Review
چكيده
پژوهش حاضر، ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت در بين دانشجويان مقطع كارشناسي دانشگاه كابل، عوامل مؤثر بر استفاده و نيز موانع و مشكلات استفاده از اينترنت را به عنوان عوامل بازدارنده بررسي مي‌كند. نمونه آماري اين پژوهش را 325 نفر دانشجوي مقطع كارشناسي دانشگاه كابل تشكيل مي‌دهند كه به طور تصادفي انتخاب شدند. نتايج نشان داد 72% دانشجويان دانشگاه كابل از اينترنت استفاده مي‌كنند. اين كاربران بيشتر با هدف يافتن اطلاعات علمي و تخصصي، دست يافتن به اطلاعاتي كه در منابع ديگر يافت نمي‌شود و انجام تكليفهاي درسي، از اينترنت استفاده مي‌كنند. همچنين، ثابت شد بين ميزان ساعتهاي استفاده از اينترنت، مهارتهاي اينترنتي دانشجويان و ميزان تجربة استفاده از اينترنت، تفاوت معناداري وجود دارد. اما بين ميزان ساعتهاي استفاده و شركت در دوره‌هاي آموزشي اينترنت دانشگاه، نوع سكونت دانشجويان، داشتن رايانه شخصي و جنسيت كاربران، رابطه معناداري وجود ندارد. كمبود تعداد رايانه به نسبت دانشجويان، دسترسي نداشتن به اينترنت در همه دانشكده‌ها و سرعت كم اتصال، از جمله عوامل بازدارنده استفاده از اينترنت در داخل دانشگاه كابل و هزينه و قيمت زياد دسترسي به اينترنت، نبود برق دائمي در كابل و سرعت كم اتصال به اينترنت، از جمله موانع و عوامل بازدارنده استفاده از اينترنت در خارج از دانشگاه كابل اعلام شده است.
كليدواژه‌ها: اينترنت، دانشگاه كابل، استفاده از اينترنت.
مقدمه
مزاياي بي‌شمار اينترنت در زمينة پژوهش، آموزش و ارتباطات، دانشگاه‌ها و مؤسسه‌هاي آموزش عالي را ترغيب كرده است تا زمينه دسترسي به اين شبكه عظيم را براي اعضا و دانشجويان خود فراهم سازند و به توسعة استفاده از آن بپردازند. دسترسي به منابع اطلاعاتي و يافته‌هاي علمي، اشتراك دانش، ارتباطهاي علمي بين دانشمندان، آموزش از راه دور، دسترسي به كتابخانه‌هاي مجازي و مواردي ديگر از طريق اينترنت باعث شده است كه اين شبكه بيش از آنچه در ابتدا تصور مي‌رفت، اهميت يابد.
به علاوه، محدوديتهاي مالي دانشگاه‌ها، محدوديت در مكان و زمان دسترسي به مجموعه‌هاي چاپي كتابخانه هاي فيزيكي و مشكلات ديگر، به اولويت استفاده از اينترنت به عنوان آسان‌ترين ابزار دسترسي به اطلاعات علمي و تخصصي منجر شده است، به طوري كه امروزه دسترسي به منابع و فهرست كتابخانه‌هاي سنتي نيز از طريق اين ابزار امكان‌پذير است.
در افغانستان در خلال سالهاي دهه‌هاي ۸۰ و 90، به علت بي‌ثباتيهاي سياسي موجود، زير ساختهاي مخابراتي از بين رفته بود و در زمان طالبان (2001-1996)تعداد كمي از مؤسسه‌هاي بين‌المللي، خارجي و تجاري به شبكه اينترنت و تلفنهاي ماهواره اي دسترسي داشتند.رژيم طالبان استفاده از اينترنت را به دليل اينكه نمي‌توانستند نظارتي روي آن داشته باشند، ممنوع و حرام اعلام كرده بود (Taliban bars Internet in Afghanistan, 2001) .
با گذشت هشت سال از دوران افغانستان بي‌رسانه، اكنون پنجشبكه بزرگ تلفني[4] در اين كشور وجود دارد كه خدمات تلفني و اينترنتي به مردم ارائه مي‌دهد.طبق آمارهاي وزارت مخابرات افغانستان (تا مارس 2008 ) 80% مردم افغانستان امكان دسترسي به امكانات مخابراتي را دارا مي باشند. همچنين، دسترسي به اينترنت هم از طريق 18 فراهم كننده اينترنتي[5] براي مردم امكان پذير است (وزارت مخابرات و تكنولوژي اطلاعاتي افغانستان، 2008).
گسترش خدمات ارتباطي و اينترنتي جزء اولويتهاي اساسي و عمده دولت افغانستان است. در «استراتژي انكشاف ملي افغانستان»[6]يكي از هدفهاي استراتژيك كليدي براي توسعة ملي، چنين بيان شده است:
«گذر جامعه افغاني به يك جامعه مبتني بر معلومات تا سال 1392» ( استراتژي انكشاف ملي افغانستان، 2008).
با توجه به اينكه در طول جنگهاي داخلي در افغانستان و سلطه حكومت طالبان (2001-1996)، اكثر منابع كتابخانه‌اي از بين رفته بود، جامعه جهاني پذيرفت اينترنت تنها ابزاري است كه مي‌تواند كمبودهاي كتابخانه‌هاي دانشگاهي در اين كشور را جبران كند. بدين ترتيب، در همان سالهاي نخستين دولت انتقالي افغانستان، تلاشها براي دسترس‌پذير كردن منابع اطلاعاتي از طريق اينترنت براي جامعه دانشگاهي اين كشور صورت پذيرفت. دانشگاه كابل، اولين دانشگاهي بود كه درسال 2002 با كمك يونسكو[7]، به شبكه اينترنت و منابع اطلاعاتي الكترونيكي از طريق آن دسترسي يافت (Kabul University goes online, 2002 ).
بيان مسئله
آمارهاي جهاني اينترنت نشان از رشد سريع استفاده از اينترنت در دنيا از جمله افغانستان بعد از طالبان دارد (Internet World States, 2008). آمارها نشان مي‌دهد در افغانستان در سال 2006 از هر 90 نفر يك نفر كاربر اينترنت بوده و تا سال 2008، از هر 56 نفر يك نفر كاربر اينترنت بوده‌اند (access in Afghanistan, 2009Internet). اين درحالي است كه در سال 2002 هيچ آماري درباره تعداد كاربران اينترنت افغانستان وجود نداشت.
با توجه به توان اينترنت در رفع نيازهاي اطلاعاتي و فعاليتهاي پژوهشي دانشجويان و با نظر به تلاشهاي دولت افغانستان در ايجاد زيرساختهاي مخابراتي و اينترنتي جديد در كشور، اين پژوهش بر آن است تا نشان دهد دانشجويان دانشگاه كابل به چه ميزان از اينترنت استفاده مي‌كنند. همچنين، آنها در استفاده از اينترنت چه هدفهايي را دنبال مي‌كنند و عوامل مؤثر و بازدارنده در استفاده از اينترنت از نظر آنها چه مي‌باشد. موضوع اصلي پژوهش حاضر، آگاهي نداشتن از ميزان و نحوة استفاده از اينترنت توسط دانشجويان و نظر آنها دربارة موانع و مشكلات اينترنت و عوامل مؤثر براستفادة آن مي‌باشد.
