Review
چكيده
اين پژوهش با هدف بررسي و مقايسة رابط كاربر دو ميزبان داخلي (كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران) با چهار ميزبانخارجي ,Ebsco) (Proquest ,Elsevier ,Emerald ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي به روش پيمايش تطبيقي انجام گرفته است. با استفاده از سياهه وارسي جامع با پنج خصيصه (خصيصه‌هاي كلي، جستجو، بازيابي، نمايش و كاربرپسندي) تلاش شد تا ضمن شناخت ويژگيها و نقاط قوّت و ضعف هر يك، رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي با يكديگر مقايسه شود. يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد در ميزبانهاي داخلي، به ترتيب كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران و در ميزبانهاي خارجي به ترتيب Ebsco،,Proquest Emerald و Elsevier در پنج خصيصه مورد بررسي داراي بيشترين ويژگيها هستند. البته، در هنگام ارزيابي و طراحي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي علاوه بر معيارهاي مطرح شده در اين سياهه وارسي، لازم است به عوامل ديگري نظير سطح تجربه كاربران، پوشش و دامنة موضوعي پايگاههاي اطلاعاتي هر ميزبان، خصيصه‌ها و كاربرد آنها توجه كافي مبذول شود. اين اطلاعات كتابداران را در تصميم‌گيري آگاهانه ياري مي‌رساند و به عنوان يك راهنما، در ارزيابي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي ارائه شده توسط ميزبانهاي ديگر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
كليدواژه‌ها: كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز، پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايرانEbsco, Proquest, Emerald, Elsevier ، رابط كاربر ميزبان داخلي و خارجي، پايگاه اطلاعات داخلي و خارجي
مقدمه
امروزه شبكه جهاني اينترنت، مهمترين ابزار فراهم كنندة دسترسي به اطلاعات شناخته مي‌شود. گسترش و جهاني شدن شبكه اينترنت، دسترسي به پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته را تسهيل ساخته و اين امر از مهمترين عواملي است كه در توسعه و گسترش اين پايگاهها بين توليدكنندگان، ميزبانها و كاربران پايگاههاي اطلاعاتي تأثيرگذار بوده است؛ به طوري كه استفاده از شبكه جهاني وب و دريافت اطلاعات از پايگاههاي اطلاعاتي، پيوسته در سراسر جهان باعث شده تا پژوهشگران اطلاعات مورد نياز خود را از طريق اين محملهاي اطلاعاتي، به دقت و سرعت جستجو و بازيابي كنند. در عصر اطلاعات كه دسترسي مؤثر و مناسب به اطلاعات بسيار ضروري است، توليدكنندگان و ميزبانهاي پايگاههاي اطلاعاتي، در دسترسي كاربران به اطلاعات موجود در اين پايگاهها نقش مهمي ايفا مي كنند. از آنجا كه رابط كاربر در پايگاههاي اطلاعاتي عامل مهمي در تسهيل دستيابي كاربران به اطلاعات مورد نياز خود محسوب مي‌شود، اين ميزبانها مي كوشند تا ضمن در نظر گرفتن نياز كاربران و با پيروي از اصول موجود، عوامل و خصيصه‌هاي ضروري را جهت طراحي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي خود شناسايي كرده و از اين طريق دسترسي مؤثر كاربران نهايي را به اطلاعات موجود تضمين كنند. با توجه به اينكه رابط كاربر در دستيابي به محتواي پايگاههاي اطلاعاتي نقش مهمي را ايفا مي‌كند. چگونگي طراحي رابط كاربري كه از طريق آن بتوان ارتباط درست و منطقي با نظام اطلاعاتي برقراركرد، ضروري است.
با در نظر گرفتن كثرت و فزوني توليدكنندگان و ميزبانهاي ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي كه تعداد آنها افزايش روزافزون دارد و نيز با توجه به كثرتو تنوع رابطها كه براي استفاده از نظامهاي اطلاعاتي توسعه يافته، بررسي و مقايسه عناصر و خصيصه‌هاي موجود در رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي ميزبانهاي داخلي و خارجي و تعيين نقاط قوت و ضعف هريك از اهداف اين پژوهش است، در اين پژوهش تلاش شده تا با بررسي و مقايسه رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و ميزبانهاي خارجي با يكديگر بر اساس معيارهاي تعيين شده در سياهه وارسي، با ويژگيها و خصيصه‌هاي ارائه شده در رابط كاربر اين ميزبانها و تعيين ميزان انطباق آنها با معيارهاي فوق آشنايي صورت گيرد. ميزبانها در صورت طراحي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي خود مي‌توانند معيارها و ويژگيهاي به كار رفته در سياهه وارسي پژوهش حاضر را به عنوان يك مدل در ارزيابي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي خود به كار گيرند.
