ارزيابي نيروي انساني كتابخانه هاي دانشگاهي شهر كرمانشاه و مقايسة آن

Hits: 1531
User rating: / 1
PoorBest 

Review

چكيده هدف از انجام اين تحقيق، تعيين و تشريح وضع موجود كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از نظر نيروي انساني و مقايسة وضع موجود با وضع مطلوب است. اين پژوهش با استفاده از روش پيمايشي به بررسي نيروي انساني متخصص و غيرمتخصص در 12 كتابخانة مورد بررسي مي‌پردازد و آن‌گاه آن‌ها را با استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ايران مورد مقايسه قرار مي‌دهد. براي گردآوري اطلاعات از پرسشنامه و مشاهدة مستقيم استفاده شده است. در كتابخانه‌هاي دانشگاهي كرمانشاه 84 نفر به عنوان كتابدار مشغول به فعاليت ميباشند كه از اين تعداد 49 نفر (58 درصد) داراي تحصيلات كتابداري و 35 نفر (42 درصد) نيز غيرمتخصص مي‌باشند. تعداد كل نيروي انساني متخصص مورد نياز در كتابخانههاي مورد مطالعه مطابق استاندارد بايد 145 نفر باشد، در حالي كه 49 نفر (34%) نيروي متخصص در كتابخانه‌ها موجود است و اين نشان دهندة كمبود شديد نيروي متخصص در اين كتابخانهها مي‌باشد. بجز كتابخانة مركزي دانشگاه علوم پزشكي كه نيروهاي متخصص آن از سطح استاندارد بالاتر (122 درصد) است، ديگر كتابخانهها در سطح پايين‌تر از استاندارد قرار دارند. كليدواژهها: كتابخانههاي دانشگاهي، كرمانشاه، استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي، ارزيابي نيروي انساني. مقدمه تاريخچة كتابخانههاي دانشگاهي به مفهوم امروزي و با قوانين مدون، در اروپا به حدود سال 1855 و در آمريكا به سال 1850 مي رسد. در ايران با اين كه اولين مؤسسة آموزش عالي را امير كبير با نام دارالفنون تأسيس كرد، ولي بايد اذعان داشت كه اولين دانشگاه به مفهوم امروزي آن، در سال 1313 با عنوان دانشگاه تهران تأسيس شد. با تأسيس اين دانشگاه و شكل‌گيري دانشكدههاي مختلف آن، پايههاي كتابخانههاي دانشكدهاي و دانشگاهي نيز پي‌ريزي شد (مزيناني، 1380، ص. 189). امروزه يكي از شعارهاي دانشگاه‌هاي معتبر جهان، تبديل دانشگاه به مركز آموختن مادامالعمر براي اهل دانش و پژوهش و براي همة افراد صرف‌نظر از مليت، جنسيت، سن و توانايي يا ناتواني جسمي مي‌باشد (آذرنگ 1378، ص. 45) كتابخانههاي دانشگاهي هم كه بخش جداييناپذير نظام آموزشي عالي محسوب مي شوند، به عنوان مراكز گردآوري و انتقال اطلاعات علمي و فني و كانون پاسخگويي به نياز محققان، ناگزير به سرمايه‌گذاري در اشاعة خدمات، تهية منابع روزآمد و جذب نيروي انساني كارآمد هستند (حقيقي، 1372، ص. 2). با توجه به رشد آموزش عالي در ايران و افزايش تعداد دانشجو در دانشگاه‌ها ، تنوع رشته‌هاي تحصيلي و ارتقاي درجات تحصيلات عالي، نيازها و تغييرات زيادي در دانشگاه‌ها به وجود آمده است كه خود، نيازمند تجهيز كتابخانهها براي پاسخگويي به نيازهاي اطلاعاتي اين خيل عظيم دانشجو و استاد است. كتابخانة دانشگاهي كارآمد، چه از لحاظ نيروي انساني، چه از جنبة ارائة خدمات، مجموعه و كاربرد فناوري نوين، اهرم پشتيباني در جهت ارائة برنامههاي آموزش عالي و تحقيقات و فناوري است. به عبارتي مي‌توان گفت برنامه‌هاي آموزش عالي دانشگاه‌ها ، همگام با رشد كتابخانههاي دانشگاهي به رشد و بالندگي ميرسند. يكي از مهم‌ترين شاخصهاي رشد فرهنگي و پيشرفت علمي و صنعتي در هر كشور، وضع آموزش عالي آن كشور است كه از طريق نشر دانش و مهارتهاي تخصصي، سهم عمدهاي در توسعة ملي دارد. كتابخانههاي دانشگاهي هم سهم بسزايي در اعتلا و شكوفايي آموزش عالي دارند. يكي از مشكلاتي كه كتابخانههاي دانشگاهي در اين زمينه با آن مواجه هستند كمبود نيروي انساني متخصص در اين كتابخانهها است. كتابخانههاي دانشگاهي به منظور پاسخگويي به نيازهاي جامعة دانشگاهي خود نيازمند به‌كارگيري نيروهاي انساني متخصص و كارآمد هستند. هر گونه سرمايه‌گذاري مؤثر در زمينة تأمين نيروي انساني مناسب، برنامهريزي صحيحي را ايجاب ميكند كه بايد بر اساس شناخت جامع و دقيق وضعيت موجود اين كتابخانهها و نيازهاي گوناگون مؤسسات آموزشي آن‌ها صورت پذيرد. بدون اين شناخت، دستيابي به اهداف مورد نظر با موانع جدي مواجه خواهد شد؛ بالاخره اين‌كه باروري آموزش و ترويج و توسعة فرهنگ پژوهش در دانشگاه‌ها به اعتلاي كيفي خدمات كتابخانههاي دانشگاهي بستگي دارد و اين خود، مستلزم برخورداري اين كتابخانهها از نيروي انساني مناسب و كارآمد است (حقيقي، 1372، ص. 21). شناسايي و معرفي مسائل مربوط به نيروي انساني در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه و مقايسة نيروي انساني اين كتابخانهها با استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران، نشان ميدهد تا چه اندازه با يك كتابخانة استاندارد فاصله دارند. آگاهي از ميزان اختلاف مي‌تواند در برنامه‌ريزيهاي آيندة كتابخانهها بسيار سودمند باشد. همچنين مي‌توان با بهره‌گيري از اين تشخيص و با عنايت به كمبودها و مشكلات، وضعيت كتابخانهها را به لحاظ نيروي انساني و در جهت خدماتدهي بهتر به مراجعان بهبود بخشيد. پژوهش حاضر بر آن است ضمن بررسي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه، به مقايسة آن با استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران نيز بپردازد تا با مشخص نمودن نقاط قوت و ضعف كتابخانهها با توجه به نتايج اين پژوهش، به افزايش بهرهوري در اين كتابخانهها ياري رساند. سؤالات پژوهش 1. وضعيت هر يك از دانشكدههاي شهر كرمانشاه از نظر تعداد اعضاي هيئت علمي، دانشجويان و رشته‌هاي تحصيلي چگونه است؟ 2. نيروي انساني شاغل در هر يك از كتابخانهها از نظر تعداد، سطح تحصيلات و نوع تخصص چه وضعي دارند؟ 3. نيازهاي هر يك از كتابخانهها به نيروي انساني متخصص و غيرمتخصص طبق استانداردها به چه ميزان است؟ 4.هر يك از كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه نسبت به يكديگر از لحاظ تعداد نيروي انساني موجود چه رتبهاي دارد؟ 5. وضعيت مديران كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از لحاظ تخصص و سطح تحصيلات چگونه است؟ 6. وضعيت كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از نظر برگزاري دورههاي آموزش مداوم و بازآموزي كتابداران چگونه ميباشد؟ هدف پژوهش هدف اين پژوهش تعيين و تشريح وضعيت موجود در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از نظر نيروي انساني به منظور تعيين فاصلة وضع موجود با وضع مطلوب و استاندارد، به منظور پي‌بردن به كاستيها و نواقص احتمالي در جهت رفع مشكلات و مسائل مربوط به اين حوزه از كتابخانهها است. فرضيه هاي پژوهش براي اين پژوهش فرضيههايي به شرح زير ارائه ميگردد: 1. بيش از 50 درصد مديران كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه فاقد تخصص كتابداري هستند. 2. تعداد نيروي انساني متخصص در بيش از دوسوم كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه با استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ايران مطابقت ندارد. متغيرهاي پژوهش متغير مستقل. متغير مستقل اين پژوهش «استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ايران» ميباشد. اين استانداردها ضوابطي هستند كه با استفاده از آن‌ها مي‌توان مواد و خدمات كتابخانه را سنجش و ارزيابي كرد و آن‌ها را مي‌توان الگويي مطلوب، راهكاري نمونه، ملاك ارزشيابي، انگيزهاي براي توسعه و پيشرفتهاي آتي، و نيز ابزاري ضروري براي كمك به تصميمگيري و عمل، نه‌تنها براي كتابداران بلكه براي عموم افراد غيركتابداري كه به طور غيرمستقيم با مقولة برنامهريزي و مديريت كتابخانهها و خدمات كتابخانهاي سروكار دارند، توصيف كرد. متغير وابسته. وضعيت موجود نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه. پيشينه در ايران «علوي» در سال 1372 به بررسي وضعيت كتابخانههاي دانشگاه اروميه پرداخت. گردآوري اطلاعات از طريق پرسشنامه، مصاحبه، و مشاهدة مستقيم انجام گرديد و يافته‌هاي تحقيق با «استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي» (ACRL) مورد مقايسه قرار گرفت. نتايج حاصل نشان ميدهند كه مديران تمام كتابخانهها از تخصص لازم كتابداري و اطلاع‌رساني برخوردار نيستند؛ فعاليت نيروهاي متخصص كتابداري در بخشهاي مختلف كتابخانه (از جمله تهيه و سفارش) كم است؛ بودجه، ناكافي و نامشخص است؛ كميتة انتخاب كتاب وجود ندارد؛ نبود همكاري و مشاركت بين كتابخانه‌هاي اين دانشگاه، مشهود است؛ اساسنامة مكتوب در امر انتخاب و تهية مواد وجود ندارد؛ ناآشنايي مراجعان با شيوة درست استفاده از كتابخانه، ادارة كتابخانه با سيستم بسته، نبود كتابداران مرجع متخصص، نبود كلاسهاي بازآموزي و كارآموزي براي كتابداران، فقدان وسايل تكثير و كمبود كتابهاي مرجع و فضاي مطالعه، از مشكلات عديدة اين كتابخانهها هستند. استفاده از مديران متخصص، برگزاري كلاسهاي كارآموزي، تدوين خط‌‌مشي انتخاب، افزايش مجموعة كتابها و توسعة فضاي كتابخانهها از جمله پيشنهادهاي ارائه‌شده هستند. «حقيقي» (1372) در مقاله اي با عنوان «ارزيابي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر تهران» به بررسي وضعيت نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي مستقر در شهر تهران ميپردازد و آن را با «استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي» (ACRL) مورد