هدفها و ضرورتهاي انجام تحقيق
هدف اين تحقيق، تعيين ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت توسط دانشجويان دانشگاه كابل و بررسي مشكلات و موانع موجود در استفاده اينترنت در اين دانشگاه است. نتايج اين پژوهش مي‌تواند داده‌هاي سودمندي براي كاهش مشكلات موجود در زمينه دسترسي به اينترنت در دانشگاه‌ها و نيز استفاده از اينترنت با هدفهاي پژوهشي و افزايش توليد اطلاعات علمي توسط دانشجويان را فراهم آورد.
با تكميل شدن شبكه حلقوي فيبر نوري[8] و تغييراتي كه در زيرساختهاي مخابراتي افغانستان در آينده رخ خواهد داد، انتظار مي‌رود دسترسي به اينترنت در سطح وسيعي فراگير شود، لذا اين تحقيق مي‌تواند امكان مقايسة ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت توسط دانشجويان را با دوران پس از اين تغييرات تكنولوژيكي فراهم آورد.
فرضيه‌ها
1- كاربران بيشتر به منظور برقراري ارتباط از اينترنت استفاده مي‌كنند تا هدفهاي آموزشي و تحقيقاتي.
2- دانشجويان درانجام تحقيقات علمي در دانشگاه بيشتر به منابع چاپي متكي هستندتا به منابع الكترونيكي.
3- كاربران براي استفاده از اينترنت بيشتر به رايانه‌هاي دانشگاهي متكي هستند تا به رايانه‌هاي شخصي.
4- سطح رضايت دانشجويان از خدمات اينترنت دانشگاه پايين است.
5- از نظر كاربران و غير كاربران، مسئولان دانشگاه كابل به توسعه اينترنت در دانشگاه به ميزان «كم» اهميت مي‌دهند.
6- آگاهي به دانشجويان درباره «مزاياي استفاده از اينترنت» از جمله عوامل مؤثر بر ميزان استفاده است.
جامعة پژوهش، روش‌شناسي و ابزار گردآوري اطلاعات
جامعه آماري اين پژوهش را تمام دانشجويان روزانه و شبانه دانشگاه كابل كه در مقطع كارشناسي و در 14دانشكده مشغول به تحصيل هستند، تشكيل مي‌دهد. تعداد اين دانشجويان در سال تحصيلي 1387يازده هزار و هفتصد و پانزده نفر (11715) مي‌باشد. از اين تعداد، بر اساس جدول كجرسي ـ مورگان 379 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و پرسشنامه به صورت تصادفي بين آنها توزيع گرديد و در نهايت 325 پرسشنامه تكميل و به محقق بازگشت داده شد.
براي گردآوري داده‌ها نيز از يك پرسشنامه محقق ساخته استفاده و داده‌ها با بهره‌گيري از نرم‌افزار SPSS تجزيه و تحليل شده است.
تعريفهاي عملياتي
- ميزان استفاده از اينترنت
منظور از ميزان استفاده، بهره‌مندي از اينترنت بر حسب ساعت در يك هفته است كه در پرسشنامه اين تحقيق به «كمتر از يك ساعت در هفته»، «بين 2 تا 4 ساعت در هفته»، «بين 5 تا 7 ساعت در هفته»، «بين 8 تا 10ساعت در هفته» و «بيشتر از 10ساعت در هفته»تقسيم بندي شده است.
- عوامل مؤثر بر استفاده از اينترنت
منظور از عوامل مؤثر، سهولت‌ها و آن دسته از عواملي است كه باعث ميشود دانشجو از اينترنت استفاده كند. در اين تحقيق، عوامل مؤثر بر استفاده شامل «كاهش قيمت اينترنت در كشور»، «تشويق و يا اجبار استادان»، «افزايش سرعت و ارائه خدمات اينترنتي بهتر»، «سهولتهاي دسترسي به اينترنت رايگان در دانشكده‌ها و خوابگاه‌هاي دانشجويي» و «آگاهي به دانشجويان درباره مزاياي استفاده از اينترنت» مي‌باشد.
- عوامل بازدارندة استفاده از اينترنت
منظور از عوامل بازدارنده، موانع و مشكلاتي است كه دانشجو براي استفاده از اينترنت در دانشگاه و يا خارج از دانشگاه با آن مواجه ميشود و از ميزان استفادة وي از اينترنت مي‌كاهد و يا باعث استفاده نكردن مي‌گردد. اين عوامل به دو دسته عوامل بازدارنده داخل دانشگاه و خارج از دانشگاه تقسيم شده است. از جمله مشكلات اينترنت در داخل دانشگاه كابل مي‌توان به سرعت كم اينترنت، تعداد كم رايانه‌ها به نسبت دانشجويان، نبود اينترنت رايگان در خوابگاه‌هاي دانشجويي، نبود اينترنت در همه دانشكده‌ها، خرابي رايانه‌ها و اهميت ندادن مسؤلان دانشگاه كابل به توسعه خدمات اينترنت در دانشگاه اشاره كرد. مشكلات اينترنت در خارج از دانشگاه نيز شامل نبود برق 24 ساعته در كابل (در زمان انجام اين پژوهش)، قيمت زياد استفاده از اينترنت، سرعت كم اينترنت و خرابي در خطوط مخابراتي و نداشتن رايانه در منزل است.
پيشينه پژوهش
تحقيقات زيادي در رابطه با ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت در بين جامعه دانشگاهي و تأثير اينترنت بر فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي كاربران در داخل و خارج از كشور انجام گرفته است. در بيشتر اين پژوهشها به هدفهاي كاربران در استفاده از اينترنت به منظورهاي پژوهشي، آموزشي و ارتباطي توجه شده و عوامل مؤثر بر استفاده و نيز مشكلات و عوامل بازدارنده نيز بررسي شده است. «برنارد»[9] (2000)، «زو»[10] و «هي»[11] (2002)، «ابراهيم»[12] و «دايينگ ابراهيم»[13] (2006)، «يوريگو»[14] و همكاران (2006)، «ادوبيجي»[15] (2006)، «ولاسيداو»[16](2008)، «يوگاه»[17] و «اكافور»[18] (2008) و «پاندا»[19] (2003) نمونه‌هاي جديدي است كه به بررسي ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت و بررسي موانع و مشكلات استفاده از اينترنت پرداخته‌اند. در ايران نيز نجفي (1381)، بابا رضايي (1381)، زكريايي (1381)، موحدي (1381)، يعقوبي و چيذري (1384)، برهمند(1384)، وكيلي مفرد (1384)، نعيمي (1385)، خداجوي (1385) و مختارپور (1386) نمونه‌هايي هستند كه به تحقيقات مشابه درباره اينترنت در بين جامعه دانشگاهي پرداخته‌اند.