پيشينة تحقيق در داخل و خارج كشور
تاكنون در زمينة ارزيابي رابط كاربر ميزبانهاي پايگاههاي اطلاعاتي داخلي و مقايسه آنها با نمونه‌هاي خارجي در داخل كشور پژوهشي صورت نگرفته است و پژوهش حاضر اولين تلاش در اين زمينه به شمار مي رود. با اين حال، تنها موردي كه در داخل كشور به پژوهش حاضر نزديك‌تر است، مطالعهدهقاني(1384) است كه دو نسخه رايگان و دو نسخه تجاري پايگاه اطلاعاتي مدلاين رابر اساس پنج مقولة سياهة وارسي مورد بررسي و مقايسه قرار داده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد نسخه‌هاي PubMed, Ebsco FirstSearch, و Infotrieve پايگاه اطلاعاتي مدلاين به ترتيب داراي بيشترين تعداد ويژگيها هستند. دهقاني به اين نتيجه رسيد كه در زمان انتخاب بهترين نسخه متناسب با شرايط هر كتابخانه، بايد علاوه بر ويژگيهاي مطرح شده در سياهه وارسي، به سطح كاربران كتابخانه، ميزان و نوع نيازهاي اطلاعاتي آنها و همچنين بودجه كتابخانه توجه نمود. از اين رو، نمي‌توان يك نسخه را به عنوان بهترين نسخه پايگاه اطلاعاتي مدلاين كه مناسب همه كتابخانه ها باشد، معرفي كرد.
در مطالعات انجام شده در خارج كشور ـ نظير مطالعاتي كه توسط «برنان»[3] (1999)، «سيمپسون»[4] (2001) و «بلسينگر»[5] (2003) انجام شده ـ رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي مورد مطالعه در اين پژوهشها از نظر معيارهاي رابط جستجو، جستجوي موضوعي در مقابل جستجوي كليد واژه اي، جستجوي ميداني، جستجوي انتشارات، وجود فهرست مندرجات، دامنه، محتواي مجلات، جاري بودن، محدوديت به مجلات داوري شده، موضوعات فرامتن، خصيصه پرش به فهرست نتايج، تاريخچه جستجو، نشانه‌گذاري، چاپ و پست الكترونيك نتايج و صفحه راهنما، پوشش، گرافيگ، نمايش داده‌ها، خصوصيات خاص و هزينه، مورد مقايسه قرار گرفته و بهترين خصيصه‌ها معرفي شده‌اند. يافته‌هاي اين پژوهشها نشان داد هر يك از پايگاههاي مورد بررسي نكات مثبت و منفي زيادي دارند. لادنر[6] (2002) و «ساليزبري»[7] (2004) به بررسي تطبيقي يك پايگاه اطلاعاتي كه توسط چند ميزبان مختلف ارائه مي‌شود، پرداختند. آنها در مطالعه خود، رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي را بر اساس جستجوپذيري، امكانات قرارداد، خصيصه‌هاي ويژه، سطح دسترسي، ويژگيهاي راهنمايي پيوسته، خصيصه‌هاي رابط كاربر و عملكرد پايگاههاي اطلاعاتي مقايسه كردند و سپس پايگاههاي مورد مطالعه را رتبه بندي نمودند.
«سابين»[8] (2001) رابط كاربر ميزبانهاي پايگاههاي اطلاعاتي را بر اساس پنج طبقه كلي عملكرد ارزيابي كرد و سپس خصوصيات بيشتري را كه مربوط به هر طبقه بود، به عنوان خصيصه‌هاي ضروري، مطلوب يا مورد نياز مشخص كرد. يافته‌هاي اين مطالعه نشان داد كه Dialogweb با 32 امتياز از مجموع 41 امتياز، بالاترين رتبه را دارد.
OCLC First Search و Ovidبا 27 امتياز در رتبه دوم و Proquest وSilver Platter با 26 امتياز در مقام سوم قرار دارند. Nexis با كسب 25 امتياز در مرتبه هفتم و WilsonWebبا 20 امتياز مقام آخر را كسب كرد. در پايان اين پژوهش، خصيصه‌هاي سيستم ايده‌آل مشخص شد. بر اين اساس DialogWebبه اين سيستم بسيار نزديك است، اما هنوز فاقد تعدادي از خصيصه‌هاي مهم مي باشد.
«اوتمان و هاليم»[9] (2004) و «استوارت»[10] (2005) در پژوهش خود، خصيصه‌هاي بازيابي و دسترسي پذيري و كاربرد پذيري تعدادي از پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته كتابداري ارائه شده توسط تعدادي از تهيه كنندگان پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته را بررسي كردند. در اين مطالعات، رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي بر اساس سياهه وارسي مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‌هاي اين مطالعات بر اين نكته تأكيد دارد كه در طراحي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي، بايد به خصيصه‌هاي مورد انتظار كاربران توجه خاص مبذول داشت.
