Review
چكيده
هدف پژوهش حاضر، تعيين ميزان انتشارات ناشران تخصصي غير دولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در سالهاي 1387-1380 است. روش پژوهش، توصيفي پيمايشي و ابزار گردآوري اطلاعات، سياهه وارسي است. جامعه آماري شامل 222 عنوان كتاب منتشر شده توسط چهار ناشر تخصصي غير دولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني مي‌باشد. يافته‌ها نشان مي‌دهد بيشترين تعداد كتابها در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني توسط نشر چاپار انتشار يافته است و كمترين تعداد به انتشارات كتابخانه رايانه‌اي تعلق دارد. سال 1386 بيشترين و سال 1380 كمترين آثار تأليفي منتشر شده است. بيشترين كتاب ترجمه در سال 1384 و كمترين مربوط به سال 1380 است. همچنين، نسبت كتابهاي تأليفي بيشتر از كتابهاي ترجمه شده است. محمد حسين دياني پركارترين پديدآور انتشارات كتابخانه رايانه‌اي، عليرضا رستمي گومه و حسن اشرفي ريزي پركارترين پديدآور نشر چاپار، حميد محسني پركارترين پديدآور نشر كتابدار، و محمدرضا داورپناه و سعيد غفاري پركارترين پديدآور انتشارات دبيزش هستند. در مجموع، محمد حسين دياني پركارترين پديدآور در بين چهار ناشر مي‌باشد. ناشران در موضوع سازماندهي بيشترين و در موضوع افراد كمترين كتاب را منتشر كرده‌اند.
كليدواژه ها: انتشارات، ناشران تخصصي غير دولتي، كتابداري و اطلاع‌رساني.
مقدمه و بيان مسئله
نشر كتاب، آيينه تمام نماي رشد مدنيت، فرهنگ و تمدن بشري است و يكي از شاخصهاي اصلي براي سنجش رشد و توسعه جامعه در دنياي امروز به شمار مي‌رود. توجه ويژة برنامه ريزان كشورهاي مختلف جهان به عرصة نشر بويژه نشر كتاب، نشان از اهميت صنعت نشر در دنياي امروز دارد. در دسترس بودن آمارهاي نشر، كمك بسيار مهمي براي برنامه‌ريزيهاي كلان فرهنگي است و بدون آن و بدون داشتن اطلاعات نشر كتاب، برنامه‌ريزي بلندمدت و واقع‌بينانه امكان‌پذير نخواهد بود (مطلبي، 1387).
رشد و توسعه پديده‌اي نيست كه بتوان آن را به يك شاخص يا به يك زمينه و موضوع خاص محدود كرد. تحول همه جانبه، تحول در همه شئون و اركان زندگي است و كتاب و صنايع وابسته، جايگاه خاص و ممتازي در اين روند دارند. بنابراين، توجه جدي به سه ركن اصلي نشر، يعني نويسنده، ناشر و خواننده ضرورت مي يابد. ناشر به عنوان پل ارتباطي ميان نويسنده و خواننده است. قدرت، استحكام، دوام و ظرفيت اين پل ارتباطي، عامل تعيين‌كننده در رابطه دو سويه ميان نويسنده و خواننده است. نشر به جهت ارتباط با جنبه هاي مختلف فرهنگي، سياسي، اجتماعي و علمي در يك كشور و نيز به عنوان يكي از زيرساختهاي اساسي، حايز اهميت بسيار است. از اين رو، بي توجهي به حوزه نشر بويژه ناشران تخصصي غير دولتي، كه اغلب آنها متكي به منابع مالي خود هستند، عواقب زيانباري براي هر جامعه اي در پي دارد (آذرنگ، 1378، ص 87).
در سالهاي اخير حجم انتشار كتاب در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني افزايش يافته است و تعداد ناشران تخصصي غير دولتي نيز به طور نسبي رشد كرده و فعال‌تر از ناشران دولتي ظاهر شده اند. پژوهش حاضر با هدف «تعيين ميزان انتشارات ناشران تخصصي غير دولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در سالهاي 1387-1380» انجام گرفته است تا از اين رهگذر بتوان به عملكرد اين چهار ناشر (كتابخانه رايانه‌اي، چاپار، كتابدار و دبيزش) پرداخت و سهم آنها را در توليد كتابهاي ترجمه و تأليف مشخص نمود. همچنين، پديدآورندگان پركار و نيز سالهاي پررونق و حوزه‌هاي موضوعي ضعيف در حوزة كتابداري شناسايي و به نياز جامعه تخصصي كه شناسايي ناشران معتبر و فعال در اين زمينه است، پاسخ مناسب داده خواهد شد.
پرسشهاي اساسي
1. توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه در بين ناشران تخصصي غير دولتي در حوزه كتابداري واطلاع‌رساني به تفكيك سال چگونه است؟
2. توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه به تفكيك ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني چگونه است؟
3. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار به تفكيك ناشر در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني چگونه است؟
4. توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك تأليف و ترجمه چگونه است؟
5. توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك ناشر چگونه است؟
پيشينة پژوهش
«حري» (1378) در پژوهشي كه با هدف كشف وضعيت پژوهشي در رشته كتابداري و اطلاع‌رساني در ايران و جهت گيري موضوعي آن در طول زمان در مورد مقاله ها، پايان‌نامه‌ها و طرحهاي پژوهشي اين حوزه از آغاز تا پايان سال 1377 انجام داد، به اين نتايج دست يافت: بيشترين سهم توليدات علمي متعلق به مقاله و سپس پايان نامه و طرح پژوهشي است. گرايش موضوعي مقاله‌ها به سمت موضوع اطلاع‌رساني، پايان‌نامه‌ها به موضوع كتابخانه‌ها و طرحهاي پژوهشي به موضوع كتابشناسي معطوف بوده است. سيماي كلي گرايش آثار علمي اين رشته كتابشناسي است و كتابخانه‌ها، اطلاع‌رساني استفاده و خدمات، فناوري، چاپ و نشر، سازماندهي، آموزش و تحقيق، مباني كتابداري، مجموعه‌سازي، مديريت، و افراد در رتبه‌هاي دوم تا آخر قرار دارند.