در اين ميان، تحقيقاتي كه به طور خاص به موضوع اينترنت در افغانستان پرداخته باشد، مي‌توان به «قشقايي» و «لوييس»[20] (2002) اشاره نمود. اين محققان مشكلات استفاده از اينترنت را در ابعاد فرهنگي در افغانستان و كشورهاي خاورميانه بررسي و به عوامل فرهنگي به عنوان موانع و مشكلات استفاده از اينترنت اشاره كرده‌اند. بنياد آسيا[21] نيز در سال 2007 يك نظرسنجي عمومي در افغانستان انجام داده و نظرات مردم نسبت به مسائل مختلف را سنجيده است. يكي از موضوعاتي كه مورد بررسي قرار گرفته، ميزان استفاده مردم از انواع منابع اطلاعاتي مانند رسانه‌هاي گروهي، مجله‌ها، روزنامه‌ها، اينترنت و پيام كتبي است. در رابطه با ميزان استفاده از اينترنت، نتايج نشان داد به طور روزانه هيچ كدام از افراد مورد بررسي، از اينترنت استفاده نمي‌كنند. همچنين، 93% افراد هرگز از اينترنت استفاده نكرده‌اند. اين نظرسنجي در پايان مي‌نويسد: استفاده از اينترنت براي به دست آوردن اخبار و اطلاعات در بين كساني كه تحصيلات عالي دارند، بيشتر رايج است.
يافته‌هاي حاصل از پژوهش
72% دانشجويان دانشگاه كابل از اينترنت استفاده مي‌كنند. از اين تعداد 27% از كاربران اينترنت، زن و 73% ديگر مرد هستند. 42% از غير كاربران نيز زن و 58% ديگر مرد هستند. پاسخگويان بين 18 تا 40 سال دارند و ميانگين سني آنها 22 سال است.
در زمينة دسترسي به اينترنت 30/53% دانشجويان، به اينترنت دسترسي دارند. سنجش مهارتهاي اينترنتي دانشجويان نيز نشان داد آنها به ميزان كم (با ميانگين رتبه 91/2 از 5) با مهارتهاي اينترنت آشنايي دارند. 40/67% پاسخگويان اعلام كرده‌اند در دوره‌هاي آموزشي رايانه و اينترنت دانشگاه[22] شركت نكرده‌اند. همچنين 61% پاسخگويان با مهارتهاي اينترنت آشنا نيستند و يا آشنايي آنها در حد بسيار كم مي‌باشد. نتايج نشان داد 80/65% كاربران مهارتهاي اينترنت را از طريق دوستان و همكاران خود آموخته‌اند. 60/35 از طريق كتاب و تمرينهاي شخصي، 24% از طريق آموزشگاه‌هاي خارج از دانشگاه، 15% از طريق اعضاي خانواده و صرفاً 10/5% اعلام كرده‌اند كه اين مهارتها را از طريق دوره‌هاي آموزشي دانشگاه آموخته‌اند، در صورتي كه 28% كاربران در دوره‌هاي آموزشي اين دو مركز شركت كرده‌اند. به نظر مي‌رسد از نظر كاربران، شركت در دوره‌هاي آموزشي رايانه و اينترنت دانشگاه به معناي آموختن دانش و مهارتهاي لازم براي استفاده از اينترنت نيست. از سويي، مي‌توان دريافت كه ممكن است دوره‌هاي آموزشي مربوط، مهارتهاي عملي را به دانشجويان و كاربران در سطح مطلوبي ارائه نمي‌دهد و يا اينكه به شركت‌كنندگان فرصت انجام كارهاي عملي داده نمي‌شود.
ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت در ميان دانشجويان دانشگاه كابل
به طور متوسط كاربران 40/2 ساعت در هفته از اينترنت استفاده مي‌كنند. بين ميزان استفاده و جنسيت دانشجويان، شركت در دوره هاي آموزشي اينترنت دانشگاه، داشتن رايانه شخصي، نوع سكونت و ميزان رضايت، تفاوت معناداري وجود ندارد؛ اما بين ميزان استفاده و مهارتهاي رايانه و اينترنت دانشجويان تفاوت معنادار مشاهده ميشود. يعني افراد داراي مهارتهاي اينترنتي بيشتر، بيشتر از اينترنت استفاده مي‌كنند. همچنين، دانشجوياني كه تجربه بيشتري در زمينه استفاده از اينترنت دارند(مدت زماني كه كاربر تجربه دسترسي به اينترنت را دارد)، ساعتهاي بيشتري در هفته از اينترنت استفاده مي‌كنند.
آزمون مجذور كا نشان داد بين ميزان استفاده دانشجويان دانشكده‌هاي مختلف از اينترنت تفاوت معناداري وجود دارد و دانشجويان دانشكده مهندسي تعداد ساعات بيشتري (42/3) را نسبت به ساير دانشكده‌ها از اينترنت استفاده مي‌كنند. پس از آن، دانشكده علوم با ميانگين 00/3 ساعت در رتبه دوم قرار دارد. از بين 14 دانشكده موجود، دانشجويان دانشكده‌هاي الهيات (70/1)، علوم اجتماعي (86/1) و دامپزشكي(83/1) كمترين ساعتها را در يك هفته صرف استفاده از اينترنت مي‌كنند.
جدول1. آزمون مجذور كا بين ميزان ساعتهاي استفاده از اينترنت و متغيرهاي پيش بين
|
نتيجه آزمون
|
درجه آزادي
|
مقدار P
|
ضريب كا
|
متغيرهاي پيش بين
|
|
ندارد
|
4
|
578/0
|
825/2
|
جنسيت
|
|
ندارد
|
4
|
106/0
|
641/7
|
شركت در دوره آموزشي
|
|
دارد
|
16
|
00/0
|
68/52
|
داشتن مهارت اينترنت
|
|
دارد
|
16
|
05/0
|
22/34
|
تجربه استفاده از اينترنت
|
|
ندارد
|
8
|
700/0
|
531/5
|
داشتن رايانه شخصي
|
|
ندارد
|
12
|
226/0
|
292/15
|
رضايت از خدمات اينترنت دانشگاه
|
|
ندارد
|
4
|
421/0
|
887/3
|
نوع سكونت (خوابگاهي و غير خوابگاهي)
|
|
دارد
|
26
|
03/0
|
413/0
|
دانشكده
|
از آنجا كه در پژوهش حاضر دانشجويان خوابگاهي بيش از نيمي از جامعه كاربران اينترنت را تشكيل مي‌دهند، بررسي اينكه بين نوع سكونت دانشجويان و ميزان ساعات استفاده، ميزان مهارتهاي رايانه و اينترنت آنها، ميزان رضايت از خدمات اينترنت، شركت در دوره‌هاي آموزشي دانشگاه و داشتن رايانه شخصي تفاوت معنادار وجود دارد يا خير، مهم به نظر مي‌رسد. محاسبه آزمون مجذور كا بين اين متغيرها و نوع سكونت نشان داد بين نوع سكونت دانشجويان و متغيرهاي مذكور تفاوت معناداري وجود ندارد. اما بين نوع سكونت و ميزان آشنايي با مهارتهاي اينترنتي تفاوت معنادار وجود دارد؛ بدين معنا كه دانشجويان خوابگاهي و غيرخوابگاهي به ميزان متفاوتي با مهارتهاي اينترنت آشنايي دارند و اين تفاوت در جهت آشنايي بيشتر دانشجويان غيرخوابگاهي با مهارتهاي اينترنت است.