سؤالهاي تحقيق
اين پژوهش در نظر دارد در راستاي اهداف ذكر شده، به سؤالهاي زير پاسخ گويد:
1. رابط كاربر هر يك از ميزبانهاي داخلي و خارجي براساس معيارهاي ارزيابي موردنظر چه ويژگيهايي دارند و چه امكاناتي ارائه مي دهند؟
2. از نظر ويژگيها و ارائه امكانات و فراورده‌هاي مختلف، رابط كاربر هر يك از ميزبانهاي داخلي و خارجي چه تفاوتي با هم دارند؟
3. ميزان انطباق رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي با معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي مطرح شده در سياهه وارسي، چه اندازه مي باشد؟
4. چه معيارهايي را مي‌توان براي طراحي رابط كاربر ميزبانهاي داخلي در نظر گرفت؟
روش و جامعه تحقيق
اين پژوهش به روش مشاهده مستقيم و با استفاده از تلفيقي از روشهاي كتابخانه‌اي (سندي) و پيمايش تطبيقي[11] انجام شده است. بدين منظور، از يك سياهه وارسي[12]مشتمل بر 5 خصيصه كلي با 41 معيار در گردآوري اطلاعات مربوط به ميزبانهاي مورد مطالعه استفاده شد، به طوري كه تمامي ميزبانهاي مورد بررسي در اين پژوهش به وسيله آن سنجيده، بررسي، مقايسه و ارزيابي شدند. در اين پژوهش، سعي شده ميزبانهاي خارجي ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي، ميزبانهاي عمده و معتبر Ebsco, Elsevier, Emerald, Proquest كه پايگاههاي اطلاعاتي متنوعي را در زمينه‌هاي مختلف ارائه مي‌دهند و منابع عظيم و ارزشمندي براي دستيابي به متن كامل مجله‌هاي معتبر علمي دنيا در حوزه هاي مختلف به شمار مي روند (تنوپير و ديگران[13]، 2003) انتخاب شوند. علت انتخاب اين ميزبانها، شهرت آنها از نظر ارائه امكانات متنوع از طريق رابط كاربر خود و دسترسي پژوهشگر به آنهاست. كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي[14] و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران[15] تنها ميزبانهاي عمده ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي در ايران شناخته مي‌شوند كه امكان دسترسي به پايگاههاي اطلاعاتي متعددي را در زمينه‌هاي متنوع فراهم مي كنند و خدمات خود را به ترتيب در سطح ملي و منطقه‌اي ارائه مي‌دهند، از اين رو براي پژوهش حاضر انتخاب شده‌اند.
تجزيه و تحليل داده‌ها و ارائه يافته‌ها
در پاسخ به سؤالهاي تحقيق، امتيازهاي مربوط به معيارهاي مربوط به هر يك از خصيصه‌ها كه در جدول 1 تا 6 وجود دارد، بايد مورد بررسي قرار گيرد. در اين پژوهش، از دو مقياس «وجود» و «نبود» (بلي و خير) استفاده شده كه امتيازهاي در نظر گرفته شده براي آنها «بلي=1» و «خير=0» مي‌باشد. بدين ترتيب كه به ازاي وجود هريك از معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي امتياز 1 و به ازاي نبود آن معيار امتياز صفر لحاظ گرديده است. در بعضي موارد در صورت لزوم، امتياز 1 به دو يا چهار قسمت (كه براي هر قسمت امتياز 5/0يا 25/0 در نظر گرفته شده) شكسته شده و امتياز بندي صورت گرفته است. سپس، براي تعيين ميزان انطباق (همخواني) ميزبانهاي داخلي و خارجي با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي، با در نظر گرفتن تعداد امتيازهاي بلي به هر معيار، درصد تبعيّت هر يك از ميزبانها از معيارهاي مورد نظر مشخص شده است. در پايان، هر يك از ميزبانهاي مورد بررسي بر اساس امتيازي كه بدين ترتيب در هر خصيصه به دست آورده‌اند، رتبه‌بندي گرديده و سرانجام مورد بحث و بررسي قرار گرفته اند.
در پاسخ به سؤال 1 تحقيق، رابط كاربر هر يك از ميزبانهاي داخلي و خارجي براساس معيارهاي ارزيابي موردنظر داراي چه ويژگيهايي هستند و چه امكاناتي ارائه مي‌دهند؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد در ميزبانهاي داخلي كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي،در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي، جستجو، بازيابي، نمايش و كاربر پسندي (جدول 1 تا 6) به ترتيب 7، 5/10، 5، 3 و 5/1 امتياز و در مجموع 27 امتياز از 41 امتياز را كسب كرده است و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران در همان خصيصه‌ها 75/5، 8، 5، 2 و 5/1 امتياز و در مجموع 25/22 امتياز از 41 امتياز را كسب نموده است. در ميزبانهاي خارجي، در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي، جستجو، بازيابي، نمايش و كاربر پسندي (جدولهاي 1 تا 6) Ebsco5/7، 16،8، 3 و 2 امتياز و در مجموع5/36 امتياز؛ Proquest 5/7، 17، 8، 2 و 5/1 امتياز و در مجموع 36 امتياز؛ Emerald 75/5، 11، 9 ، 3 و 2 امتياز و در مجموع 75/30 امتياز و در نهايت Elsevier 25/5، 13، 5، 3 و 2 امتياز و در مجموع 25/28 امتياز را كسب كردند.