«حري» (1381) در پژوهشي كه با هدف مطالعه ميزان همبستگي موضوعي پايان‌نامه‌ها و مقاله هاي فارسي در رشته كتابداري و اطلاع‌رساني انجام داد، نتيجه گرفت كه پايان‌نامه‌ها از نظر موضوعي به سمت بررسي انواع كتابخانه‌ها گرايش داشته و موضوع كتابشناسي، استفاده و خدمات، سازماندهي، فناوري كتابخانه، فناوري اطلاعات و ارتباطات، مجموعه‌سازي، آموزش و تحقيق در مرتبه هاي بعدي قرار دارند. در رابطه با موضوع مقاله ها، بيشترين سهم متعلق به اطلاع‌رساني است و سپس فناوري كتابخانه، مباني كتابداري، كتابخانه‌ها، سازماندهي، چاپ و نشر و افراد قرار دارد.
«مطلبي» (1387) در پژوهشي با عنوان «سيماي نشر كتاب در ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي» نشان داد كه به ترتيب حوزة موضوعي دين، كودك و نوجوان و ادبيات بيشترين كتابهاي منتشر شده را به خود اختصاص داده اند. از نظر تأليف و ترجمه، آمارها وضعيت مطلوب تأليف نسبت به ترجمه را نشان مي‌دهد.
«افقهي» و «باقري» (1387)در پژوهش خود با عنوان «بررسي روند موضوعي تحقيقات رشته كتابداري و اطلاع‌رساني بر اساس استنادهاي 1996-2005 در مقاله‌ها سالنامه آريست در سالهاي 2002 تا 2006» كه با استفاده از تحليل استنادي انجام شد، به نتايج زير دست يافتند: بيشترين گرايش موضوعي به ذخيره و بازيابي اطلاعات رايانه‌اي و كمترين به ساختمان كتابخانه‌ها اختصاص دارد. موضوعهاي فناوري اطلاعات، حرفه و استفاده كننده و استفاده از كتابخانه در سال 2005 روند افزايش را نشان مي د هد.
«كومار»[1] (1995) در پژوهشي با عنوان «تحليل محتواي مقاله هاي كتابداري و اطلاع‌رساني در سالهاي 1994-1995» به تحليل محتواي 312 مقاله در 10 نشريه حوزه كتابداري پرداخت. يافته‌هاي حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد موضوعهاي مديريت، خدمات كتابخانه اي، فناوري اطلاعات و ارتباطات و موضوعهاي مرتبط با اين حرفه، بيشترين فراواني را داشتند.
«يانگ»[2] (2004) پژوهشي با عنوان «صنعت انتشار كتابهاي تجاري در كره جنوبي» انجام داد. يافته‌هاي وي نشان داد در سال 2000، حدود 9/1% كاهش نسبت به سال قبل و در سال 2002، 5/5% افزايش نشان مي‌دهد. در ضمن، آمار كتابهاي تأليفي در هر سه سال بيشتر از ترجمه است.
«مؤسسه ناشران اروپايي»[3] (2008) پژوهشي با عنوان «آمار ناشران اروپايي در سال 2007» انجام داد. روش پژوهش، پيمايشي و جامعه آماري شامل انتشارات تعدادي از ناشران معروف در اتحاديه اروپا (26 ناشر) بود. يافته‌ها نشان داد در سال 2007 حدود 475 هزار عنوان كتاب منتشر نموده اند. بيشترين كتابها تأليفي و به ترتيب به زبانهاي انگليسي، آلماني، فرانسوي، و ساير زبانهاست. موضوع اين كتابها به ترتيب بيشتر در حوزه پزشكي، فني و مهندسي، علوم اجتماعي است.
«انجمن ناشران كتاب ايرلند»[4] (2009) پژوهشي را با عنوان «بررسي انتشار كتاب در ايرلند» انجام داد. يافته‌ها نشان داد كتابهاي منتشر شده در سالهاي 2005 و 2007 به ترتيب شامل 6540 و 7375 عنوان بوده است. در ضمن، آثار تأليفي در اين سه سال حدود 11% و كتابهاي ترجمه شده حدود 14% رشد را نشان مي‌دهد.
روش شناسي پژوهش
پژوهش حاضر به روش توصيفي پيمايشي انجام شده و نوع پژوهش، كاربردي است. ابزار گردآوري اطلاعات سياهه وارسي مي‌باشد. روايي ابزار توسط متخصصان كتابداري بررسي و تأييد گرديد. براي گردآوري اطلاعات، از فهرست چاپي انتشارات اين ناشران، مراجعه به سايت اختصاصي آنها، از اپك كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران و نيز سايت خانه كتاب ايران استفاده شد. جامعه مورد پژوهش، كل كتابهاي تأليف و ترجمه شده توسط چهار ناشر تخصصي غير دولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني ( انتشارات چاپار، كتابخانه رايانه‌اي، دبيزش و كتابدار) مي‌باشد. اين كتابها 222 عنوان بوده و به دليل حجم كم، كل آنها جامعه آماري را تشكيل مي دهند. پس از گردآوري اطلاعات كتابشناختي كتابها، اين اطلاعات در سياهه وارسي وارد شد. مبناي اصلي مقوله بندي موضوعات، مقوله‌بندي ليزا تعديل شده است. از آنجا كه مقوله بندي ليزا در برخي مقوله‌ها با يكديگر تداخل داشت، افراد ديگري نيز مانند «حري» (1381) تعديلهايي در آن صورت داده‌اند كه پژوهش حاضر، نيز با اندك تغييراتي، مقوله بندي ويژه اي در 16 مقوله ارائه نموده است. سپس موضوعها در يكي از مقوله ها قرار گرفت و پس از ورود داده‌ها در نرم افزارSPSS ، تجزيه و تحليل انجام شد. براي تجزيه و تحليل، از آمار توصيفي استفاده شده است.