در زمينة استفاده از خدمات اينترنت، يافته‌ها نشان داد 70/74% از جامعه كاربران از موتورهاي كاوش و راهنماهاي موضوعي وب، 70/67% از پست الكترونيكي، 60/53% از وب جهانگستر، 70/16% از گفتگوي زنده اينترنتي و 60/5% از گروه‌هاي بحث و 90/3% از FTP استفاده مي‌كنند.
جدول 2. از كدام يك از خدمات اينترنت بيشتر استفاده مي‌كنيد؟ (n=234)
|
درصد
|
فراواني
|
متغيرهاي پيش بين
|
|
70/67
|
157
|
پست الكترونيكي
|
|
90/3
|
9
|
FTP
|
|
70/16
|
39
|
چت
|
|
60/53
|
125
|
وب
|
|
70/74
|
174
|
موتورهاي كاوش و راهنماهاي موضوعي
|
|
60/5
|
13
|
گروه‌هاي بحث
|
|
22/222
|
517
|
مجموع
|
يافته‌هاي حاصل از آزمون فرضيه‌هاي پژوهش به شرح زير تحليل و نتيجه‌گيري شد:
فرضيه اول ـ كاربران بيشتر به منظور برقراري ارتباط از اينترنت استفاده مي‌كنند تا به منظور هدفهاي تحقيقاتي و آموزشي
مندرجات جدول 3 نشان مي‌دهد 4/65% كاربران با هدف جستجوي اطلاعات علمي و تخصصي از طريق موتورهاي كاوش، 59% با هدف جستجوي اطلاعاتي كه در منابع ديگر در دسترس نيست، 58% با هدف انجام تكاليف درسي، 4/44% به منظور يادگرفتن چيزهاي جديد براي ارتقاي دانش تخصصي، 90/41% براي كسب اخبار و اطلاعات جديد، 23% به منظور جستجوي كار، 8/19% با هدف ارتباط با دوستان و خانواده و 1/11% با هدف تفريح و سرگرمي از اينترنت استفاده مي‌كنند. اين نتايج نشان داد كاربران بيشتر با هدف يافتن اطلاعات و بخصوص اطلاعات علمي و تخصصي، از اينترنت استفاده مي‌كنند.
جدول3. هدفهاي استفاده از اينترنت از نظر كاربران (n=234)
|
درصد فراواني
|
فراواني
|
هدفهاي استفاده از اينترنت
|
|
4/65%
|
152
|
جستجوي اطلاعات علمي و پژوهشي از طريق موتورهاي كاوش
|
|
59%
|
138
|
يافتن اطلاعاتي كه از طريق منابع ديگر قابل دسترس نيست
|
|
9/41%
|
98
|
به دست آوردن اخبار و اطلاعات جديد
|
|
4/44%
|
104
|
يادگرفتن چيزهاي جديد به منظور ارتقاي دانش تخصصي
|
|
1/58%
|
136
|
انجام تكاليف درسي
|
|
1/11%
|
26
|
تفريح و سرگرمي
|
|
1/23%
|
54
|
جستجوي كار
|
|
8/19%
|
46
|
ارتباط با دوستان و خانواده
|
|
322%
|
755*
|
مجموع
|
به منظور سنجش تفاوت ميان نظرهاي دانشجويان دربارة ميزان ساعاتي كه آنها صرف انجام امور پژوهشي، آموزشي و ارتباطي از طريق اينترنت مي‌كنند، آزمون مجذور كا محاسبه شد. نتايج نشان داد بين نظرهاي دانشجويان تفاوت معنادار وجود دارد؛ بدين معنا كه دانشجويان ميزان ساعتهاي متفاوتي را صرف انجام اين امور از طريق اينترنت مي‌كنند. به طور متوسط كاربران 62/1 ساعت را صرف انجام امور پژوهشي از طريق اينترنت، 50/1 ساعت براي انجام امور آموزشي و 27/1 ساعت را براي انجام امور ارتباطي از طريق اينترنت صرف مي‌كنند. بنابراين، كاربران بيشتر براي انجام امور پژوهشي، سپس براي انجام امور آموزشي و در نهايت جهت برقراري ارتباطات از اينترنت استفاده مي‌كنند. به نظر مي‌رسد اين دانشجويان به دليل مشكلاتي كه كتابخانه‌هاي دانشگاه با آن مواجه مي‌باشند، ترجيح مي‌دهند از اينترنت بيشتر با هدف يافتن اطلاعات علمي و تخصصي استفاده كنند. كتابخانه‌هاي مركزي و دانشكده‌هاي دانشگاه كابل، علاوه بر اينكه دسترسي به منابع اطلاعاتي الكترونيكي (پايگاه‌هاي اطلاعاتي پيوسته) را ازطريق وب سايت خود براي دانشجويان تا كنون فراهم نكرده است، با مشكلات متعددي در زمينة ذخيره و بازيابي اطلاعات منابع چاپي خود نيز مواجه است. در اين شرايط، استفاده از منابع چاپي كتابخانه‌ها به منظور انجام امور تحقيقاتي و آموزشي با مشكلات بسياري همراه است. لذا به نظر مي‌رسد دانشجويان از اينترنت به عنوان آسان‌ترين و سريع‌ترين راه دسترسي به اين‌گونه اطلاعات استفاده كنند.
جدول 4. ميانگين ساعتهايي كه صرف امور پژوهشي، آموزشي و ارتباطي از طريق اينترنت ميشود.
|
انحراف استاندارد
|
ميانگين رتبه
|
سؤالهاي 9، 10 و 11 پرسشنامه
|
|
726%
|
62/1
|
ميزان ساعتهايي كه صرف انجام امور پژوهشي از طريق اينترنت ميشود.
|
|
721%
|
50/1
|
ميزان ساعتهايي كه صرف انجام امور آموزشي از طريق اينترنت ميشود.
|
|
574%
|
27/1
|
ميزان ساعتهايي كه صرف انجام امور ارتباطي از طريق اينترنت ميشود.
|
فرضيه دوم- دانشجويان درانجام تحقيقات علمي در دانشگاه بيشتر به منابع چاپي متكي هستند تا به منابع الكترونيكي
نتيجه حاصل از آزمون مجذور كا نشان داد بين نوع منابع (چاپي و الكترونيكي) كه كاربران در انجام تكاليف و تحقيقات كلاسي از آن استفاده مي‌كنند، اختلاف معنادار وجود دارد و اين اختلاف بيشتر در جهت استفاده از منابع چاپي است. نتايج نشان داد كاربران به ميزان 30/71% از منابع چاپي موجود در كتابخانه مركزي، كتابخانه‌هاي دانشكده و كتابخانه‌هاي عمومي و به ميزان 53% از منابع الكترونيكي موجود در اينترنت استفاده مي‌كنند.
