كتابخانۀ ديجيتالي، صورت جديدي از فناوري ذخيره و بازيابي اطلاعات است‌ كه فرايندهاي مجموعه‌سازي، سازماندهي، مديريت فايل، نگهداري و دسترس‌پذيريِ منابع در آن صورت مي‌گيرد. سازماندهي محتوا يكي از فرايندهاي مهمِ كتابخانه‌هاي ديجيتال است كه تاكنون تلاشهاي زيادي براي بهبود كيفيت آن صورت گرفته است. يكي از اين راهكارها استفاده از نظام سادۀ سازماندهي دانش(اسكاس) است. اسكاس از چهار ساختار اصلي «آر.دي.اف»، «ايكس.ام.ال»، «يو.آر.آي» و «عناصر ابرداده‌اي» تشكيل شده است. توزيع واژگان كنترل‌شده در محيط وب با استفاده از اسكاس، امكان برقراري ارتباط و ادغام با ديگر منابع اطلاعاتي را كه از «آر. دي. اف» پيروي مي‌كنند، فراهم مي‌آورد. اين مقاله ضمن تشريح مفهوم اسكاس و معرفي اجزاي ساختاري آن، قابليتهاي آن را به منظور سازماندهي اطلاعات در كتابخانه‌هاي ديجيتالي بررسي مي‌كند. اين امكان با توجه خاص به امكان توزيع‌ و انتشار واژگان كنترل‌شده در محيط وب، به وسيلة اسكاس و نيز قابليتهاي نمايه‌سازي آن، تبيين و بررسي شده است.

 كليد واژه‌ها: كتابخانه‌هاي ديجيتال، سازماندهي دانش، اسكاس، واژگان كنترل شده.

كتابخانۀ ديجيتالي، كتابخانه‌اي است كه منابع و خدمات كتابخانه‌اي را به صورت ديجيتال در اختيار كاربران قرار مي‌دهد. اين كتابخانه‌ها در راستاي توسعة كتابخانه‌ها از اواسط سده بيستم به بعد مطرح شدند و از اواخر همين سده شكل گرفتند (عليپور حافظي، كريمي، 1387، ص200). كتابخانۀ ديجيتالي، كتابخانه‌اي با همان هدفها و وظايف سنتي است كه توسعه و مديريت مجموعه، تحليل محتوا، نمايه‌سازي، خدمت‌رساني، خدمات مرجع و حفاظت را در دستور كار خود دارد، با اين تفاوت كه از بعد ديجيتالي به آن مي‌نگرد (عليپور حافظي، 1386، ص19). كتابخانه‌هاي ديجيتالي براي دستيابي به هدفهاي خود و انجام وظايف خويش در محيط ديجيتال، از برنامه‌هاي كاربردي خاصي در نرم‌افزارها بهره مي‌گيرند. اين برنامه‌ها به سازماندهي، رده‌بندي، آرشيو و دسترس‌پذيري به مجموعۀ وسيعي از منابع وبي كمك مي‌كنند. اين كتابخانه‌ها، براي مقابله با چالشهايي چون تورّق به شيوۀ سنتي و راهبردهاي كليدواژه‌اي، و نيز براي افزايش كيفيت بازيابي اطلاعات از روشهايي چون گسترش پرسش[4]، تورق چندچهريزه‌اي^[5] و پالايش گروهي^[6] استفاده مي‌كنند (گارسيا كريسپو و ديگران[7]، 2010). علاوه بر اين، كتابخانه‌هاي ديجيتالي براي دستيابي به هدفهاي خويش نيازمند ابزارهايي هستند. تسريع در توسعۀ نظام‌مند ابزارهايي براي مجموعه‌سازي، ذخيره و سازماندهي اطلاعات و دانش به شكل ديجيتالي؛ يكي از هدفهاي كتابخانه‌‌هاي ديجيتالي است (نوروزي، عليپورحافظي، 1380، ص86).