يافته‌هاي پژوهش
در اين پژوهش، ميزان انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در سالهاي 1387-1380 بررسي گرديده كه در جدول1 ميزان انتشارات آنها به تفكيك ناشر ذكر شده است.
جدول 1. توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني
|
ناشر
|
كتابخانه رايانه‌اي
|
چاپار
|
كتابدار
|
دبيزش
|
جمع
|
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|
ميزان انتشارات
|
18
|
10/8
|
98
|
14/44
|
72
|
43/32
|
34
|
31/15
|
222
|
100
|
جدول 1 توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني را نشان مي‌دهد. چنانكه مشاهده مي شود، جامعه پژوهش شامل 222 عنوان كتاب است كه از اين ميزان، انتشارات كتابخانه رايانه‌اي 10/8%، چاپار 14/44%، كتابدار 43/32% و دبيزش 31/15% را به خود اختصاص داده اند.
پرسش اساسي 1: توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه در بين ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري واطلاع‌رساني به تفكيك سال چگونه است؟
جدول2. توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه در بين ناشران تخصصي
غيردولتي در حوزه كتابداري واطلاع‌رساني به تفكيك سال
|
شاخص
سال نشر
|
تأليف
|
ترجمه
|
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|
1380
|
7
|
79/4
|
5
|
57/6
|
|
1381
|
11
|
53/7
|
9
|
84/11
|
|
1382
|
12
|
21/8
|
8
|
52/10
|
|
1383
|
8
|
47/5
|
10
|
15/13
|
|
1384
|
11
|
53/7
|
20
|
31/26
|
|
1385
|
20
|
69/13
|
8
|
52/10
|
|
1386
|
42
|
76/28
|
9
|
84/11
|
|
1387
|
35
|
97/23
|
7
|
21/9
|
|
جمع
|
146
|
100
|
76
|
100
|
جدول 2 در رابطه با توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه در بين ناشران تخصصي غيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني (انتشارات كتابخانه رايانه‌اي، چاپار، كتابدار و دبيزش) به تفكيك سال، بيانگر آن است كه سال 1386 با 76/28% بيشترين و سال 1380 با 79/4% كمترين ميزان كتاب تأليف را به خود اختصاص داده اند. همچنين، شواهد بيانگر آن است كه سال 1384 با 31/26% بيشترين و سال 1380 با 57/6%، كمترين ميزان كتاب ترجمه را به خود اختصاص داده اند. در مجموع، چهار ناشر تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني 76/65% كتاب تأليف و 24/34% كتاب ترجمه منتشر كرده‌اند.
پرسش اساسي 2: توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه به تفكيك ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني چگونه است؟
جدول3. توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه به تفكيك
ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني
|
نوع
ناشر
|
تأليف
|
ترجمه
|
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|
كتابخانه رايانه‌اي
|
9
|
16/6
|
9
|
84/11
|
|
چاپار
|
67
|
89/45
|
31
|
78/40
|
|
كتابدار
|
50
|
24/34
|
22
|
94/28
|
|
دبيزش
|
20
|
69/13
|
14
|
42/18
|
|
جمع
|
146
|
100
|
76
|
100
|
جدول 3 توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه به تفكيك ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني را نشان مي‌دهد. شواهد بيانگر آن است كه نشر چاپار با 89/45% از كل تأليف و 78/40% از كل ترجمه در بين چهار ناشر بيشترين سهم را هم در تأليف و هم در ترجمه دارد. سپس، نشر كتابدار با 24/24% از كل تأليف و 94/28% از كل ترجمه در مرتبه دوم، نشر دبيزش با 69/13% از كل تأليف و 42/18% از كل ترجمه در مرتبه سوم، و انتشارات كتابخانه رايانه‌اي با 16/6% از كل تأليف و 84/11% از كل ترجمه، در مرتبة چهارم قرار دارند.
پرسش اساسي 3: توزيع فراواني پديدآورندگان پركار[5] به تفكيك ناشر در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني چگونه است؟
جدول4. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات كتابخانه رايانه‌اي
|
نوع
پديدآورنده
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
محمدحسين دياني
|
6
|
3
|
9
|
|
جعفر مهراد
|
1
|
1
|
2
|
|
مهدي خادميان
|
0
|
2
|
2
|
جدول 4 در رابطه با توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات كتابخانه رايانه‌اي، بيانگر آن است كه محمدحسين دياني با 9 عنوان كتاب پركارترين پديدآور اين ناشر است. سپس جعفر مهراد و مهدي خادميان با 2 عنوان كتاب، به طور مشترك در مرتبه دوم قرار دارند.