مقايسه قرار ميدهد. وي در اين تحقيق به اين نتيجه ميرسد كه نيروي انساني متخصص در اغلب كتابخانههاي دانشگاهي جامعة مورد نظر، زير سطح استاندارد قرار دارد. «صياميان» در سال 1373 در پاياننامة خود با عنوان «بررسي وضعيت نيروي انساني در كتابخانههاي مركزي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور» به اين نتيجه ميرسد كه نيروي انساني متخصص در اكثر كتابخانههاي دانشگاهي علوم پزشكي، پايين تر از سطح استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي قرار دارد. «عبدالحسين‌زاده» در سال 1377 يك پژوهش دربارة كتابخانههاي دانشگاه تبريز انجام داد. بعد از جمعآوري دادهها، موارد كيفي و كمي آن با رهنمودهاي كيفي و كمي «پيش نويس استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي» مورد مقايسه قرار گرفتند و نتايج بررسي نشان داد كه مديران كتابخانههاي مورد پژوهش با اصول كتابداري آشنايي كافي ندارند. از نظر نيروي انساني هر چند نسبت به حد استاندارد كمبود وجود ندارد، اما تركيبات آن (نسبت متخصص به كمكمتخصص و ديگر نيروها و برعكس) مطابق با استانداردها انتخاب نشده‌اند و نقيصه اي به صورت 5/ 8 درصد كمبود كتابدار متخصص و كمكمتخصص در مقابل 83/ 45 درصد اضافي از بابت ديگر نيروها، خودنمايي ميكند. از مسائل قابل ذكر ديگر، بودجة ناكافي نسبت به اهداف و وظايف و احياناً در ابعادي نامشخص و خارج از طرح و تصويب رئيس كتابخانه است، كه به روند برنامهريزي و تعيين اولويتهاي كتابخانه لطمه ميزند. «آهنگري» (1379) در مقالهاي با عنوان «بررسي وضعيت كتابخانههاي دانشگاه تهران از نظر وجود نيروي متخصص» بر اين نكته تأكيد ميكند كه يكي از راههاي بهبود روند كار و ارائة خدمات به صورت كارآمد در كتابخانهها، بالابردن سطح علمي و تخصصي نيروي انساني كتابخانهها است. هدف اين پژوهش دستيابي به نقاط قوت و ضعف كتابخانههاي دانشگاه تهران در جذب و به‌كارگيري نيروهاي كارآمد، متخصص و مجرب علوم كتابداري و اطلاع‌رساني و توجه به اهميت نيروي انساني متخصص در ميزان موفقيت كتابخانهها بوده است. بر اساس نتايج اين پژوهش هر جا كه تعداد كتابداران متخصص در كتابخانهها بيشتر بوده و در مديريت كتابخانه از نيروي متخصص بهره گرفته شده، كتابخانه‌ها از موفقيت بيشتري برخوردار شده‌اند. «عطايي» (1381) در مقاله‌اي با عنوان «ارزيابي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر تهران بر اساس پيش‌نويس استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران» به روش پيمايشي به بررسي ميزان رعايت پيشنويس استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران از لحاظ نيروي انساني شاغل در كتابخانههاي دانشگاهي دو وزارتخانه «بهداشت، درمان و آموزش پزشكي»، و «علوم،‌ تحقيقات و فناوري» در سطح شهر تهران ميپردازد. نتايج پژوهش نشان ميدهد كه اكثر كتابخانههاي اين وزارتخانهها استاندارد مربوط را رعايت ننمودهاند، كمبود نيروي انساني متخصص در اكثر اين كتابخانهها وجود دارد و جذب‌نكردن نيروي متخصص، مانع جدي دانشگاه‌ها براي رسيدن به اهداف آموزشي و پرورشي آن‌ها است. روش تحقيق روشي كه براي اين تحقيق برگزيده شده بنابر سازگاري آن با نوع و ماهيت تحقيق از نوع پيمايشي توصيفي است. براي گردآوري اطلاعات از پرسشنامه و مشاهده استفاده شده . اطلاعات مربوط به اعضاي هيئت علمي و دانشجويان از طريق ادارة آموزش و واحدهاي مربوطه، آموزش كل، و دفتر آمار دانشگاه‌ها جمعآوري شده است. جامعة مورد مطالعه، كلية كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه هستند كه حداقل در مقطع كارشناسي فعاليت دارند و شامل 12 كتابخانه از 5 دانشگاه به شرح زير ميباشد: 1. دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه: كتابخانة مركزي، كتابخانة دانشكده پزشكي، كتابخانة دانشكدة بهداشت، و كتابخانة دانشكده پرستاري و مامايي. 2. دانشگاه رازي: كتابخانة مركزي، كتابخانة دانشكده فني، كتابخانة دانشكدة ادبيات، كتابخانة دانشكده كشاورزي و كتابخانة دانشكدة علوم. 3. دانشگاه آزاد اسلامي: كتابخانة واحد كرمانشاه. 4. كتابخانة مركز آموزش مديريت دولتي كرمانشاه. 