جدول1. امتياز ميزبانهاي داخلي و خارجي بر اساس معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي
|
معيارها
|
ميزبانهاي داخلي
|
ميزبانهاي خارجي
|
|
Rlst
|
Irandoc
|
Emerald
|
Elsevier
|
Ebsco
|
Proquest
|
|
1
|
نوع ميزبان
|
1
|
5/0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
2
|
تعداد پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته
|
1
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
1
|
5/0
|
|
3
|
ارائه اطلاعات مختصر در مورد پايگاههاي اطلاعاتي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
4
|
نوع رابط كاربر
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
1
|
1
|
|
5
|
زبان رابط كاربر
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
|
6
|
تعداد نقاط دسترسي
|
5/0
|
25/0
|
75/0
|
25/0
|
5/0
|
1
|
|
7
|
فراورده هاي اطلاعاتي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
8
|
خدمات تحويل مدرك
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
مجموع امتيازها
|
7
|
75/5
|
75/5
|
25/5
|
5/7
|
5/7
|
جدول2. امتياز ميزبانهاي داخلي و خارجي بر اساس معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي جستجو
|
معيارها
|
ميزبانهاي داخلي
|
ميزبانهاي خارجي
|
|
Rlst
|
Irandoc
|
Emerald
|
Elsevier
|
Ebsco
|
Proquest
|
|
1
|
وجود سبكهاي مختلف جستجو
|
1
|
5/0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
2
|
راحتي حركت بين سبكهاي مختلف جستجو
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
3
|
قابليت جستجو در نمايه
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
|
4
|
قابليت جستجو در اصطلاحنامه
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
|
5
|
قابليت جستجوي بولي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
6
|
نحوه استفاده از عملگرهاي بولي
|
5/0
|
5/0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
7
|
قابليت جستجوي مجاورتي
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
|
8
|
قابليت جستجوي ميداني
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
9
|
قابليت جستجوي عبارتي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
10
|
قابليت جستجوي تصاوير
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
|
11
|
قابليت جستجو به زبان طبيعي
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
|
12
|
قابليت كوتاه سازي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
13
|
قابليت اصلاح جستجو
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
14
|
قابليت محدود سازي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
15
|
قابليت پيشنهاد موضوع جستجو
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
|
16
|
قابليت وزن دهي به كلمات جست وجو
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
|
17
|
قابليت ذخيره تاريخچه جستجو
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
18
|
قابليت جستجو در راهنماي پايگاه
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
|
19
|
قابليت جستجو در چند پايگاه به طور همزمان
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
|
مجموع امتيازها
|
5/10
|
8
|
11
|
13
|
16
|
17
|
جدول 3. امتياز ميزبانهاي داخلي و خارجي بر اساس معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي بازيابي
|
معيارها
|
ميزبانهاي داخلي
|
ميزبانهاي خارجي
|
|
Rlst
|
Irandoc
|
Emerald
|
Elsevier
|
Ebsco
|
Proquest
|
|
1
|
قابليت مرتب سازي نتايج جستجو
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
2
|
قابليت ايجاد تغيير در تعداد نتايج بازيابي شده
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
|
3
|
قابليت نشانه گذاري نتايج جستجو
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
4
|
قابليت افزودن هر پيشينه يا فهرست نتايج به پوشه
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
5
|
قابليت جستجوي كلمات مشابه
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
|
6
|
راحتي گشت و گذار در بين نتايج
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
7
|
قابليت ذخيره سازي
|
0
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
|
8
|
قابليت چاپ
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
|
9
|
قابليت ارسال
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
مجموع امتيازها
|
5
|
5
|
9
|
5
|
8
|
8
|
جدول 4. امتياز ميزبانهاي داخلي و خارجي بر اساس معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي نمايش
|
معيارها
|
ميزبانهاي داخلي
|
ميزبانهاي خارجي
|
|
Rlst
|
Irandoc
|
Emerald
|
Elsevier
|
Ebsco
|
Proquest
|
|
1
|
قابليت نمايش پيشينه ها در قالبهاي مختلف
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
2
|
قابليت نمايش برجسته كلمات جستجو شده
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
|
3
|
قابليت نمايش خودكار راهبرد جستجو درصفحه نتايج
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
مجموع امتياز ها
|
3
|
2
|
3
|
3
|
3
|
2
|
جدول 5. امتياز ميزبانهاي داخلي و خارجي بر اساس معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كاربرپسندي
|
معيارها
|
ميزبانهاي داخلي
|
ميزبانهاي خارجي
|
|
Rlst
|
Irandoc
|
Emerald
|
Elsevier
|
Ebsco
|
Proquest
|
|
1
|
قابليت دسترسي به راهنماي پايگاه اطلاعاتي
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
|
2
|
قابليت شخصي سازي:
- قابليت استفاده از پرونده شخصي
- قابليت ايجاد آگاهي رساني
جاري براي هر جستجو يا مجله مورد علاقه
|
0
|
0
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
0
|
|
0
|
0
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
5/0
|
|
مجموع امتيازها
|
5/1
|
5/1
|
2
|
2
|
2
|
5/1
|
توجه به مقادير ذكر شده و جدولهاي 1 تا 6، مي‌توان دريافت كه در ميزبانهاي داخلي، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي در مجموع بيشترين امتياز را به خود اختصاص داده است. اين ميزبان از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي و جستجو و نمايش، امتياز بيشتري نسبت به پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران كسب نموده است، اما از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كاربرپسندي و بازيابي، هر دو ميزبان داخلي امتياز يكساني را كسب نموده اند. در ميزبانهاي خارجي نيز درمجموع امتيازها، به ترتيب,Ebsco Proquest،Emerald و Elsevier بيشترين امتياز را كسب نموده‌اند. البته از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي،Proquest و Ebsco با امتياز برابر بيشترين امتياز را كسب كرده‌اند، اما از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي جستجو، Proquest داراي بيشترين امتياز و از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي بازيابي، Emerald بيشترين امتياز را به دست آورد. از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي نمايش و كاربرپسندي، سه ميزبانEmerald ,Ebsco و Elsevier با كسب امتياز برابر نسبت به Proquest امتياز بيشتري را كسب نموده‌اند.