جدول 5. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر چاپار
|
نوع
پديدآورنده
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
عليرضا رستمي گومه
|
3
|
5
|
8
|
|
حسن اشرفي ريزي
|
6
|
2
|
8
|
|
حسين مختاري معمار
|
4
|
2
|
6
|
|
داود محمدي فرد
|
5
|
0
|
5
|
|
رحيم عليجاني
|
4
|
1
|
5
|
|
جعفر مهراد
|
4
|
0
|
4
|
|
عليرضا نوروزي
|
4
|
0
|
4
|
|
علي حسين قاسمي
|
1
|
3
|
4
|
|
رحمت ا... فتاحي
|
3
|
0
|
3
|
|
مرتضي كوكبي
|
2
|
1
|
3
|
|
زهرا كاظم پور
|
2
|
1
|
3
|
|
علي شكويي
|
0
|
3
|
3
|
|
احمد شعباني
|
2
|
0
|
2
|
|
فهيمه باب الحوائجي
|
1
|
1
|
2
|
|
حيدر مختاري
|
0
|
2
|
2
|
|
صديقه احمدي فصيح
|
1
|
1
|
2
|
|
مهدي عليپور حافظي
|
0
|
2
|
2
|
|
يعقوب نوروزي
|
0
|
2
|
2
|
|
زهير حياتي
|
1
|
1
|
2
|
|
زهرا اباذري
|
1
|
1
|
2
|
|
محمد كاردان نشاطي
|
1
|
1
|
2
|
|
نورا... كرمي
|
2
|
0
|
2
|
جدول 5 توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر چاپار را نشان مي‌دهد. چنانكه مشاهده مي شود، عليرضا رستمي گومه و حسن اشرفي ريزي با 8 عنوان به طور مشترك پركارترين پديدآورندگان اين ناشر هستند. سپس حسين مختاري معمار با 6 عنوان در مرتبه دوم و داود محمدي فرد و رحيم عليجاني با 5 عنوان به طور مشترك در مرتبه سوم قرار دارند. جعفر مهراد، عليرضا نوروزي و علي حسين قاسمي با 4 عنوان به طور مشترك در مرتبه چهارم، رحمت ا... فتاحي، مرتضي كوكبي، زهرا كاظم پور و علي شكويي با 3 عنوان به طور مشترك در مرتبه پنجم، احمد شعباني، فهيمه باب‌الحوائجي، حيدر مختاري، صديقه احمدي فصيح، مهدي عليپور حافظي، يعقوب نوروزي، زهير حياتي، زهرا اباذري، محمد كاردان نشاطي و نورا.. كرمي با 2 عنوان، به طور مشترك در مرتبه ششم قرار دارند.
جدول 6. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر كتابدار
|
نوع
پديدآورنده
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
حميد محسني
|
3
|
4
|
7
|
|
آيدين آذري
|
0
|
5
|
5
|
|
محسن عزيزي
|
0
|
5
|
5
|
|
رحمت ا... فتاحي
|
4
|
0
|
4
|
|
محمد حسن زاده
|
2
|
2
|
4
|
|
وحيد طهراني پور
|
2
|
2
|
4
|
|
علي گلشن
|
3
|
0
|
3
|
|
اسد ا... آزاد
|
1
|
2
|
3
|
|
موسي جعفر بيگلو
|
3
|
0
|
3
|
|
نورا... مرادي
|
3
|
0
|
3
|
|
مسعود ناصري
|
3
|
0
|
3
|
|
مهري پريرخ
|
2
|
0
|
2
|
|
فاطمه رهادوست
|
2
|
0
|
2
|
|
عباس گيلوري
|
0
|
2
|
2
|
|
زهير حياتي
|
1
|
1
|
2
|
|
علي رادباوه
|
0
|
2
|
2
|
|
نسرين دخت عماد خراساني
|
2
|
0
|
2
|
|
فاطمه نبوي
|
2
|
0
|
2
|
|
محمد رضا نانگير
|
2
|
0
|
2
|
|
محمد خندان
|
1
|
1
|
2
|
جدول 6 در رابطه با توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر كتابدار، بيانگر آن است كه حميد محسني با 7 عنوان كتاب پركارترين پديدآور اين ناشر مي‌باشد. سپس آيدين آذري و محسن عزيزي هر كدام با 5 عنوان به طور مشترك در مرتبه دوم، و رحمت ا... فتاحي، محمد حسن‌زاده و وحيد طهراني‌پور با 4 عنوان به طور مشترك در مرتبه سوم قرار دارند. همچنين، علي گلشن، اسدا.. آزاد ، نورا... مرادي و مسعود ناصري هر كدام با 3 عنوان به طور مشترك در مرتبه چهارم، و مهري پريرخ، فاطمه رهادوست، عباس گيلوري، زهير حياتي، علي رادباوه، نسرين دخت عماد خراساني، فاطمه نبوي، محمد رضا نانگير و محمد خندان با 2 عنوان، به طور مشترك در مرتبه پنجم قرار دارند.
جدول 7. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات دبيزش
|
نوع
پديدآورنده
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
محمدرضا داورپناه
|
5
|
0
|
5
|
|
سعيد غفاري
|
4
|
1
|
5
|
|
ابولفضل هاشمي
|
1
|
3
|
4
|
|
علي حسين قاسمي
|
1
|
2
|
3
|
|
رحمت ا... فتاحي
|
2
|
0
|
2
|
|
يزدان منصوريان
|
2
|
0
|
2
|
|
علي شكويي
|
0
|
2
|
2
|
|
عباس گيلوري
|
0
|
2
|
2
|
|
احمد شعباني
|
1
|
1
|
2
|
|
مريم محمدزاده هروي
|
2
|
0
|
2
|
جدول 7 در رابطه با توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات دبيزش، بيانگر آن است كه محمدرضا داورپناه و سعيد غفاري با 5 عنوان، به طور مشترك پركارترين پديدآورندگان انتشارات دبيزش مي باشند. سپس ابوالفضل هاشمي با 4 عنوان در مرتبه دوم، علي حسين قاسمي با 3 عنوان در مرتبه سوم و رحمت ا... فتاحي، يزدان منصوريان، علي شكويي، عباس گيلوري، احمد شعباني و مريم محمدزاده هروي با 2 عنوان به طور مشترك در مرتبه چهارم قرار دارند.