در اين ميان، وب معنايي موقعيتي جديد براي مديريت داده و دانش فراهم آورده است. هدف وب معنايي، اشتراكِ اطلاعات در وب به صورت هوشمند است، به صورتي كه نه تنها براي انسان قابل فهم بوده، بلكه ماشينها نيز توانايي فهم آن را داشته باشند (آل احمد، 1385). وب معنايي اطلاعات را به صورتانعطاف‌پذير و مرتبط با يكديگر ارائه مي‌كند. افزون بر اين، واژگان مورد استفاده در چنين محيطي قابليت تركيب با يكديگر را دارند (حسن‌زاده، 1387). وب معنايي، پا را از تطبيق صرف واژه‌ها فراتر نهاده، جستجو را بر اساس موضوع و ارتباط ميان داده‌ها انجام مي‌دهد (جمالي مهموئي، 1382). اما براي توسعۀ مطلوب كتابخانه‌هاي ديجيتالي به كمك وب معنايي و افزايش كيفيت سازماندهي و در نتيجه بازيابي اطلاعات در آنها، به نظامي جديد نيازمنديم. نظام سادۀ سازماندهي دانش (اسكاس)[8] اين امكان را فراهم آورده و توجه زيادي را در فضاي وب معنايي به خود جلب كرده است.

اسكاس توسط كارگروه وب معناييِ كنسرسيوم جهاني وب و با همكاري كتابخانه كنگره آمريكا، در سال 2001 پايه‌ريزي شد. اسكاس را مي‌توان نظامي براي توزيع و انتشار واژگانهاي كنترل شده نظير اصطلاحنامه‌ها، طرحهاي رده‌بندي، سرعنوانهاي موضوعي و تاكسونومي‌ها در محيط وب توصيف كرد (كانتارا، 2006؛ يانگ، لي، زو[9]، 2010) كهبهعنوانپلارتباطيبيننظامهايسنتيسازماندهيدانش (ماننداصطلاحنامه‌ها،طرحهايرده‌بنديونظيرآن)وساختارهايوب‌پايه )ماننددايركتوري‌هايآزادونظيرآن)عملمي‌كند (حسن‌زاده، 1387). اسكاس،مسيرياستانداردواقتصاديبرايورودنظامهايسازماندهيدانشبهوبمعنايياست. همچنين، زبانيشهوديوبي‌واسطهبرايتوسعهوبهاشتراك‌گذارينظامهاينوينسازماندهيدانشفراهممي‌آورد. اسكاسممكناستبهصورتمستقلويادرتركيببازبانهايصوريبازنموددانشچون«او.دبليو.ال»[10]بهكاررود[11]. نظامسادهسازماندهيدانش،نسبتبههستي‌شناسي‌هاوزبان«او. دبليو. ال» ساختارساده‌تريدارد، بههمينجهتحركتبهسويوبمعناييراتسهيلمي‌كند(كينگ،رينلد،2008). همچنين، اسكاس امكان برقراري ارتباط بين دو نظام سازماندهي دانش را فراهم مي‌آورد. اما بايد توجه داشت، با وجود امكان استفاده ساده‌تر از اسكاس و كم بودن هزينه‌هاي آن، محدوديتهاي آن نسبت به زبان «او. دبليو. ال» بيشتر است (كينگ،رينلد[12]، 2008، ص155).