5. كتابخانة دانشگاه پيام نور كرمانشاه. ارزيابي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه با احتساب سه عامل اساسي كه در استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي آمده، صورت گرفته است. اين سه عامل به طور كلي عبارت‌اند از: تعداد دانشجويان تمام وقت و اساتيد، تعداد كتب يا ديگر مواد كتابخانهاي، و مقدار افزايش سالانة مجموعه. اطلاعات گردآوري‌شده با كمك نرم‌افزار آماري «اكسل» مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و براي نمايش نتايج، جداول و نمودارهايي تنظيم گرديده و نيز با فرمولهاي پيشنهادي استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ايران مقايسه شده و اختلاف آن، مشخص و اعلام گرديده است. تحليل يافتهها استاندارد 3 از كتاب «استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران» (1381) مربوط به نيروي انساني است. در اين استاندارد تأكيد شده براي آن‌كه كتابخانههاي دانشگاهي بتوانند رسالت آموزشي و پژوهشي خود را به بهترين و مطلوبترين شيوه به پيش ببرند و خدمات خود را متناسب با اهداف دانشگاه ارائه نمايند، بايد از كتابداران متخصص، ورزيده و علاقهمند استفاده كنند. به منظور رعايت استاندارد فوق، تعداد كتابداران و كارمندان هر كتابخانة دانشگاهي و نوع و ميزان تحصيلات آنان بايد با نيازهاي خدماتي كتابخانه و برنامهها و مجموعة كتابخانه متناسب و هماهنگ باشد و لازم است كه برنامهريزي و سازماندهي خدمات كتابخانه مستقيماً زير نظر اين افراد انجام شود. تعداد كل كاركنان هر كتابخانة دانشگاهي بر اساس تعداد كتابداران متخصص (كارشناس ارشد كتابداري و بالاتر) محاسبه ميگردد. متوسط نسبت كتابداران متخصص به كل كارمندان 20 درصد است، يعني از هر 5 نفر كارمند بايد يك نفر درجة كارشناسي ارشد يا بالاتر در علوم كتابداري و اطلاع‌رساني داشته باشد. ميانگين نسبت متخصصان به كمكمتخصصان (كارشناسان و كاردانان رشتة كتابداري و اطلاع‌رساني) هم 33 درصد است، يعني در برابر هر كتابدار متخصص، 2 نفر كمكمتخصص لازم است كه در كتابخانه خدمت كنند. ميانگين نسبت مجموع كتابداران متخصص و كمك متخصص به كل كاركنان كتابخانه 60 درصد است، يعني از هر 10نفر كارمند كتابخانه بايد 6 نفر تحصيلات كتابداري و اطلاع‌رساني داشته باشند. غير از توصيههاي كمي و كيفي دربارة كارآمدي، آشنايي با فناوري نوين، داشتن شرح وظايف روشن، ارزيابي كاركنان، و عواملي از قبيل تعداد بخشهاي كتابخانه، نوع نظام كتابخانه (متمركز، نامتمركز يا نيمهمتمركز)، ساعات كار كتابخانه، كيفيت سازماندهي، قفسه هاي باز يا بسته، ميزان استفاده از كتابخانه، و ميزان استفاده از سيستمهاي رايانه اي و پايگاههاي اطلاعاتي (كه لازم است در محاسبة تعداد و نوع كاركنان كتابخانة دانشگاهي و شيوة توزيع آنها، مدنظر قرار گيرند)، عواملي كه در محاسبة تعداد كتابداران متخصص و كمكمتخصص، نسبتاً ثابت هستند به نقل از استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي عبارت‌اند از: ـ در برابر هر 250 نفر دانشجو و استاد تمام وقت يا كسري از آن، يك نفر متخصص/ كمكمتخصص تمام وقت. ـ در برابر هر25000 جلد كتاب يا ديگر منابع كتابخانهاي موجود در مجموعه يا كسري از آن، يك نفر متخصص/ كمكمتخصص. ـ در برابر هر 2500 جلد افزايش سالانة مجموعه يا كسري از آن، يك نفر متخصص/ كمكمتخصص. قبل از ارائة اطلاعات اصلي و مورد نظر در موارد فوق اطلاعات كلي مربوط به كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه در جدول شمارة 1 ارائه مي‌شود. در جدول 2 هم اطلاعات مربوط به تعداد اعضاي هيئت علمي و دانشجويان كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه به منظور مقايسه با استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران، و اطلاعات اضافي مربوط به تعداد رشتهها و دورههاي مختلف كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري ارائه شده است. جدول 1. اطلاعات كلي كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه رديف نام كتابخانه سال تأسيس ساعات كار داراي آيين نامه مدون براي امانت و عضويت نظام دسترسي به مجموعه داراي شرح وظايف مدون براي كاركنان تعداد مراجعان درهر روز 1 مركزي دانشگاه علوم پزشكي 1365 8 تا 22 بلي نيمه باز خير 180 2 دانشكدة پزشكي 1365 8 تا 15 بلي باز خير 80 3 دانشكدة بهداشت 1378 8 تا 15 بلي بسته خير 50 4 دانشكدة پرستاري و مامايي 1369 8 تا 16 بلي نيمه باز خير 80 5 مركزي دانشگاه رازي 1356 8 تا 17 بلي نيمه باز بلي 170 6 دانشكدة علوم 1371 8 تا 17 بلي نيمه باز بلي 180 7 دانشكدة كشاورزي 1362 8 تا 15 بلي نيمه باز خير 100 8 دانشكدة ادبيات 1368 8 تا 15 بلي بسته بلي 120 9 دانشكدة فني 1373 8 تا 15 بلي بسته بلي 70 10 دانشكدة مديريت دولتي 1369 8 تا 15 بلي نيمه باز خير 15 11 دانشگاه پيام نور 1377 8 تا 30/ 14 بلي نيمه باز خير 40 12 دانشگاه آزاد 1367 8 تا 17 خير بسته خير 140 جدول 2. تعداد اعضاي هيئت علمي، دانشجويان و رشته‌هاي تحصيلي زير پوشش در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه رديف نام كتابخانه تعداد اعضاي هيئت علمي تعداد دانشجويان تعداد رشته‌هاي كارشناسي تعداد رشته‌هاي كارشناسي ارشد تعداد رشته‌هاي دكتري 1 مركزي دانشگاه علوم پزشكي 217 1357 4 2 9 2 دانشكدة پزشكي 166 644 0 2 9 3 دانشكدة بهداشت 15 293 2 0 0 4 دانشكدة پرستاري و مامايي 36 420 2 0 0 5 مركزي دانشگاه رازي 240 8197 26 23 3 6 دانشكدة علوم 81 2711 5 12 3 7 دانشكدة كشاورزي 37 882 5 3 0 8 دانشكدة ادبيات 70 3472 10 5 0 9 دانشكدة فني 52 1132 6 3 0 10 دانشكدة مديريت دولتي 61 562 2 2 0 11 دانشگاه پيام نور 80 1600 7 0 0 12 دانشگاه آزاد 88 7000 9 0 0 مجموع 686 18716 48 27 12 تعداد نيروي انساني كتابدار و غيركتابدار كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه در جدول 3 نشان داده شده است. جدول 3. تعداد كاركنان كتابدار و غيركتابدار شاغل در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه كتابدار غيركتابدار جمع كل سطح تحصيلات كارداني كارشناسي كارشناسي ارشد زير ديپلم ديپلم كارداني كارشناسي كارشناسي ارشد دكتري 84 14 26 9 4 16 2 9 2 2 در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از كل نيروهايي كه مديريت اين كتابخانهها را بر عهده دارند 67 درصد (8 نفر) داراي تخصص در رشتة كتابداري و اطلاع‌رساني ميباشند و 33 درصد (4 نفر) داراي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري در رشته‌هاي غيركتابداري هستند. نمودار 1. سطح تحصيلات مديران كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه 7/ 38 درصد (19 نفر) از كل نيروهاي متخصص موجود در بخش فهرستنويسي كار ميكنند. از اين تعداد 3 نفر داراي كارشناسي ارشد كتابداري، 10 نفر داراي كارشناسي و 6 نفر هم داراي مدرك كارداني در رشتة كتابداري ميباشند. دومين بخش از لحاظ فراواني نيروي انساني متخصص، پست رياست كتابخانه است كه 3/ 16 درصد (8 نفر) از مجموع كل نيروهاي متخصص را شامل مي‌شود . از اين نيروها 3 نفر داراي كارشناسي ارشد، 4 نفر داراي كارشناسي و 1 نفر داراي مدرك كارداني كتابداري ميباشند. بخش امانت و گردش كتاب و بخش اينترنت و بانكهاي اطلاعاتي، هر يك 3/ 16 درصد (8 نفر) از كاركنان را در خود جاي دادهاند. در بخش مرجع و مجلات 1/ 8 درصد (4 نفر)، بخش رايانه و سفارشات نيز هر يك 2 درصد (1 نفر) كار ميكنند در هيچ يك از اين كتابخانهها بخشهايي با عنوان مجموعهسازي و نمايهسازي وجود ندارد. بيشتر نيروهاي غيرمتخصص (10 نفر) در بخش امانت و گردش كتاب به فعاليت مشغول ميباشند و از اين تعداد 2 نفر زيرديپلم، 6 نفر ديپلم ، 1 نفر داراي كارداني و 1 نفر نيز داراي مدك كارشناسي غيركتابداري مي باشند. در بخش فهرستنويسي و ردهبندي 4 نفر ديپلم، 1 نفر داراي كارداني و 2 نفر نيز داراي مدرك كارشناسي در رشتة غيركتابداري هستند. 4/ 11 درصد (4 نفر) نيز در ديگر بخشها به كار مشغول‌‌اند. بخش مرجع و مجلات با 2/ 14 درصد (5 نفر)، رياست كتابخانهها با 4/ 11 درصد (4 نفر)، بخشهاي اينترنت و بانك‌هاي اطلاعاتي و رايانه نيز هر يك با 7/ 5 درصد (2 نفر) و بخش سفارشات نيز با 85/ 2 درصد (1 نفر) به ترتيب در مرتبههاي بعدي قرار دارند. بر اساس مندرجات جدول 4 كه در آن وضعيت نيروي انساني موجود در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است، در مجموع در كل كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه 49 نفر كتابدار وجود دارد كه در 12 كتابخانة دانشگاهي به فعاليت مشغول ميباشند. در حالي كه مطابق استاندارد «كتابخانههاي دانشگاهي ايران بايد 145 نفر كتابدار متخصص و نيمهمتخصص در اين كتابخانهها فعاليت نمايند. براي رسيدن به سطح استاندارد، به 98 نفر تحصيل كردة كتابداري نياز است. جدول 4. مقايسة تعداد كتابدار مورد نياز بر اساس استاندارد با تعداد كتابدار موجود در كتابخانه هاي دانشگاهي شهر كرمانشاه رديف نام كتابخانه تعداد كتابدار مورد نياز بر اساس استاندارد تعداد كتابدار موجود اختلاف تعداد كتابدار موجود با تعداد كتابدار مورد نياز درصد نسبت تعداد كتابدار موجود به تعداد كتابدار مورد نياز تعداد نيروهاي غيرمتخصص موجود تعداد نيروهاي غير متخصص بر اساس استاندارد درصد ديگر نيروهاي موجود نسبت به تعداد استاندارد 1 مركزي دانشگاه علوم پزشكي 9 11 2+ 122 درصد 9 4 225 درصد 2 دانشكدة پزشكي 5 3 2- 60 درصد 2 2 100 درصد 3 دانشكدة بهداشت 3 1 2- 33 درصد 1 1 100 درصد 4 دانشكدة پرستاري و مامايي 4 1 3- 25 درصد 3 2 150 درصد 5 مركزي دانشگاه رازي 37 18 19- 49 درصد 4 15 33 درصد 6 دانشكدة علوم 14 3 11- 21 درصد 2 6 33 درصد 7 دانشكدة كشاورزي 6 2 4- 