در پاسخ به سؤال 2 تحقيق، از نظر ويژگيها و ارائه امكانات و فراورده‌هاي مختلف رابط كاربر، هر يك از ميزبانهاي داخلي و خارجي چه تفاوتي با هم دارند؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد با توجه به جدول 6، در ميزبانهاي داخلي از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي 7 امتياز و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران 75/5 امتياز و در ميزبانهاي خارجي Ebsco و Proquest هريك 5/7 امتياز، Emerald 75/5 امتياز و Elsevier 25/5 امتياز را كسب نموده‌اند. از نظر دارا بودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي «جستجو» كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي 5/10 امتياز و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران 8 امتياز كسب نمودند و Proquest، Ebsco، Elsevier و Emerald به ترتيب 17، 16، 13 و 11 امتياز كسب كردند. از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي «بازيابي» كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران امتياز برابر 5 را به دست آوردند و Emerald امتياز 9، Proquest و Ebsco امتياز برابر 8 و Elsevier امتياز 5 را كسب كرد. از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي «نمايش»، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران به ترتيب امتياز 3 و 2 را به دست آوردند و Ebsco، Elsevier و Emeraldامتياز برابر3 و Proquest امتياز 2 را به دست آورد. از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كاربرپسندي، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران امتياز برابر 5/1را به دست آوردند و Ebsco، Elsevier و Emeraldاز امتياز برابر 2 و Proquest از 5/1 امتياز برخوردار شدند.
به طور كلي، رابط كاربر ميزبانهاي داخلي از نظر ارائه معيارهاي موجود در قسمت خصيصه‌هاي كلي، در سطح خوبي قرار دارد. درقسمت خصيصه‌هاي جستجو، ميزبانهاي داخلي بخصوص كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي بيشتر از نيمي از معيارهاي مطرح شده در اين قسمت را در رابط كاربر خود ارائه مي‌دهد در صورتي كه در طراحي رابط كاربر پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران، بهكاربرد اين ويژگيها كمتر توجه شده است. در قسمت خصيصه‌هاي بازيابي و كاربرپسندي نيز هر دو ميزبان بيش از نيمي از معيارهاي مطرح شده در اين قسمت را در رابط كاربر خود ارائه مي دهند. در قسمت خصيصه‌هاي نمايش نيز رابط كاربر اين دو ميزبان تقريباً تمام معيارها را دارا مي باشد. در ميزبانهاي خارجي نيز رابط كاربر Ebsco وProquest تقريباً داراي بسياري از معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي مي‌باشد. در قسمت خصيصه‌هاي نمايش و كاربرپسندي، رابط كاربر Elsevier و Emeraldهمانند دو ميزبان ديگر داراي تمام معيارهاي مطرح شده مي‌باشند. اما در قسمت خصيصه‌هايبازيابي، برخلاف Emeraldكه تمام معيارها را دارد، Elsevier تنها نيمي از معيارهاي مطرح شده در اين قسمت را در رابط كاربر خود ارائه مي‌دهد.
آنچه در نتيجه ارزيابي معيارهاي به كار رفته در رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي به دست آمد، مبيّن اين مطلب است كه تفاوت بارز ميان رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي بيشتر به معيارهاي مطرح شده در قسمت خصيصه‌هاي جستجو و بازيابي مربوط مي‌باشد و از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي، نمايش و كاربرپسندي رابط كاربر، ميزبانهاي داخلي و خارجي تقريباً در يك سطح قرار گرفته‌اند.