در اين مقاله، ضمن تشريح مفهوم نظام سادۀ سازماندهي دانش(اسكاس) و معرفي اجزاي ساختاري آن، قابليتهاي اسكاس جهت بهره‌گيري در كتابخانه‌هاي ديجيتالي بويژه به منظور سازماندهي اطلاعات، بررسي مي‌گردد. قابليت توزيع و انتشار واژگان كنترل‌شده و امكان نمايه‌سازي به كمك اسكاس در محيط وب، از مباحث مورد تأكيد در اين مقاله است. امكان برقراري ارتباط بين نظامهاي سازماندهي دانش، همارايي مفاهيم و نيز برقراري ارتباط بين عناصر اصلي اسكاس و دوبلين كور، از ديگر قابليتهاي اسكاس است كه در اين مقاله به آن پرداخته مي‌شود. اين قابليتها به نمايه‌سازي بهتر منابع در كتابخانه‌هاي ديجيتال منجر خواهد شد. توجه به ساختار، عملكردوهدفهاي اسكاس و شباهتها و مشتركات آن با زبانهاي كنترل شده، تأثيرچشمگيريبرفعاليتهايكتابداراندرزمينهبازيابياطلاعات در محيط وبخواهدگذاشت. از سوي ديگر، آشنايي كتابداران و اطلاع‌رسانان با نظام ساده سازماندهي دانش، به استفاده از اسكاس در محيطهاي مرتبط چون كتابخانه‌هاي ديجيتال، منجر خواهد شد. كتابداران مي‌توانند با بازنمون واژگان كنترل شده[13] در قالب اسكاس، زمينة ورود آنها به فضاي وب معنايي و استفاده از آنها در كتابخانه‌هاي ديجيتال را فراهم آورند. اين امر به ارتقاي كيفيت سازماندهي و بازيابي اطلاعات در كتابخانه‌هاي ديجيتال مي‌انجامد. توجه به كمبودها و نقايص آنچه در ايران كتابخانه ديجيتال خوانده مي‌شود، اهميت اين موضوع را دوچندان مي‌سازد. در ادامه، پژوهشهاي صورت گرفته در حوزۀ اسكاس بررسي مي‌شوند.

اززمانشكل‌گيرينظامسادۀسازماندهيدانشتاكنون،پژوهشهايزياديدرجهتمعرفيو كاربردي ساختن آنصورتگرفتهاست.اينپژوهشهابيشتربهبيانويژگيهاوخصوصياتاسكاسومعرفيساختار آن،‌ نقشآنهادرايجادوگسترشكتابخانه‌هايديجيتالي،توسعۀوبمعنايي، بازنمون نظامهاي سازماندهي دانش و يكپارچه‌سازي آنها پرداخته‌اند. در ادامه به چند مورد از تحقيقات صورت گرفته در اين خصوص اشاره مي‌شود.

«ايزاكوديگران» (2007)درمقالةخودباعنوان «دسترسييكپارچهبهميراثفرهنگيازطريقنمايشوتنظيمواژگانكنترلشده»اسكاسرابهعنوانابزاريمفهوميبراينمايشواژگانكنترلشدهمعرفيمي‌كنندوآنرادرمقايسهباسايرنظامهايسازماندهيدانشكهواژهمحورهستند،مناسب‌ترمي‌دانند. آنان در اين مقاله به تبيين چگونگي استفاده از اسكاس در نمايش همگون نظامهاي مختلف سازماندهي دانش پرداخته و انسجام معنايي مجموعه‌هاي گوناگون را از نتايج نمايش واژگان مختلف در قالب اسكاس مي‌دانند. همچنين اشتراكداده‌هاو امكان استفادۀهمزماناز منابعواطلاعاتكتابخانه‌هاي ديجيتال را از مهم‌تريندستاوردهاي اسكاس مي‌شمارند.

«كروس»^[14] (2008) به ساختار ضعيف وب و كم توجهي به محتواي موضوعي آن در زمان نمايه‌سازي اشاره مي‌كند. وي توجه به ناهمگني معنايي در كتابخانه‌هاي ديجيتالي و همگام شدن با استانداردها و ابزارهاي حمايت شده توسط كنسرسيوم جهاني وب را بهترين گزينه براي حل اين مشكل دانسته و تأكيد مي‌كند، هر چند بسياري از استانداردهاي وب معنايي هم اكنون از ديدگاه تجاري كاربرد نداشته و مقرون به صرفه نيستند، اما كتابخانه‌هاي ديجيتال بايد قابليت پذيرش استانداردهاي وب معنايي را داشته باشند. وي در ادامه اسكاس را به عنوان يكي از اين استاندارها معرفي مي‌كند و با توجه به توانايي در نزديك ساختن نظامهاي سازماندهي دانش و فناوريهاي وب به يكديگر، و نيز ساده و قابل فهم بودن، آن را ابزاري پذيرفته شده در وب معنايي مي‌داند و سازندگان كتابخانه‌هاي ديجيتال را به بهره‌برداري از آن ترغيب مي‌كند.