33 درصد 3 2 150 درصد 8 دانشكدة ادبيات 16 3 13- 19 درصد 2 5 40 درصد 9 دانشكدة فني 7 2 5- 29 درصد 2 3 66 درصد 10 دانشكدة مديريت دولتي 4 1 3- 25 درصد 0 2 0 11 دانشگاه پيام نور 9 1 8- 11 درصد 0 4 0 12 دانشگاه آزاد 31 3 28- 10 درصد 7 12 58 درصد مجموع 145 49 98- 34 درصد 35 58 60 درصد نمودار2. مقايسه تعداد كتابدار موجود با تعداد كتابدار استاندارد در نمودار2، تفاوت تعداد كتابدار موجود و كتابدار مورد نياز منعكس شده است. در كتابخانههاي مذكور تنها كتابخانهاي كه بيش از حد استاندارد نيروي متخصص كتابداري دارد،كتابخانه مركزي دانشگاه علوم پزشكي است كه مطابق استانداردها بايد 9 نفر متخصص و نيمهمتخصص كتابداري داشته باشد، در حالي كه در اين كتابخانه 11 نفر داراي اين شرايط مي باشند . دانشكده پزشكي با داشتن 60 درصد استاندارد، در رتبة دوم مي باشد و كتابخانة مركزي دانشگاه رازي نيز با داشتن 49 درصد استاندارد نيروي انساني، در رتبة سوم قرار دارد. فقيرترين كتابخانههاي مورد بررسي از نظر نيروي انساني كتابخانة دانشگاه آزاد اسلامي است كه بر اساس استاندارد بايد 31 نفر متخصص و كمكمتخصص كتابداري و اطلاع‌رساني داشته باشد، در حالي كه با داشتن تنها 3 نفر با شرايط فوق، كمتر از 10 درصد رقم استاندارد نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاه را دارد. كتابخانة دانشگاه پيام نور كرمانشاه 11 درصد و كتابخانة دانشكدة ادبيات دانشگاه رازي 19 درصد استاندارد را دارند. كتابخانههاي دانشكدة علوم، دانشكدة مديريت دولتي، دانشكدة پرستاري و مامايي، دانشكدة فني، دانشكدة كشاورزي، و دانشكدة بهداشت بين 21 درصد تا 33 درصد حد استاندارد نيروهاي متخصص و نيمهمتخصص كتابداري و اطلاع‌رساني دارند. بحث و نتيجهگيري سؤال اول پژوهش: وضعيت هر يك از دانشگاه‌هاي شهركرمانشاه از نظر تعداد اعضاي هيئت علمي، دانشجويان و رشته‌هاي تحصيلي چگونه ميباشد؟ ـ در مجموع 686 نفر عضو هيئت علمي در شهر كرمانشاه به صورت تمام وقت در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي، رازي، پيام نور، مديريت دولتي و دانشگاه آزاد اسلامي مشغول به تدريس ميباشند. از اين تعداد 240 نفر (35 درصد) در دانشگاه رازي كرمانشاه، 217 نفر (6/ 31 درصد) در دانشگاه علوم پزشكي، 88 نفر (8/ 12 درصد) در دانشگاه آزاد اسلامي، 80 نفر(6/ 11 درصد) در دانشگاه پيام نور و 61 نفر (8/ 8 درصد) در دانشگاه مديريت دولتي به كار اشتغال دارند. در دانشگاه‌هاي شهر كرمانشاه كه در اين تحقيق مورد مطالعه قرار گرفتهاند 18716 نفر دانشجو به تحصيل مشغولاند. دانشگاه رازي با 8197 نفر دانشجو 44 درصد كل دانشجويان و دانشگاه آزاد با 7000 نفر دانشجو، حدود 37 درصد كل دانشجويان شهر را دارند، دانشگاه پيام نور 1600 نفر (9 درصد)، دانشگاه علوم پزشكي 1357 دانشجو (7 درصد) و دانشگاه مديريت دولتي 562 نفر (3 درصد) از دانشجويان شهر كرمانشاه را در خود جاي دادهاند. ـ در دانشگاه‌هاي شهر كرمانشاه 48 رشته در مقطع كارشناسي و از اين تعداد، 26 رشته (55 درصد) در دانشگاه رازي تدريس مي‌شود . دانشگاه آزاد اسلامي با 9 رشته (19 درصد)، دانشگاه پيام نور با 7 رشته (15 درصد)، دانشگاه علوم پزشكي با 4 رشته (8 درصد) و دانشگاه مديريت دولتي با 2 رشته (4 درصد) در رتبههاي بعدي قرار دارند. ـ در اين دانشگاه‌ها 27 رشته در مقطع كارشناسي ارشد تدريس مي‌شود . از اين نظر دانشگاه رازي كرمانشاه با 23 رشته (يعني حدود 85 درصد) در صدر، و دانشگاه مديريت دولتي و علوم پزشكي هر يك با 2 رشته (4/ 7) در سطح كارشناسي ارشد در رتبههاي بعدي قرار دارند. دانشگاه پيام نور و دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرمانشاه در اين مقطع هيچ فعاليتي ندارند. ـ در مقطع دكترا نيز 12 رشته در دانشگاه‌هاي شهر كرمانشاه تدريس مي‌شود كه دانشگاه علوم پزشكي داراي 9 رشته (75 درصد) ميباشد. از اين تعداد، 8 رشته در سطح دكتراي تخصصي و يك رشته در سطح دكتراي عمومي، و همة آن‌ها در دانشكدة پزشكي ميباشند و ديگر دانشكدههاي علوم پزشكي، هيچيك در اين مقطع دانشجويي ندارند. در دانشگاه رازي نيز دانشكدة علوم 3 رشته (25 درصد) در مقطع دكتراي تخصصي دارد. دانشگاه پيام نور، دانشگاه آزاد و دانشگاه مديريت دولتي نيز در مقطع دكتري هيچ رشتهاي ندارند. سؤال دوم پژوهش: وضعيت نيروي انساني شاغل در هر يك از كتابخانه‌ها از نظر تعداد، سطح تحصيلات و نوع تخصص به چه نحو مي‌باشد؟ ـ در كتابخانههاي دانشگاهي كرمانشاه 84 نفر به عنوان كتابدار مشغول به فعاليت هستند كه از اين تعداد 49 نفر (58 درصد) داراي تخصص كتابداري و 35 نفر (42 درصد) غيرمتخصص ميباشند. ـ از 49 نفر نيروي متخصص كتابداري در دانشگاه‌هاي شهر كرمانشاه، 14 نفر (28 درصد) داراي مدرك كارداني، 26 نفر (53 درصد) داراي مدرك كارشناسي و 9 نفر (19 درصد) داراي مدرك كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع‌رساني ميباشند. ـ از 35 نفر نيروي انساني غيرمتخصص در كتابخانهها 4 نفر (11 درصد) زير ديپلم، 16 نفر (46 درصد) ديپلم، دو نفر (6 درصد)كارداني، 9 نفر (26 درصد) داراي مدرك كارشناسي، 2 نفر (6 درصد) داراي مدرك كارشناسي ارشد و 2 نفر (6 درصد) نيز داراي مدرك دكترا ميباشند. سؤال سوم پژوهش: وضعيت نيازهاي هر يك از كتابخانهها به نيروي انساني متخصص و غيرمتخصص طبق استانداردها چگونه است؟ ـ در مجموع، در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه 49 نفر كتابدار در 12 كتابخانة دانشگاهي به فعاليت مشغولاند. مطابق با استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران بايد 145 نفر كتابدار متخصص و نيمهمتخصص در اين كتابخانهها فعاليت نمايند و اين يعني تعداد كاركنان تحصيل كردة كتابداري، 98 نفر كمتر از حد استاندارد ميباشد و تعداد متخصصين برابر با 66 درصد استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ميباشد. كتابخانة مركزي دانشگاه علوم پزشكي مطابق استانداردها بايد 9 نفر متخصص و نيمهمتخصص كتابداري داشته باشد، در حالي كه در اين كتابخانه 11 نفر اين شرايط را دارند. دانشكدة پزشكي با داشتن 60 درصد استاندارد در رتبة دوم، و كتابخانة مركزي دانشگاه رازي با داشتن 49 درصد استاندارد نيروي انساني در رتبة سوم قرار دارند. كتابخانة دانشگاه آزاد اسلامي بر اساس استاندارد بايد 31 نفر متخصص و كمكمتخصص كتابداري و اطلاع‌رساني داشته باشد، در حالي كه تنها 3 نفر با شرايط فوق در اين كتابخانه كار مي‌كنند و اين كمتر از 10 درصد رقم استاندارد نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي است. كتابخانة دانشگاه پيام نور كرمانشاه 11 درصد و كتابخانة دانشكدة ادبيات دانشگاه رازي 19 درصد با استاندارد همخواني دارند. ـ كتابخانههاي دانشكدة علوم، دانشكدة مديريت دولتي و دانشكدة پرستاري با 21 درصد تا 33درصد نيروهاي متخصص و نيمهمتخصص كتابداري و اطلاع‌رساني، از نظر نزديك بودن به استانداردها در مقايسه با ديگر كتابخانهها در رتبه هاي متوسط قرار دارند. سؤال چهارم پژوهش: رتبة هر يك از كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه نسبت به يكديگر از لحاظ تعداد نيروي انساني موجود چگونه ميباشد؟ ـ از لحاظ تعداد نيروي انساني موجود، كتابخانة مركزي دانشگاه رازي با داشتن 22 نفر در رتبة اول و كتابخانة مركزي دانشگاه علوم پزشكي با 20 نفر در رتبة دوم قرار دارند. در رتبههاي بعد به ترتيب كتابخانة دانشگاه آزاد اسلامي با 10 نفر، كتابخانة دانشكدة پزشكي با 5 نفر، كتابخانة دانشكده علوم با 5 نفر، كتابخانة دانشكدة كشاورزي با 5 نفر، كتابخانة دانشكدة ادبيات با 5 نفر، كتابخانة دانشكدة پرستاري و مامايي با 4 نفر، كتابخانة دانشكدة فني با 4 نفر، كتابخانة دانشكدة بهداشت با 2 نفر، كتابخانة مديريت دولتي با 1 نفر و كتابخانة پيام نور با 1 نفر نيرو، در رتبههاي بعدي قرار دارند. سؤال پنجم پژوهش: وضعيت مديران كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه از لحاظ تخصص و سطح تحصيلات چگونه ميباشد؟ طبق بند 3ـ1ـ3 استانداردهاي نيروي انساني، رئيس كتابخانة دانشگاهي علاوه بر تخصص كتابداري و اطلاع‌رساني بايد داراي تجربة كافي، علائق حرفهاي، و توان و استعداد مديريتي باشد (استانداردهاي كتابخانههاي دانشگاهي ايران، 1381، ص10). وجود كاركنان واجد شرايط براي ادارة كتابخانهها ضروري است. طبق فرايند رفتار سازماني، مديريت مترادف با تصميمگيري است. براي آن‌كه بتوانيم تصميم خردمندانهاي بگيريم بايد از همة حقايق مربوط به موضوعي كه ميخواهيم دربارة آن تصميم بگيريم آگاه باشيم. اين بدان معنا است كه بايد اطلاعات لازم براي تصميمگيرنده فراهم باشد. تصميم‌گيري درست به اطلاعات صحيح و روزآمد بستگي دارد. وجود مدير غيرمتخصص در كتابخانهها و بي‌اطلاعي از نظام صحيح اجراي كار، اغلب مواقع باعث گمراهي شديد و عقب افتادن از اهداف سازمان‌ها مي‌گردد (نشاط، 1379، ص 137). رئيس كتابخانه با داشتن خصوصيات مهم شامل توانايي فكري، مهارت در طرحريزي، درك شرايط موجود و توان انطباق با آن، قدرت روحي، هوشياري، ايمان، دانش اجتماعي و تخصصي، مسئوليتپذيري، برخورداري از روابط عمومي صحيح، در ادارة امور توفيق خواهد يافت (عماد خراساني، 1379، ص 11). در كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه 67 درصد (8 