در زمينه پايگاههاي اطلاعاتي ارائه شده در ميزبانهاي داخلي تفاوتهاي چشمگيري وجود دارد، به طوري كه پايگاههاي اطلاعاتي پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران از نظر نوع پايگاههاي اطلاعاتي كتابشناختي محض مي باشد، اما نقش و فعاليت اين مركز در زمينه ارائه دسترسي رايگان به اطلاعات كتابشناختي منابع فارسي بخصوص آگاهي‌رساني در زمينه پايان‌نامه‌هاي رشته‌هاي مختلف دانشگاههاي دولتي سراسر كشور در سطح ملي و ايجاد تسهيل در مكان‌يابي منابع در داخل كشور قابل توجه است. در مقابل، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي به عنوان تنها مركز توليدكننده پايگاههاي اطلاعاتي تمام متن در ايران به شمار مي رود كه از سال 1370 شروع به كار كرده و در عرض كمتر از 15 سال، در زمينة تهيه و توليد پايگاههاي اطلاعاتي در انواع مختلف كتابشناختي و تمام متن در زمينه‌ها و رشته‌هاي موضوعي مختلف و روزآمد نگاه داشتن اطلاعات اين پايگاهها و ايجاد دسترسي آسان به منابع تحقيقاتي، توانسته جايگاه قابل توجهي را در ايران و در سطح منطقه به خود اختصاص دهد. تلاش و فعاليتهاي اين مركز در سطح ملي و منطقه‌اي در زمينة ارائه دسترسي آسان به منابع عظيم دانش در ايران، باعث شده تا به عنوان دروازه‌اي جهت دسترسي به آثار و انتشارات علمي و تحقيقاتي داخلي و همچنين منابع خارجي به شمار رود.
در پاسخ به سؤال 3 تحقيق، ميزان انطباق رابط كاربر ميزبانهايداخلي و خارجي با معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي مطرح شده در سياهه وارسي چه اندازه است؟ يافته‌هاي پژوهش (جدول6)نشان مي‌دهد در ميزبانهاي داخلي، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژيدر مجموعبا كسب 27 امتياز به ميزان 65% با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي همخواني دارد. به عبارت ديگر، اين ميزبان 65% معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي را از طريق رابط كاربر خود ارائه مي دهد و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران در مجموعبا كسب امتياز كلي 25/22، به ميزان 54% با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي همخواني دارد. به عبارت ديگر اين ميزبان 54% معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي را از طريق رابط كاربر خود ارائه مي‌دهد. در ميزبانهاي خارجي، Emeraldدر مجموعبا كسب 75/30 امتياز به ميزان 75% ، Elsevierدر مجموعبا كسب 25/28 امتياز به ميزان 68%،Ebscoدر مجموعبا كسب 5/36 امتياز به ميزان 89% و Proquestدر مجموع با كسب 36 امتياز به ميزان 87% با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي همخواني دارند.با وجود تفاوت بارز ميان رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي در قسمت خصيصه‌هاي جستجو و بازيابي و همچنين با توجه به اهميت قابل توجهي كه نمايه و اصطلاحنامه در بازيابي اطلاعات ايفا مي‌كنند، لازم است در ميزبانهاي داخلي به ويژگيهاي مطرح شده در سياهه وارسي پژوهش حاضر بخصوص كاربرد نمايه و اصطلاحنامه، توجه لازم مبذول شود.
در پاسخ به سؤال 4 تحقيق، چهمعيارهايي را مي‌توان براي طراحيرابط كاربر ميزبانهاي داخلي در نظر گرفت؟ امروزه پايگاههاي اطلاعاتي جزء مهم و عمدة كتابخانه‌هاي دانشگاهي را تشكيل مي دهند. با رواج پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته، لزوم طراحي رابط كاربر به گونه اي كه استفاده آسان و راحت را براي كاربران به وجود آورد، به منظور دسترسي به محتواي پايگاه اطلاعاتي، امري ضروري به شمار مي رود. طراحي ضعيف، مانع بزرگي براي دسترسي به محتواي پايگاه اطلاعاتي است. با توجه به استفاده سطوح متفاوت كاربران از پايگاههاي اطلاعاتي، براي اجتناب از مواجه شدن كاربران با مشكلات استفاده (نظير مشكلات مربوط به جستجو، بازيابي و ...)، رابط كاربر ارائه شده توسط ميزبانها بايد عناصر و ويژگيهايي داشته باشد تا كاربر بتواند با استفاده مؤثر از اين خصيصه‌ها كنترل نظام اطلاعاتي را به دست گرفته و به آساني نيازهاي اطلاعاتي خويش را برطرف كند. در طراحي رابط كاربر، علاوه بر در نظر گرفتن اهداف ميزبان و شناسايي مخاطبان، توجه به معيارهاي كاربردپذيري رابط براي كاربر نهايي بسيار مهم تلقي مي شود. در صورت بي توجهي ميزبانها به اين عوامل، آگاهي از ميزان فراهم كردن اطلاعات و فراورده‌هاي با كيفيت و مهم اهميت چنداني ندارد.