جدول 8. توزيع فراواني پديدآورندگان پركار ناشران تخصصي غيردولتي
در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني
|
نوع
پديدآورنده
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
محمدحسين دياني
|
7
|
3
|
10
|
|
رحمت ا... فتاحي
|
8
|
0
|
8
|
|
عليرضا رستمي گومه
|
3
|
5
|
8
|
|
حسن اشرفي ريزي
|
6
|
2
|
8
|
|
حميد محسني
|
3
|
4
|
7
|
|
علي حسين قاسمي
|
2
|
5
|
7
|
|
محمدرضا داور پناه
|
6
|
0
|
6
|
|
جعفر مهراد
|
5
|
1
|
6
|
|
حسين مختاري معمار
|
4
|
2
|
6
|
|
سعيد غفاري
|
5
|
1
|
6
|
|
عباس گيلوري
|
0
|
5
|
5
|
|
علي شكويي
|
0
|
5
|
5
|
|
محمد حسن زاده
|
2
|
3
|
5
|
|
داود محمدي فرد
|
5
|
0
|
5
|
|
رحيم عليجاني
|
4
|
1
|
5
|
|
آيدين آذري
|
0
|
5
|
5
|
|
محسن عزيزي
|
0
|
5
|
5
|
جدول 8 توزيع فراواني پديدآورندگان پركار ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني (انتشارات كتابخانه رايانه‌اي، چاپار، كتابدار و دبيزش) را به طور كلي نشان مي‌دهد. مشاهدات بيانگر آن است كه محمدحسين دياني با 10 عنوان پركارترين پديدآور در بين چهار ناشر تخصصيغيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني است. سپس رحمت ا... فتاحي، عليرضا رستمي گومه، و حسن اشرفي ريزي با 8 عنوان به طور مشترك در مرتبه دوم؛ حميد محسني و علي حسين قاسمي با 7 عنوان به طور مشترك در مرتبه سوم؛ محمد رضا داورپناه، جعفر مهراد، حسين مختاري معمار و سعيد غفاري با 6 عنوان به طور مشترك در مرتبه چهارم؛ عباس گيلوري، علي شكويي، محمد حسن‌زاده، داود محمدي فرد، رحيم عليجاني، آيدين آذري و محسن عزيزي هر يك با 5 عنوان به طور مشترك در مرتبه پنجم قرار دارند.
پرسش اساسي 4: توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك تأليف و ترجمه چگونه است؟
جدول 9. توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك تأليف و ترجمه
|
نوع
موضوع
|
تأليف
|
ترجمه
|
جمع
|
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|
سازماندهي
|
28
|
70
|
12
|
30
|
40
|
|
فناوري كتابخانه
|
19
|
2/79
|
5
|
8/20
|
24
|
|
آموزش و تحقيق
|
16
|
7/72
|
6
|
3/27
|
22
|
|
اطلاعات و ارتباطات
|
10
|
50
|
10
|
50
|
20
|
|
مواد و منابع كتابخانه‌اي
|
8
|
1/42
|
11
|
9/57
|
19
|
|
كتابخانه‌ها و آرشيوها
|
9
|
50
|
9
|
50
|
18
|
|
ساير موضوعها
|
14
|
5/87
|
2
|
5/12
|
16
|
|
خدمات عمومي
|
4
|
40
|
6
|
60
|
10
|
|
مباني كتابداري
|
4
|
4/44
|
5
|
6/55
|
9
|
|
مديريت
|
6
|
7/66
|
3
|
3/33
|
9
|
|
ادبيات كودكان و نوجوانان
|
9
|
100
|
0
|
0
|
9
|
|
مجموعه‌سازي
|
3
|
9/42
|
4
|
1/57
|
7
|
|
استفاده از كتابخانه و استفاده‌كنندگان
|
3
|
50
|
3
|
50
|
6
|
|
ساختمان و تجهيزات كتابخانه
|
4
|
100
|
0
|
0
|
4
|
|
چاپ و نشر
|
2
|
100
|
0
|
0
|
2
|
|
افراد
|
1
|
100
|
0
|
0
|
1
|
داده‌هاي جدول 9 در رابطه با توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك تأليف و ترجمه، بيانگر آن است كه حوزه سازماندهي با 70% تأليف و 30% ترجمه، بيشترين سهم از انتشارات اين چهار ناشر را به خود اختصاص داده است. سپس حوزه‌هاي فناوري كتابخانه با 2/79% تأليف و 8/20% ترجمه، آموزش و تحقيق با 7/72% تأليف و 3/27% ترجمه، اطلاعات و ارتباطات با 50% تأليف و 50% ترجمه، مواد و منابع كتابخانه‌اي با 1/42% تأليف و 9/57% ترجمه، كتابخانه‌ها و آرشيوها با 50% تأليف و 50% ترجمه، ساير موضوعها با 5/87% تأليف و 5/12% ترجمه، خدمات عمومي با 40% تأليف و 60% ترجمه، مباني كتابداري با 4/44% تأليف و 6/55% ترجمه، مديريت با 7/66% تأليف و 3/33% ترجمه، ادبيات كودكان و نوجوانان با 100% تأليف، مجموعه‌سازي با 9/42% تأليف و 1/57% ترجمه، استفاده از كتابخانه و استفاده‌كنندگان با 50% تأليف و 50% ترجمه، ساختمان و تجهيزات كتابخانه با 100% تأليف، چاپ و نشر با 100% تأليف به ترتيب در مرتبه‌هاي بعدي قرار دارند. كمترين سهم موضوعي مربوط به حوزه افراد با 100% ترجمه است.
