراز
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
2. دانشجوي فوق ليسانس علوم كتابداري دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه شيراز این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
[4]. Value added services.
[11]. University of Leeds.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در
www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
52 _ شماره چهارم-جلد 13