نفر) از مديران كتابخانهها شرايط احراز اين پست را دارند و داراي تخصص در رشتة كتابداري و اطلاع‌رساني ميباشند. حدود 33 درصد (4 نفر) داراي تخصص و تحصيلات كتابداري نيستند، بلكه داراي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا در رشته‌هاي غيركتابداري ميباشند، حال آن‌كه در بعضي از اين كتابخانهها متخصصين كتابداري و اطلاع‌رساني نيز حضور دارند، ولي بنا به دلايلي در حاشيه مانده‌‌اند. مثلاً در يكي از دانشكدهها رئيس كتابخانه داراي مدرك كارشناسي غيركتابداري است، در حالي كه در همين كتابخانه يك نفر كارشناس ارشد رشتة كتابداري و اطلاع‌رساني وجود دارد كه در بخش آمادهسازي كار مي‌كند . پيشنهادها ـ توجه به كتابخانهها به عنوان قلب دانشگاه‌ها و مراكز آموزشي و پژوهشي و تشويق نيروهاي كتابخانه. ـ تخصيص بودجة لازم براي جذب نيروي انساني متخصص. ـ جذب و به كارگيري نيروهاي متخصص كتابداري و اطلاع‌رساني تا رسيدن به حد نصاب استاندارد (كتابخانههاي دانشگاهي شهر كرمانشاه به منظور رسيدن به سطح استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران بايد نسبت به جذب 98 نفر كتابدار اقدام نمايند، كه اين مي‌تواند چشم انداز نويد بخشي براي آيندة استخدامي دانشجويان كتابداري و اطلاع‌رساني باشد). ـ جذب نيروهاي غيرمتخصص براي انجام كارهاي غيرتخصصي در كتابخانه. ـ تشكيل كلاسهاي كوتاه‌مدت و بلندمدت آموزش و بازآموزي كتابداري به منظور همگام‌شدن با پيشرفتهاي حرفهاي و تقليل اثرات منفي كمبود نيروهاي متخصص و غيرمتخصص. ـ سپردن مديريت كتابخانههاي دانشگاهي به كتابداران متخصص. منابع آذرنگ، عبدالحسين، (1378). شمه‌اي از كتاب، كتابخانه و نشر كتاب. تهران: نشر كتابدار. آهنگري، مصطفي، (1379). «بررسي وضعيت كتابخانههاي دانشگاه تهران از نظر وجود نيروي متخصص»فصلنامه پيام كتابخانه. تابستان (37). سال دهم. شماره دوم: 22ـ17. تعاوني‌(خالقي)، شيرين و ديگران. (1380). استانداردهاي كتابخانه هاي دانشگاهي ايران. تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران. اميرحسيني، مازيار، (1371). «ضرورت استفاده از كتابداران متخصص در مديريت كتابخانه ها». فصلنامه پيام كتابخانه. زمستان (7) سال دوم. شماره دوم و سوم: 84 ـ76. حقيقي، محمود، (1372). «ارزيابي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر تهران». فصلنامه پيام كتابخانه. تابستان و پاييز سال سوم. شماره دوم و سوم: 21ـ6. عبدالحسين‌زاده، محمدحسين، (1377). بررسي سير تحول و ارزيابي كتابخانه‌هاي دانشگاه تبريز. پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه تهران. دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي. عطايي، الهام، (1381). «ارزيابي نيروي انساني كتابخانههاي دانشگاهي شهر تهران بر اساس پيش‌نويس استاندارد كتابخانههاي دانشگاهي ايران». فصلنامه پيام كتابخانه. سال دوازدهم، شماره سوم و چهارم، پاييز و زمستان 81. ص. 64 ـ 59 . علوي، سهيلا. 1372. بررسي وضعيت كتابخانه هاي دانشكده اي دانشگاه اروميه. پايان‌نامه كارشناسي‌ارشد كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه تهران. دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي. عماد خراساني، نسرين دخت. 1379. خدمات عمومي كتابخانه و روش هاي آن. تهران: نشر كتابدار. صياميان، حسن. 1373. بررسي وضعيت نيروي انساني در كتابخانه هاي مركزي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور. پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداران پزشكي، دانشكده مديريت و اطلاع‌رساني پزشكي دانشگاه علوم پزشكي ايران. مزيناني، علي. 1380. كتابخانه و كتابداري تهران: سمت. نشاط، نرگس. 1379. نظام هاي همكاري بين كتابخانه اي. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت). 1. ACRL Standards.(1986). Chicago: Association of College & Research Libraries. 2. Chik, A (1995), University Library in Turky. 3. Nzotta, Brigsic (1989), An evaluative study of college of education libraries in nigiria Hek AID of library science, vol 218. NOAO, P.305-318. 4. Ogundipe, (1982), Personal Standard for university libraries, library scientist, vol 9, P.20-29. 5. Wilson, Savan Willby, (1989), A Study of Academic Libraries in Selected Institutions: of Higher learning in Mississippii. فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود) 30 _ شماره دوم، جلد 8

Date insert: دوشنبه, 18 فروردين 1393

Add comment


Security code
Refresh

تمامی حقوق مطالب محفوظ است

2013-2020©