با توجه به اين موارد و مطالعات «اتمان و هاليم»[16] (2004) و «ديركس»[17] (2003) كه عملگرهاي بولي، جستجوي عبارتي، جستجوي ميداني، امكان ريشه سازي و كوتاه سازي را از خصيصه‌هاي عمده و رايج موجود در رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي ياد مي‌كنند و مطالعه شيري[18] (2002) كه بر ضرورت وجود اصطلاحنامه در كمك به كاربران در انتخاب واژه‌هاي موضوعي تأكيد كرده است و با توجه به همپوشاني وسيع منابع ذكر شده در قسمت پيشينه پژوهش در زمينه ارائه معيارهاي مربوط به ارزيابي، رابط كاربر ميزبانهاي ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي در تدوين سياهه وارسي مورد استفاده قرار گرفتند كه بر جامع بودن معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي موجود در اين پژوهش دلالت دارد ـ مي‌توان تمامي معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي پژوهش حاضر را كه در جدول (7) خلاصه شده است، جهت الگويي در ارزيابي و طراحي ميزبانهاي ارائه‌دهنده پايگاههاي اطلاعاتي پيشنهاد كرد.
|
جدول 7. معيارهاي طراحي (ارزيابي) رابط كاربر ميزبانهاي پايگاههاي اطلاعاتي
|
خصيصه‌هاي كلي
|
خصيصه‌هاي جستجو
|
خصيصه‌هاي بازيابي
|
خصيصه‌هاي
نمايش
|
خصيصه‌هاي
كاربرپسندي
|
|
نوع ميزبان
|
وجود سبكهاي مختلف جستجو
|
قابليت جستجوي تصاوير
|
قابليت مرتب سازي نتايج جستجو
|
قابليت نمايش پيشينه ها در قالبهاي مختلف
|
قابليت دسترسي به راهنماي پايگاه اطلاعاتي
|
|
نوع رابط كاربر
|
راحتي حركت بين سبكهاي جستجو
|
قابليت جستجو
به زبان طبيعي
|
قابليت جستجوي كلمات مشابه
|
|
زبان رابط كاربر
|
قابليت جستجو
در نمايه
|
قابليت كوتاه سازي
|
قابليت نشانه گذاري نتايج جستجو
|
|
تعداد نقاط دسترسي
|
قابليت جستجو
در اصطلاحنامه
|
قابليت اصلاح جستجو
|
راحتي گشت و گذار در بين نتايج
|
قابليت نمايش خودكار راهبرد جستجو درصفحه نتايج
|
قابليت استفاده از پرونده شخصي
|
|
فراورده هاي اطلاعاتي
|
قابليت جستجوي بولي
|
قابليت محدود سازي
|
قابليت افزودن فهرست نتايج
به پوشه
|
|
خدمات تحويل مدرك
|
نحوه استفاده از عملگرهاي بولي
|
قابليت پيشنهاد موضوع جستجو
|
قابليت
چاپ نتايج
|
|
ارائه اطلاعات مختصر در مورد پايگاههاي اطلاعاتي
|
قابليت جستجوي مجاورتي
|
قابليت وزن دهي به كلمات جستجو
|
قابليت
ارسال نتايج
|
قابليت ايجاد آگاهي رساني جاري براي هرجستجو يا مجله مورد علاقه
|
|
قابليت جستجوي ميداني
|
قابليت ذخيره تاريخچه جستجو
|
قابليت
ذخيره نتايج
|
قابليت نمايش برجسته كلمات جستجو شده
|
|
تعداد پايگاههاي اطلاعاتي پيوسته ميزبان
|
قابليت جستجوي عبارتي
|
قابليت جستجو در راهنماي پايگاه
|
قابليت ايجاد تغيير در تعداد
نتايج بازيابي شده
|
|
قابليت جستجو در چند پايگاه به‌طور همزمان
|
نتيجه گيري
به طور كلي، براساس 5 خصيصه از خصيصه‌هاي موجود در سياهه وارسي ـ شامل خصيصه‌هاي كلي، خصيصه‌هاي جستجو، خصيصه‌هاي بازيابي، خصيصه‌هاي نمايش و خصيصه‌هاي كاربرپسندي ـ ميزبانهاي داخلي كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايرانبا كسب 27 و 25/22 امتياز و ميزبانهاي خارجي Ebsco، Proquest ، Emerald و Elsevierبه ترتيب با كسب 5/36، 36، 75/30 و 25/28 امتياز، بيشترين تعداد را دارا هستند. در ميزبانهاي داخلي، در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي و جستجو و نمايش، كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژيامتياز بيشتري نسبت بهپژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايراندارد، اما در معيارهاي مربوط به ساير خصيصه‌ها هر دو ميزبان امتياز يكساني دارند. در ميزبانهاي خارجي در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي Ebsco وProquest بيشترين امتياز را كسب كردند. در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي جستجو Proquest، در معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي بازيابي Emerald و در معيارهاي مربوط به ساير خصيصه‌ها سه ميزبان Ebsco، Elsevier و Emerald با كسب امتياز برابر نسبت به Proquest، امتياز بيشتري به دست آورده اند.