فرضيه سوم‌ـ كاربران براي استفاده از اينترنت بيشتر به رايانه‌هاي دانشگاهي متكي هستند تا به رايانه‌هاي شخصي
بيش از نيمي از دانشجويان (2/53%) داراي رايانه شخصي هستند و انتظار مي‌رود بتوانند در منازل به اينترنت دسترسي داشته باشند. سنجش تفاوت بين داشتن رايانه شخصي و استفاده از اينترنت در مكانهاي مختلف نشان داد بين اين دو متغير رابطة معنادار وجود ندارد؛ يعني كاربراني كه رايانه شخصي دارند، لزوماً از مكان خاصي براي دسترسي به اينترنت استفاده نمي‌كنند و از آنجا كه كاربران داراي رايانه شخصي، لزوماً از اينترنت به ميزان بيشتري در منازل استفاده نمي‌كنند، مي‌توان نتيجه گرفت كاربران براي استفاده از اينترنت بيشتر به رايانه‌هاي دانشگاهي متكي هستند تا به رايانه‌هاي شخصي. يافته‌ها نشان داد 10/54% دانشجويان براي دسترسي به اينترنت به كتابخانه مركزي مراجعه مي‌كنند. 40% كاربران به مراكز اينترنت خوابگاه‌هاي دانشجويي، 40/35% به مراكز رايانه دانشكده‌ها، 40/21% به كافي‌نتهاي داخل شهر ، 9% در منازل و 40/4% در مكانهاي ديگر (محل كار) به اينترنت دسترسي دارند. به نظر مي رسد داشتن رايانه شخصي به تنهايي باعث دسترسي و استفاده از اينترنت نمي‌گردد. دسترسي و استفاده از اينترنت به مجموعه اي از ابزارها و امكانات نياز دارد. برق، سيم كارت شركت ارائه دهنده خدمات ارتباطي، دستگاه موبايلي كه امكان استفاده از خدمات GPRS را داشته باشد و خريد اعتبار لازم جهت دسترسي به اينترنت و يا خطوط تلفن ديجيتال در منزل از جمله امكانات اوليه است كه كاربران علاوه بر رايانه شخصي بايد آنها را نيز تهيه كنند. در صورتي كه استفاده از رايانه‌هاي دانشگاه به منظور استفاده از اينترنت علاوه بر اينكه به امكانات و ابزارهاي خاصي نياز ندارد، رايگان نيز مي‌باشد؛ بين اتكاي كاربران به رايانه‌هاي دانشگاه و شخصي تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضيه چهارم ـ دانشجويان از خدمات اينترنت دانشگاه رضايت كمي دارند
سنجش ميزان رضايت كاربران از وضعيت خدمات اينترنت در مؤسسات آموزش عالي به اين دليل مهم است كه اين ميزان مي‌تواند نشان دهندة كيفيت و كميت خدماتي باشد كه در اين زمينه از سوي دانشگاه‌ها به دانشجويان و ساير كاربران ارائه ميشود. اگر ميزان رضايت بالا باشد، كيفيت خدمات ارائه شده در اثر توجه مسئولان در سطح مطلوبي قرار دارد و برعكس، ميزان رضايت پايين، بيانگر وجود مشكلات و موانع در اين زمينه است كه به نوعي توجه بيشتر مسئولان مربوط را در جهت بهبود خدمات و رفع موانع موجود مي‌طلبد.
محاسبة آزمون مجذور كا بين نظرات دانشجويان در زمينة ميزان رضايت آنها از خدمات اينترنت دانشگاه نشان داد بين نظرات دانشجويان در اين زمينه تفاوت معنادار وجود دارد و اين تفاوت بيشتر در جهت برتري گزينه كم، معنادار است؛ بدين معنا كه ميزان رضايت دانشجويان از خدمات اينترنت دانشگاه، كم است. مقايسه ميزان رضايت دختران و پسران از خدمات اينترنت دانشگاه نيز نشان داد بين جنسيت كاربران و ميزان رضايت آنها تفاوت معناداري مشاهده نشده است؛ يعني دختران و پسران ميزان رضايت يكساني از خدمات اينترنت دانشگاه كابل دارند. بررسي ميزان رضايت دانشجويان خوابگاهي و غير خوابگاهي نيز نشان داد بين محل سكونت دانشجويان و ميزان رضايت آنها تفاوت معناداري وجود ندارد.
مقايسة ميزان رضايت از خدمات اينترنت دانشگاه به تفكيك دانشكده نيز نشان داد بين 14 دانشكده موجود، دانشكده مهندسي بيش از ساير دانشكده‌ها (17/3 از 5) از وضعيت خدمات اينترنت دانشگاه رضايت دارد. پس از آن، دانشكده‌هاي علوم (93/2) و داروسازي (86/2) رضايت بيشتري نسبت به ساير دانشكده‌ها دارند. همچنين، كاربران دانشكده هاي هنرهاي زيبا(10/2) و علوم اجتماعي (14/2) كمترين ميزان رضايت را از اينترنت دانشگاه داشته‌اند.
توجه مسئولان در برطرف‌كردن مشكلات اينترنت دانشجويان مي‌تواند به افزايش كيفيت و كميت خدمات اينترنتي دانشگاه منجر شود و رضايت بيشتر كاربران و دانشجويان را در پي داشته باشد.
فرضيه پنجم‌ـ از نظر كاربران و غيركاربران، مسئولان دانشگاه كابل به توسعه اينترنت در دانشگاه به ميزان «كم» اهميت مي‌دهند
آزمون مجذور كا نشان داد بين نظرهاي دانشجويان در زمينه ميزان توجه مسئولان دانشگاه كابل به توسعه خدمات اينترنت تفاوت معنادار وجود دارد و اين تفاوت بيشتر در جهت گزينة «كم» مي‌باشد؛ بدين معنا كه مسئولان دانشگاه كابل به توسعه خدمات اينترنت در دانشگاه به ميزان كم اهميت مي‌دهند. كاربراني كه در دانشكده امكان دسترسي به اينترنت را دارند، نسبت به كساني كه در دانشكده امكان دسترسي به اينترنت را ندارند، اعلام كردند مسئولان به توسعة اينترنت در دانشگاه به ميزان بيشتري اهميت مي‌دهند. همچنين، اين دانشجويان از خدمات اينترنت دانشگاه رضايت بيشتري دارند.
جدول 5. آزمون مجذور كا بين متغيرهاي دسترسي به اينترنت در دانشكده و نظر دانشجويان درباره ميزان توجه مسئولان به توسعه اينترنت و ميزان رضايت
|
درجه آزادي
|
مقدار P
|
ارزش
|
آزمون مجذور كا
|
|
4
|
017/0
|
096/12
|
دسترسي به اينترنت دانشكده و نظر دانشجويان درباره ميزان توجه مسئولان
|
|
5
|
001/0
|
197/20
|
دسترسي به اينترنت دانشكده و ميزان رضايت از اينترنت
|
فرضيه ششم ـ آگاهي به دانشجويان درباره «مزاياي استفاده از اينترنت» از جمله عوامل مؤثر بر ميزان استفاده است
بين نظر كاربران نسبت به عوامل مؤثر بر استفاده از اينترنت اختلاف معنادار وجود دارد. طبق اين آزمون p=0.000 و چون كوچكتر از 05/0 است، لذا وجود اختلاف تأييد مي‌گردد.
يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد بيش از نيمي (65%) از كاربران اعتقاد دارند «آگاهي به دانشجويان درباره مزاياي استفاده از اينترنت» باعث ميشود آنها بيشتر از اينترنت استفاده كنند. بنابراين، فرضيه تحقيق مبني بر اينكه آگاهي‌رساني به دانشجويان در زمينه مزاياي اينترنت از عوامل مؤثر بر استفاده است، تأييد مي‌گردد.
آگاهي دربارة مزاياي اينترنت در امر پژوهش، آموزش و ارتباطات و تسهيلاتي كه اين شبكه در زمينه دسترسي به اطلاعات روزآمد به وجود مي‌آورد، مي‌تواند عاملي براي استفاده بيشتر از اين فناوري باشد. «يعقوبي و چيذري» (1385) نيز نشان دادند هر چه دانشجويان نگرش مثبت‌تري نسبت به مزاياي اينترنت داشته باشند، بيشتر از اينترنت استفاده مي‌كنند. همچنين، آنها دريافتند چنانچه دانشجويان كارايي و فايده اينترنت در فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي را بتوانند عملاً آزمون كنند و چنانچه فوايد كاربرد اينترنت در فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي بيشتر براي آنها ملموس باشد، به ميزان بيشتري از اينترنت استفاده مي‌كنند. «لوييس و قشقايي» (2002) به نقش عوامل فرهنگي بر ميزان استفاده از اينترنت اشاره مي‌كنند و با بيان اين مطلب كه اطلاعات كمي درباره سطح دانش و درك كشورهاي خاورميانه و بخصوص افغانستان درباره مزايا و معايب استفاده از اينترنت وجود دارد، نشان دادند با فرمول‌بندي منافع و مزاياي استفاده از اينترنت به افغانستان و ساير كشورها، قبل از دسترسي دائمي به اينترنت، مي‌توان از زيانهاي آن جلوگيري نمود و مزاياي استفاده از اينترنت را سريع‌تر به مردم معرفي كرد. آنها بيان مي‌كنند با ايجاد يك مركز آزمايشي اينترنت مي‌توان عملاً مزاياي استفاده از اينترنت را در اين كشورها نشان داد.
موانع و مشكلات دسترسي و استفاده از اينترنت
در اين پژوهش، عوامل بازدارنده و يا موانع و مشكلات دسترسي و استفاده از اينترنت از نظر دو گروه كاربران و غير كاربران، به طور جداگانه بررسي شده است.
الف) موانع و مشكلات اينترنت از نظر غير كاربران
موانع و مشكلات دسترسي به اينترنت و استفاده از آن ممكن است باعث شود دانشجويان تصميم بگيرند از اينترنت استفاده نكنند. پاسخگويان به اين عوامل به عنوان دلايل استفاده نكردن از اينترنت اشاره كرده‌اند. نتايج نشان داد عمده‌ترين (50/50%) دليل استفاده نكردن از شبكه اينترنت توسط غيركاربران «عدم دسترسي» است. پس از آن آشنا نبودن با مهارتهاي اينترنت با 30/47% و نبود برق[23] با 10/34%، نداشتن رايانه شخصي با 33%، هزينه زياد دسترسي با 80/30%، خرابي خطوط مخابراتي و سرعت كم با 23% و نياز نداشتن به استفاده با 70/7% از جمله عواملي است كه غير كاربران از آن به عنوان دلايل استفاده نكردن از اينترنت ذكر كرده‌اند. دسترسي نداشتن به اينترنت عاملي است كه 50% از غير كاربران از آن به عنوان عمده‌ترين دليل استفاده نكردن ذكر كرده‌اند. يافته‌هاي قبل نيز نشان داد 70/47% پاسخگويان ذكر كرده‌اند كه امكانات دسترسي به اينترنت در دانشكده براي آنها فراهم نيست و همه گروه‌هاي يك دانشكده به نسبت برابر از امكانات دسترسي به اينترنت برخوردار نيستند.
ب) موانع و مشكلات اينترنت از نظر كاربران
كاربران اينترنت ممكن است در داخل دانشگاه كابل و يا خارج از دانشگاه به اينترنت دسترسي داشته باشند و در مواردي ماهيت مشكلات دسترسي و استفاده از اينترنت در داخل و خارج از دانشگاه با يكديگر متفاوت است. بنابراين، به طور جداگانه به بررسي هر كدام از موانع و عوامل بازدارنده در داخل و خارج از دانشگاه كابل پرداخته شده است.
1. موانع و عوامل بازدارنده استفاده از اينترنت در داخل دانشگاه كابل
از نظر 20/66% كاربران «كمبود تعداد رايانه به نسبت دانشجويان»، از مهمترين موانع استفاده از اينترنت در دانشگاه كابل است. پس از آن «دسترسي نداشتن به اينترنت در همه دانشكده‌ها» با رقم 80/59% در رتبه دوم و «سرعت كم اتصال به اينترنت» با 70/42% در رتبه سوم قرار دارد. «دسترسي نداشتن رايگان به اينترنت در خوابگاه‌هاي دانشجويي» و «اهميت ندادن مسئولان دانشگاه و دانشكده‌ها به توسعه خدمات اينترنت در دانشگاه كابل» هر كدام با ميزان برابر 50/32% و خرابي رايانه‌ها با ميزان 80/30% در مراتب بعدي قرار دارد. 10/8% كاربران نيز به برخورد نادرست و تبعيض‌آميز مسئولان مراكز رايانه‌ها با دانشجويان، اعمال تبعيضهاي نژادي از سوي مسئولان مراكز اينترنت با دانشجويان، آشنا نبودن مسئولان مراكز رايانه با مشكلات فني و پاسخگو نبودن به اين‌گونه مشكلات از سوي آنها، نبود نرم‌افزارهاي مورد نياز در مراكز مربوط و تعطيلي مراكز رايانه در ساعتهاي اداري به بهانه‌هاي مختلف، به عنوان مشكلات استفاده از اينترنت در دانشگاه كابل اشاره كرده‌اند.
همان‌طور كه مشاهده ميشود، 66% كاربران اعلام كرده‌اند كمبود تعداد رايانه به نسبت دانشجويان، بزرگترين و عمده ترين مشكل آنها در زمينه استفاده از اينترنت در داخل دانشگاه است.