در 16 زيرگروه موضوعي، 8 زيرگروه (سازماندهي، فناوري كتابخانه، آموزش و تحقيق، اطلاعات و ارتباطات، مواد و منابع كتابخانه‌اي، كتابخانه‌ها و آرشيوها، ساير موضوعها و خدمات عمومي) نزديك به80% از كتابهاي منتشر شده توسط اين چهار ناشر و 8 زيرگروه ديگر (مباني كتابداري، مديريت، ادبيات كودكان و نوجوانان، مجموعه‌سازي، استفاده از كتابخانه و استفاده‌كنندگان، ساختمان و تجهيزات كتابخانه، چاپ و نشر و افراد) حدود 20% بقية آثار منتشر شده را به خود اختصاص داده‌اند.
پرسش اساسي 5: توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك ناشر
جدول10. توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك ناشر
|
موضوع
|
ناشر
|
جمع
|
|
كتابخانه رايانه‌اي
|
چاپار
|
كتابدار
|
دبيزش
|
|
سازماندهي
|
5
|
22
|
6
|
7
|
40
|
|
فناوري كتابخانه
|
0
|
13
|
7
|
4
|
24
|
|
آموزش و تحقيق
|
1
|
12
|
4
|
5
|
22
|
|
اطلاعات و ارتباطات
|
0
|
7
|
9
|
4
|
20
|
|
مواد و منابع كتابخانه‌اي
|
0
|
3
|
11
|
5
|
19
|
|
كتابخانه‌ها و آرشيوها
|
0
|
7
|
8
|
3
|
18
|
|
ساير موضوعها
|
0
|
12
|
2
|
2
|
16
|
|
خدمات عمومي
|
3
|
3
|
3
|
1
|
10
|
|
مباني كتابداري
|
1
|
2
|
5
|
1
|
9
|
|
مديريت
|
2
|
2
|
5
|
0
|
9
|
|
ادبيات كودكان و نوجوانان
|
0
|
2
|
5
|
2
|
9
|
|
مجموعه‌سازي
|
2
|
3
|
2
|
0
|
7
|
|
استفاده از كتابخانه و استفاده كنندگان
|
3
|
1
|
2
|
0
|
6
|
|
ساختمان و تجهيزات كتابخانه
|
0
|
2
|
2
|
0
|
4
|
|
چاپ و نشر
|
0
|
1
|
1
|
0
|
2
|
|
افراد
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
جدول 10 در رابطه با توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك ناشر، نشان مي‌دهد انتشارات كتابخانه رايانه‌اي در موضوع سازماندهي با 5 عنوان بيشترين تعداد كتاب را داشته است، در حالي كه در موضوعهاي اطلاعات و ارتباطات، مواد و منابع كتابخانه‌اي، كتابخانه‌ها و آرشيوها، ادبيات كودكان و نوجوانان، ساختمان و تجهيزات كتابخانه، و چاپ و نشر، كتابي منتشر نكرده است. نشر چاپار در موضوع سازماندهي با 22 عنوان بيشترين تعداد كتاب را منتشر نموده، اما در موضوع افراد كتابي منتشر نكرده است. نشر كتابدار در موضوع مواد و منابع كتابخانه اي با 11 عنوان بيشترين تعداد كتاب را منتشر كرده، اما در موضوع افراد بدون انتشار كتاب مي‌باشد. نشر دبيزش با 7 عنوان كتاب در حوزه سازماندهي بيشترين كتاب را دارد، در حالي كه در موضوعهاي مديريت، مجموعه‌سازي، استفاده از كتابخانه و استفاده كنندگان، ساختمان و تجهيزات، چاپ و نشر و افراد، فاقد كتاب منتشر شده است. بيشترين كتاب منتشر شده، متعلق به حوزه سازماندهي با 22 عنوان و توسط نشر چاپار مي‌باشد، در حالي كه در حوزه افراد تنها يك كتاب توسط انتشارات كتابخانه رايانه‌اي منتشر شده است.
نتيجه‌گيري و بحث نظري
- در رابطه با توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه در بين ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني به تفكيك سال، سال 1386 بيشترين وسال 1380كمترين ميزان تعداد كتاب تأليفي را به خود اختصاص داده‌اند. سال 1384 بيشترين و سالهاي 1387و1380 كمترين تعداد كتاب ترجمه را دارند. در مجموع، ميزان كتابهاي تأليفي بيشتر از ترجمه است. يافته‌هاي «مطلبي» (1387)، «انجمن ناشران كتاب ايرلند» (1998) «يانگ» (2004)، و «مؤسسه ناشران اروپايي» (2008) نيز حكايت از نسبت بيشتر تأليف به ترجمه دارد.
- توزيع فراواني كتابهاي تأليف و ترجمه به تفكيك ناشران تخصصي غيردولتي در حوزة كتابداري و اطلاع‌رساني، نشان مي‌دهد نشر چاپار بيشترين و انتشارات كتابخانه رايانه‌اي كمترين ميزان تأليف و ترجمه را دارد.
- توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات كتابخانه رايانه‌اي بيانگر آن است كه محمدحسين ديّاني با 9 عنوان كتاب پركارترين پديدآور اين ناشر است. سپس، جعفر مهراد و مهدي خادميان به طور مشترك در مرتبه بعدي قرار دارند.
- توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر چاپار نشان داد عليرضا رستمي گومه و حسن اشرفي ريزي به طور مشترك پركارترين پديدآورندگان اين ناشر هستند. سپس حسين مختاري معمار در مرتبه دوم؛ داود محمدي فرد و رحيم عليجاني به طور مشترك در مرتبه سوم؛ جعفر مهراد، عليرضا نوروزي و علي حسين قاسمي به طور مشترك در مرتبه چهارم؛ رحمت ا... فتاحي، مرتضي كوكبي، زهرا كاظم پور و علي شكويي به طور مشترك در مرتبه پنجم؛ احمد شعباني، فهيمه باب الحوائجي، حيدر مختاري، صديقه احمدي فصيح، مهدي عليپور حافظي، يعقوب نوروزي، زهير حياتي، زهرا اباذري، محمد كاردان نشاطي و نورا.. مرادي به طور مشترك در مرتبه ششم قرار دارند.
- توزيع فراواني پديدآورندگان پركار نشر كتابدار بيانگر آن است كه حميد محسني پركارترين پديدآور اين ناشر است. سپس آيدين آذري و محسن عزيزي به طور مشترك در مرتبه دوم، و رحمت ا... فتاحي، محمد حسن‌زاده و وحيد طهراني‌پور به طور مشترك در مرتبه سوم قرار دارند. علي گلشن، اسدا.. آزاد، نورا... مرادي، و مسعود ناصري به طور مشترك در مرتبه چهارم، مهري پريرخ، فاطمه رهادوست، عباس گيلوري، زهير حياتي، علي رادباوه، نسرين دخت عماد خراساني، فاطمه نبوي، محمد رضا نانگير، محمد خندان به طور مشترك در مرتبه پنجم قرار دارند.
- توزيع فراواني پديدآورندگان پركار انتشارات دبيزش بيانگر آن است كه محمدرضا داورپناه و سعيد غفاري به طور مشترك پركارترين پديدآورندگان انتشارات دبيزش مي باشند. سپس ابوالفضل هاشمي در مرتبه دوم، علي حسين قاسمي در مرتبه سوم و رحمت ا... فتاحي، يزدان منصوريان، علي شكويي، عباس گيلوري، احمد شعباني و مريم محمدزاده هروي به طور مشترك در مرتبه چهارم قرار دارند.
- توزيع فراواني پديدآورندگان پركار ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني به طور كلي نشان مي‌دهد محمدحسين دياني پركارترين پديدآور در بين اين چهار ناشر است. سپس رحمت ا... فتاحي، عليرضا رستمي گومه و حسن اشرفي ريزي به طور مشترك در مرتبه دوم؛ حميد محسني و علي حسين قاسمي به طور مشترك در مرتبه سوم؛ محمد رضا داورپناه، جعفر مهراد، حسين مختاري معمار و سعيد غفاري به طور مشترك در مرتبه چهارم؛ عباس گيلوري، علي شكويي، محمد حسن زاده، داود محمدي فرد، رحيم عليجاني، آيدين آذري و محسن عزيزي به طور مشترك در مرتبه پنجم قرار دارند.
- بيشترين تأليف كتاب در بين چهار ناشر تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني توسط رحمت ا.. فتاحي و بيشترين ترجمه نيز توسط عليرضا رستمي گومه، عباس گيلوري، آيدين آذري و محسن عزيزي صورت گرفته است.
- توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك تأليف و ترجمه بيانگر آن است كه حوزه سازماندهي، بيشترين سهم از انتشارات اين چهار ناشر را به خود اختصاص داده است. سپس حوزه هاي فناوري كتابخانه، آموزش و تحقيق، اطلاعات و ارتباطات، مواد و منابع كتابخانه اي، كتابخانه‌ها و آرشيوها، ساير موضوعها، خدمات عمومي، مباني كتابداري، مديريت، ادبيات كودكان و نوجوانان، مجموعه‌سازي، استفاده از كتابخانه و استفاده كنندگان، ساختمان و تجهيزات كتابخانه، چاپ و نشر، به ترتيب در مرتبه هاي بعدي قرار دارند. كمترين سهم موضوعي مربوط به حوزه افراد است. يافته‌هاي «حري» (1378) نشان مي‌دهد گرايش موضوعي مقاله‌ها به سمت موضوع اطلاع‌رساني، پايان‌نامه‌ها به موضوع كتابخانه‌ها، و طرحهاي پژوهشي به موضوع كتابشناسي گرايش داشته اند. همچنين، سيماي كلي گرايش آثار علمي اين رشته موضوع كتابشناسي و سپس كتابخانه‌ها، اطلاع‌رساني، استفاده و خدمات، فناوري كتابخانه، چاپ و نشر، سازماندهي، آموزش و تحقيق، مباني كتابداري، مجموعه‌سازي، مديريت، نسخه شناسي و افراد قرار دارد. يافته‌هاي «حري» (1381) نشان مي‌دهد پايان‌نامه‌ها از نظر موضوعي به سمت بررسي انواع كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رساني گرايش دارند و موضوعهاي كتابشناسي، استفاده و خدمات، سازماندهي، فناوري كتابخانه، فناوري اطلاعات و ارتباطات، مجموعه‌سازي، آموزش و تحقيق در مرتبه هاي بعدي قرار دارند. در رابطه با موضوع مقاله‌ها، بيشترين سهم متعلق به اطلاع‌رساني است و سپس فناوري كتابخانه، مباني كتابداري، كتابخانه‌ها، سازماندهي، چاپ و نشر و افراد قرار دارند.