بدين ترتيب، آنچه در نتيجه ارزيابي و مقايسه معيارهاي به كار رفته در رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي به دست آمد، مبيّن اين مطلب است كه تفاوت بارز ميان رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي، بيشتر به معيارهاي مطرح شده در قسمت خصيصه‌هاي جستجو و بازيابي مربوط مي‌باشد و از نظر دارابودن معيارهاي مربوط به خصيصه‌هاي كلي، نمايش و كاربرپسندي، رابط كاربر ميزبانهاي داخلي و خارجي تقريباً در يك سطح قرار گرفته‌اند.
از نظر ميزان انطباق خصيصه‌هاي موجود در رابط كاربر ميزبانهاي داخلي با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي در ميزبانهاي داخلي كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژيبا كسب امتياز كلي27، به ميزان 65% و پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايرانبا كسب امتياز كلي 25/22، به ميزان 54% با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي همخواني دارند و در ميزبانهاي خارجي، Ebscoبا كسب امتياز كلي 5/36 به ميزان 89% ، Proquest با كسب امتياز كلي 36 به ميزان 87% ، Emeraldبا كسب امتياز كلي 75/30 به ميزان 75% و Elsevier با كسب امتياز كلي 25/28 به ميزان 68% با معيارهاي مطرح شده در سياهه وارسي همخواني دارند.
در شرايط كنوني كه دسترسي به اطلاعات براي پژوهشگران بسيار حياتي تلقي مي‌شود، فراهم كردن امكان دسترسي سريع و آسان به اطلاعات، از ضروريات است. در طراحي عوامل و عناصر مربوط به رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي علاوه بر درنظر گرفتن اهداف ميزبان و شناخت مخاطبان، توجه به معيارهاي كاربردپذيري رابط براي كاربر نهايي بسيار مهم تلقي مي شود. چنانچه در زمان طراحي رابط كاربر به همه معيارهاي لازم توجه خاص مبذول شود، دسترسي كاربر نهايي به محتوا، به طور مؤثر تضمين خواهد شد. از آنجا كه در تهيه سياهه وارسي پژوهش حاضر علاوه بر استفاده از تجربيات به دست آمده، سعي شده از تمام مطالعات و تحقيقات پيشين استفاده شود و سياهه هاي وارسي موجود در اين پژوهشها مدنظر قرار گيرد، مي‌توان سياهه وارسي جامع حاضر را به عنوان يك مدل جهت طراحي رابط كاربر ميزبانها پيشنهاد كرد. ميزبانها در صورت طراحي رابط كاربر خود مي‌توانند معيارها و ويژگيهاي به كار رفته در اين سياهه را به عنوان الگويي در ارزيابي رابط كاربر پايگاههاي اطلاعاتي خود به كارگيرند.
منابع
دهقاني، ليلا (1384). بررسي و مقايسه نسخه‌هاي رايگان Pubmed و Infotrieve با نسخه‌هاي تجاريEbsco وFirstsearch پايگاه اطلاعاتي مدلاين. پايان نامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاع رساني، دانشگاه شيراز.
- Blessinger, Kelly and Maureen Olle (2003)."Comparison of three primary aggregator databases". Serials Librarian, 45(1): 53-58.
- Brennan, Patricia B. M. (1999). "What does electronic full-text really mean? A comparison of database vendors and what they deliver". Reference Services Review, 27(2): 113-120.
- Ladner, Betty and Barbara Tierney (2002). "CINHAL on the web: EBSCO, OVID and Silver Platter". Charleston Advisor, 3(4): 5-11.
- Othman, Rosalina and Nor Sahlawaty Halim (2004). “Retrieval Features for Online Databases: Common, Unique, and expected”. Online Information Review,28(3): 200-210.
- Sabin-Kidiss, Luisa (2001)."Assessing the functionality of web-based versions of traditional search engines". Online,25(2): 18-24.
- Salisbury, Lutishoor and Usha Gupta (2004). "A comparison review of Inspec on Ebscohost, Engineering Village (EV2), and Institute for Scientific Information (ISI). Charleston Advisor, 6(1):5-11.
- Shiri, A.A., Revie, C and G. Chowdhury (2002). “Thesaurus Enhanced Search Interfaces”. Journal of Information Science, 28(2): 111-122.
- Simpson, Carol (2001). "An embarrassment of riches: choosing an online periodical database". Book Report, 20(1): 50-52.
- Stewart, Ron, Narendra, Vivek and Axel Schmetzke (2004). “Accessibility and Usability of Online Library Databases”. Library Hi Tech, 23(2):265-286.
- Tenopir, Carol; Baker, Gayle and William Rabinson (2003). "The art of conjuring e-content". Library Journal, 128(9): 38-47.
1. استاد علوم كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه شيراز.
2. كارشناس ارشد علوم كتابداري و اطلاع رساني
3. Regional Library of Science & Technology(RLST).
4. Iranian Information and Documentation Center (IRANDOC).
2. Diercks.
| فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود) |
|
39 _ شماره سوم، جلد 10 |
3. Shiri
مقالات برگرفته از پایان نامه 