هر چه تعداد رايانه‌هاي قابل استفاده براي دانشجويان به نسبت آنها بيشتر باشد، سرانه رايانه براي دانشجويان بيشتر و ميزان استفاده نيز به تبع آن افزايش مي‌يابد. براي محاسبة سرانه رايانه هر دانشجو در دانشگاه، تعداد كل رايانه‌هاي قابل استفاده براي دانشجويان در دانشگاه بر تعداد كل دانشجويان تقسيم و سرانة رايانه هر دانشجو به دست مي‌آيد. با اين فرمول، تعداد كل رايانه‌هاي قابل استفاده در دانشگاه كابل براي دانشجويان حدود 343 دستگاه رايانه است[24] و با توجه به اينكه تعداد كل دانشجويان 11715 نفر درسال تحصيلي 1387 مي‌باشد، سرانه رايانه هر دانشجو 02/0 محاسبه ميشود؛ يعني تقريباً به ازاي هر 34 دانشجو، يك رايانه وجود دارد. در صورتي كه مطابق با استانداردهاي تجهيزات رايانه‌اي در دانشگاه‌ها، بايد به ازاي هر ده دانشجو يك رايانه قابل استفاده متصل به اينترنت وجود داشته باشد. بنابراين، دانشگاه كابل بايد 1171 رايانه قابل استفاده براي دانشجويان خود داشته باشد. به طور خلاصه مي‌توان گفت، اين دانشگاه به 828 رايانه ديگر براي دانشجويان نياز دارد تا بتواند پاسخگوي نياز كاربران خود باشد.
2. موانع و عوامل بازدارندة استفاده از اينترنت در خارج از دانشگاه كابل
كاربران براي دسترسي و استفاده از اينترنت در خارج از دانشگاه (منازل و كافي‌نتها) نيز با مشكلات و موانعي مواجه هستند. بر اساس يافته‌ها، 80/80% كاربران گزارش كرده‌اند هزينه و قيمت زياد دسترسي به اينترنت، عمده‌ترين مانع و مشكلي است كه بر سر راه دسترسي و استفاده از اينترنت در خارج از دانشگاه وجود دارد. پس از آن، نبود برق 24 ساعته به ميزان 70/60% و سرعت كم اتصال و دسترسي به اينترنت با ميزان 90/44% در رتبه‌هاي دوم و سوم قرار دارد. نداشتن رايانه شخصي به ميزان 30/30% موانع ديگر دسترسي و استفاده از اينترنت در خارج از محيط دانشگاه است كه كاربران با آن مواجه مي باشند.
نتيجه‌گيري و پيشنهادها
اين پژوهش نشان داد 72% دانشجويان دانشگاه كابل از اينترنت استفاده مي‌كنند. 28% ديگر نيز به دلايلي مانند دسترسي نداشتن، نداشتن مهارتهاي كافي در زمينة اينترنت، نبود برق دائمي در كابل و هزينه‌هاي زياد اتصال، از اينترنت استفاده نمي‌كنند. همچنين نتايج نشان داد كاربران بيشتر با هدفهاي پژوهشي و آموزشي از اينترنت استفاده مي‌كنند تا با هدفهاي ارتباطي. اين كاربران براي استفاده از اينترنت بيشتر به كتابخانه مركزي دانشگاه كابل مراجعه مي‌كنند و با وجود اينكه بيش از 50% آنان رايانه شخصي دارند، فقط 9% در منازل از اينترنت استفاده مي‌كنند. بنابراين، كاربران در استفاده از اينترنت بيشتر به رايانه‌هاي دانشگاهي متكي هستند تا به رايانه‌هاي شخصي. هزينه‌هاي زياد اتصال به اينترنت، نبود برق دائمي در كابل و لزوم تهيه امكانات ديگر براي اتصال باعث شده است تا كاربران ترجيح دهند از امكانات اينترنت رايگان دانشگاه استفاده كنند. كاربران عمده‌ترين مشكلات اينترنت در دانشگاه كابل را كمبود تعداد رايانه به نسبت دانشجويان، نبود امكانات دسترسي به اينترنت در همه دانشكده‌ها، سرعت كم دسترسي و اهميت ندادن مسئولان دانشگاه به توسعه خدمات اينترنتي در دانشگاه كابل مي‌دانند. همچنين، از نظر آنها عمده‌ترين مشكلات اينترنت كشور، هزينه زياد دسترسي، نبود برق دائمي و سرعت كم اتصال است.
ميزان رضايت دانشجويان از خدمات اينترنت دانشگاه در سطح پايين ارزيابي شده است و دانشجويان اعلام كرده‌اند مسئولان دانشگاه كابل به توسعه خدمات اينترنت دانشگاه به ميزان كم اهميت مي‌دهند. آنها اعتقاد دارند عواملي مانند كاهش قيمت دسترسي به اينترنت در كشور، تشويق و يا اجبار دانشجويان به استفاده از اينترنت توسط استادان، افزايش سرعت اتصال و ارائه خدمات بهتر، سهولتهاي دسترسي به اينترنت از طريق خوابگاه‌هاي دانشجويي و دانشكده‌ها و آگاهي به دانشجويان درباره مزاياي استفاده از اينترنت، از جمله موارد و عواملي است كه بر استفاده بيشتر تأثير مي‌گذارد.
بر اساس نتايج و يافته‌هاي پژوهش، براي بهبود وضعيت اينترنت دانشگاه كابل و تشويق كاربران به استفاده بيشتر، پيشنهادهايي ارائه شده است:
- پيشنهاد ميشود در برنامه درسي دانشجويان در سال اول تحصيلي، درس اجباري آشنايي با رايانه و اينترنت گنجانده شود و مراكز آموزشي رايانه و اينترنت دانشگاه مانند مركز انجل، مركز آموزش رايانه و اينترنت دختران دانشگاه و ITCK در جهت تقويت اين مهارتها و آموزش مهارتهاي پيشرفته‌تر ايفاي نقش نمايند.
- سطح سواد اطلاعاتي استادان به منظور آشنايي بيشتر آنها با منابع الكترونيكي تخصصي افزايش يابد و از آنها خواسته شود دانشجويان را به استفاده از اينترنت در انجام تحقيقات كلاسي و تكاليف درسي تشويق كنند.
- پورتال كتابخانه مركزي دانشگاه بر اساس نيازهاي اطلاعاتي دانشجويان و استادان، منابع الكترونيكي رايگان و معتبر را دسترس پذير نمايد.
- پيشنهاد ميشود وزارت تحصيلات عالي، سياستها و خط مشي‌هاي روشن و عملي را جهت دسترسي و استفاده دانشگاه‌ها از اينترنت و پايگاه‌هاي اطلاعاتي تخصصي طراحي و در جهت عملياتي شدن آن تلاش نمايد.
- سطح سواد اطلاعاتي كتابداران براي كمك به مراجعان در زمينة استفاده از اينترنت و منابع الكترونيكي افزايش يابد و در اين امر از كتابداران متخصص و تحصيل كرده استفاده شود.
- پيشنهاد ميشود مركز فناوري اطلاعات دانشگاه كابل نظارت بيشتري را روي دسترسي تمام دانشكده‌ها به اينترنت، رفع مشكلات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري، خرابي رايانه‌ها، سرعت دسترسي، آموزش مسئولان مراكز رايانه دانشكده‌ها و افزايش تعداد رايانه‌ها به نسبت دانشجويان اعمال نمايد.
- پيشنهاد ميشود يك مركز عمومي رايانه و اينترنت با تعداد رايانه‌هاي بيشتر و بدون محدوديت زماني در استفاده براي دانشجويان اين دانشگاه تأسيس گردد تا مشكل كمبود رايانه جهت دسترسي به اينترنت برطرف شود.