يافته‌هاي «افقهي و باقري» (1387) نشان مي‌دهد روند موضوعي تحقيقات رشته كتابداري بيشتر گرايش به موضوع ذخيره و بازيابي اطلاعات رايانه‌اي و فناوري اطلاعات، سپس علوم كتابداري و اطلاع‌رساني و سازمان دارد و موضوعهاي حرفه و استفاده كننده و استفاده از كتابخانه و خواندن و دانش و يادگيري، روند صعودي داشته‌اند؛ ولي ساختمان و تجهيزات كتابخانه روند نزولي داشته است. يافته‌هاي «كومار» (1995) نشان مي‌دهد موضوعهاي مديريت، خدمات كتابخانه اي، فناوري اطلاعات و ارتباطات و موضوعهاي مرتبط با اين حرفه، بيشترين فراواني را داشته‌اند. يافته‌هاي پژوهش حاضر، و نيز «حري» (1378)، «حري» (1381)، «افقهي» (1387) و «كومار» (1995) نشان مي‌دهد موضوعهايي مانند فناوري كتابخانه، فناوري اطلاعات، سازماندهي و اطلاع‌رساني در سالهاي اخير بيشتر مورد توجه بوده است، از اين رو بيشترين آثار در اين حوزه‌ها نوشته شده است، اما در برخي موضوعها مانند ساختمان و تجهيزات كتابخانه و افراد، كمترين آثار منتشر شده است.
- توزيع فراواني انتشارات ناشران تخصصي غيردولتي در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني در زيرگروه‌هاي موضوعي به تفكيك ناشر، نشان مي‌دهد انتشارات كتابخانه رايانه‌اي در موضوع سازماندهي با 5 عنوان بيشترين تعداد كتاب را داشته است؛ در حالي كه در موضوعهاي اطلاعات و ارتباطات، مواد و منابع كتابخانه اي، كتابخانه‌ها و آرشيوها، ادبيات كودكان و نوجوانان، ساختمان و تجهيزات كتابخانه و چاپ و نشر، كتابي منتشر نكرده است. نشر چاپار در موضوع سازماندهي با 22 عنوان بيشترين تعداد كتاب را منتشر نموده، اما در موضوع افراد كتابي منتشر نكرده است. نشر كتابدار در موضوع مواد و منابع كتابخانه اي با 11 عنوان بيشترين تعداد كتاب را منتشر كرده، اما در موضوع افراد بدون انتشار كتاب است. نشر دبيزش با 7 عنوان كتاب در حوزة سازماندهي بيشترين كتاب را دارد، در حالي كه در موضوعهاي مديريت، مجموعه‌سازي، استفاده از كتابخانه و استفاده‌كنندگان، ساختمان و تجهيزات، چاپ و نشر و افراد، كتابي منتشر نكرده است. بيشترين كتاب منتشر شده متعلق به حوزه سازماندهي با 22 عنوان و توسط نشر چاپار صورت گرفته است، در حالي كه در حوزه افراد تنها يك كتاب توسط انتشارات كتابخانه رايانه‌اي منتشر شده است. اكنون اين سؤال پيش مي آيد كه دلايل توجه هر چهار ناشر به موضوع سازماندهي و كم‌توجهي به برخي از موضوعها از جمله افراد چه مي‌تواند باشد، كه پاسخ به آن نيازمند پژوهش مستقلي است.
منابع
- آذرنگ، عبدالحسين (1378). شمه اي از كتاب، كتابخانه و نشر كتاب. تهران: كتابدار.
- افقهي، اسماعيل و معصومه باقري (1387). بررسي روند موضوعي تحقيقات رشته كتابداري و اطلاع‌رساني بر اساس استنادهاي 1996-2005 در مقالات سالنامه آريست در سالهاي 2002 تا 2006. فصلنامه پيام كتابخانه،14(4): 5-23.
- حري، عباس (1385). بررسي گرايش موضوعي آثار علمي و پژوهشي رشته كتابداري و اطلاع‌رساني از آغاز تا پايان سال 1377. در: فهرست‌هاي رايانه‌اي: كاربرد و توسعه: مجموعه مقالات همايش كاربرد و توسعه فهرست هاي رايانه‌اي در كتابخانه‌هاي ايران. 27-28 آبان 1378، (ص. 5-25). مشهد: دانشگاه فردوسي مشهد.
- ـــــــــــــــ (1381). مطالعه ميزان همبستگي موضوعي پايان‌نامه‌ها و مقالات فارسي در رشته كتابداري و اطلاع‌رساني. مجله روانشناسي و علوم تربيتي، 32 (1):43-77.
- كريمي، مهشيد و مهدي عليپور حافظي (1387). نشر كتاب در حوزه كليات در سه دهه گذشته. كتاب ماه: كليات،12(2): 98-103.
- مطلبي، داريوش (1387). سيماي نشر كتاب در ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي (1358- 1386). كتاب ماه: كليات، 12(2) : 88-89.
- Fedration of European Publishers (2008). European Book Publishing Statistics. Brusseles: Fedration of European Publishers.
- Kumar Suhasini. (1995) Content analysis of journal literature in Library and Information Science from june 1994- june 1995 .dissertation, University of. kent State.
- Yang Eric (2004). The Book Publishers Trade in South Korea. Publishing Research Quarterly, 19 (4), P. 37-44.
3. Fedration of European Publishers.
1. Irish Book Publisher Association.
1. پديدآورنده پركار، نويسندهومترجمياستكهبايكناشرحداقل 2 عنوان كتاب منتشر كرده باشد و در بين همه ناشران (انتشارات چاپار، كتابخانه رايانه اي، دبيزش، و كتابدار) پديدآورنده پركار كسي است كه حداقل 5 عنوان كتاب با اين ناشران منتشر كرده باشد.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
50 _ شماره دوم، جلد 13
مقالات برگرفته از پایان نامه 