- پيشنهاد مي‌گردد امكان دسترسي به اينترنت در اتاقهاي خوابگاه‌هاي دانشجويي فراهم و يا تعداد رايانه‌هاي مراكز اينترنت خوابگاه‌هاي دانشجويي افزايش يابد. همچنين پيشنهاد مي‌گردد دسترسي و استفاده از اينترنت براي دانشجويان خوابگاهي به صورت رايگان فراهم شود.
- پيشنهاد مي‌گردد امكان استفاده از اينترنت بي‌سيم در داخل كتابخانه مركزي، دانشكده‌ها و محوطه آنها براي دانشجوياني كه laptop به همراه دارند، فراهم شود.
منابع
- اسدي، مريم (1382). مطالعه تأثير استفاده از اينترنت بر رفتار اطلاع‌يابي- پژوهشي اعضاي هيئت علمي رشته‌هاي مختلف دانشگاه تهران (با تأكيد بر سه شاخه علوم انساني، علوم پايه و فني و مهندسي). پايان‌نامه كارشناسي ارشد. علوم كتابداري و اطلاع‌رساني. دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي. دانشگاه تهران. بازيابي 3 اسفند 1387. از http://www.civilica.com/paper-UEILLICO1-016.HTML
- افغانستان در سال 2007: سروي مردم افغانستان (2007). كابل: بنياد آسيا.
- بابا رضايي كاشاني ، ليلا (1381). بررسي ميزان استفاده و رضايت اعضاي هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي خدمات بهداشتي درماني ايران از اينترنت. پايان‌نامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاع‌رساني. دانشكده مديريت و اطلاع‌رساني پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي ايران. بازيابي 3 اسفند 1387، از
- برهمند، نيلوفر (1384). بررسي استفاده از اينترنت در ارتباطات و توليدات علمي اعضاي هيئت علمي داراي مقاله در ISI در دانشگاه شيراز. پايان نامه كارشناسي ارشد. علوم كتابداري و اطلاع‌رساني. دانشگاه شيراز. بازيابي 3 اسفند 1387. از
- زكريايي، ليلا (1381). بررسي ميزان و چگونگي استفاده از اينترنت توسط دانشجويان دانشگاه‌هاي دولتي شهر تهران به تفكيك جنسيت، دوره تحصيلي و دانشگاه در سال تحصيلي 1380-1381. پايان‌نامه كارشناسي ارشد علوم تربيتي. دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، دانشگاه تربيت معلم. بازيابي 3 اسفند 1387. از
- مختار پور، رضا (1386). بررسي و مقايسه رفتار اطلاع‌يابي دانشجويان كارشناسي ارشد و دكتري در دانشگاه علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه شهيد چمران اهواز. مجله الكترونيكي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران «نما». دوره هفتم. شماره 2. بازيابي 3 اسفند 1387. از
- نعيمي، شيلا (1385). مقايسه ميزان استفاده از اينترنت در تأمين نيازهاي اطلاعاتي دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه اصفهان و دانشگاه شيراز. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. علوم كتابداري و اطلاع‌رساني. دانشكده علوم تربيتي، دانشگاه شيراز. بازيابي 3 اسفند 1387. از
- وزارت مخابرات و تكنالوجي معلوماتي افغانستان (2008). استراتژي انكشاف ملي افغانستان: استراتژي سكتور تكنالوجي معلوماتي و ارتباطي. بازيابي 3 اسفند 1387 از 2013-2008.
- وكيلي مفرد، حسين (1384). بررسي تأثير اينترنت بر فعاليتهاي علمي اعضاي هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي همدان. فصلنامه كتابداري و اطلاع‌رساني. جلد 8، شماره دوم.صص 79-90.
- يعقوبي، جعفر و محمد چيذري (1384). بررسي عوامل مؤثر بر پذيرش و كاربرد اينترنت در فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي دانشجويان تحصيلات تكميلي رشته ترويج و آموزش كشاورزي. مجله علوم كشاورزي ايران. جلد 37، شماره1.صص. 85-92.
-Adogbeji, o. B. (2006). The Impact of the Internet on Research: the Experience of Delta State University, Nigeria. Library Philosophy and Practice , 8 (2).
- Barnard, J.P. (2000). A study of Internet and library use in an academic setting. (Unpublished doctoral dissertation), University of Arizona, Arizona.
- Ibrahim, A., & Daing Ibrahim, D. Z. (2006). Significance of Cross Cultural Background.Unitare- Journal, 2 (2), 40-49.
- Internet access in Afghanistan. (2009). From: http//www.ts2.pl/en/ news/1/104. [20 february, 2009]
- Panda, K. C., & Sahu, N. K. (2003). Use of Internet in the Engineering Colleges of Orissa: An Analysis.
- Taliban bars Internet in Afghanistan. (2001, July 16). From: ZDNet Australia: www.zdnet.com.au/news. .[11 June, 2008] Valasidou, A. (2008). The Impact Of ICT’s In Education:The Case Of University Of Macedonia Students. Journal of Business Case Studies , 4 (2), 29-34.
- Ureigho, R.J. , Oroke, G.U. , Ekruyota, G.O.( 2006) . The Impact of Internet usage: A case study of Delta State ( Nigeria ) tertiary Institutions. Scientific Research and Essay . vol. 1 (2) , pp.054- 059.
- Zhu, J. J., & He, Z. (2002). Information Accessibility, User Sophistication, and Source Credibility: The Impact of the Internet on Value Orientations in Mainland China. Journal of Computer-Mediated Communication , 7 (2).
1. بر گرفته از پايان نامه كارشناسي ارشد، به راهنمايي دكتر محمد حسين دياني.
2. كارشناس ارشد علوم كتابداري و اطلاع‌رساني.
3. استاد علوم كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه فردوسي مشهد.
1. Roshan, AWCC , Etisalat, MTN, Afghan Telecom.
1. Internet Service Provider.
2. Afghanistan National Development Strategy (ANDS).
1. پروژة حلقوي فيبر نوري به طول 3200 كيلومتر شهرهاي عمده و اساسي افغانستان را به هم وصل مي‌كند. اين پروژه در امتداد شاهراه كابل- قندهار و كابل- مزار شريف مي‌گذرد و اين شهرها به علاوه شهرهاي مرتبط به اين استانها را در برمي‌گيرد. همچنين، با اتمام اين پروژه شهرهاي كشور به يكديگر و نيز به كشورهاي ايران، ازبكستان، تركمنستان، تاجيكستان، پاكستان و ساير كشورهاي جنوب شرق آسيا اتصال پيدا مي‌كنند.
7. The Asia Foundation (TAF).
1. اين آموزشها از طريق دو مركز ANGeL (Afghan Next Generation e- Learning) و ITCK(Information Technology Center at Kabul University) در داخل دانشگاه برگزار ميشود.
1. در زمان جمع آوري داده هاي اين پژوهش كابل از داشتن برق دائمي و 24 ساعته بي بهره بود. در حال حاضر مشكل برق كابل به طور كامل حل شده است.
1. بدون احتساب رايانه‌هايي كه براي آموزش در كلاسهاي درسي هر دانشكده وجود دارد.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
51 _ شماره سوم- جلد 13
مقالات برگرفته از پایان نامه 