«مكگرگور» (2008) درمقالهخودباعنوان «درآمديبرمسائلپيش‌رويكتابخانه‌‌هايديجيتاليووبمعنايي: مفاهيم،كاربردهاوپژوهشها» ابتدابهتواناييوبمعناييدركتابخانه‌هايديجيتالياشاره كردهوبهامكانبهره‌گيريازآندرتسهيلبازيابياطلاعاتدرمحيطهايناهمگن،ارتقا وبهبودرابطكاربرومديريتمشكلاتمرتبطباكتابخانه‌هايديجيتاليمي‌پردازد.ويهمچنين استفادهازاسكاسرابرايجستجويساده‌تركاربراندرمجموعه‌ها، مناسبمي‌داند.

علاوه بر اين موارد، پژوهشهاي ديگري نيز در خصوص كاربرد نظام سادة سازماندهي دانش صورت پذيرفته است كه هر چند به طور مستقيم نقش آن را در كتابخانه‌هاي ديجيتالي بررسي نكرده‌اند، به چگونگي بازنمون نظامهاي سازماندهي دانش در محيط وب پرداخته‌اند. البته، نتايج اين تحقيقات مي‌تواند به سازماندهي محتوا در كتابخانه‌هاي ديجيتالي كمك كند. در ادامه، نمونه‌اي از اين مطالعات ذكر مي‌شود.

«لافوئنته»^[15] (2008) در پژوهش خود به توصيف چگونگي بهره‌گيري از اسكاس در پروژة «اچ. آي. وي. اي»^[16] پرداخته‌ است. هدف اين طرح، توسعۀ واژگان كنترل شده براي استفاده در رشتۀ تكامل زيستي است كه از ماهيت بين رشته‌اي برخوردار است و استفاده از يك واژگان براي توصيف و نمايه‌سازي مضامين آن، كافي نيست. نتايج حاصل از اين تحقيق حاكي از آن است كه اسكاس سازوكاري مناسب براي ورود اصطلاحنامه‌ها و ساير نظامهاي سازماندهي دانش به وب بوده و يكپارچه‌سازي آنها را در محيط وب امكان‌پذير مي‌سازد.

«زاپيلكو و شر»^[17] (2009) اسكاس را به عنوان راهي استاندارد براي نمايش نظامهاي سازماندهي دانش با استفاده از «آر. دي. اف» دانسته‌اند كه امكان فراهم‌آوري و به اشتراك‌گذاري اطلاعات مرتبط در جامعه‌اي گسترده‌تر را فراهم مي‌آورد. آنان اصطلاحنامۀ علوم اجتماعي^[18] را در قالب اسكاس پياده‌سازي كرده و در مقالۀ خود به توضيح چگونگي اين فرايند پرداخته‌اند. اين اصطلاحنامه براي نمايه‌سازي بانكهاي اطلاعاتي SOLIS[19] و SOFIS[20] به كار رفته است.

جستجوي منابع فارسي، بيانگر اين مطلب است كه تا كنون تنها يك مقاله در خصوص نظام سادة سازماندهي دانش در زبان فارسي منتشر شده است. «حسن‌زاده و حسيني» (1387)در مقالة خود با عنوان «بررسي عملي و نظري نظام سادة سازماندهي دانش در زبان فارسي» اسكاس را نظامي استاندارد براي توزيع و تبادل اطلاعات واژگان و اصطلاحات در وب معنايي و محيطهاي الكترونيك دانسته كه از نظر انعطاف‌پذيري، قابليت توزيع ساير واژگان كنترل‌شده نظير سرعنوانهاي موضوعي فارسي، رده‌بنديهاي كتابخانه‌اي، فرهنگهاي لغت و تاكسونومي‌ها را نيز داراست.آنان با استفاده از نرم افزار ThManager[21] به ارزيابي عملي امكان بهره‌گيري از اسكاس در اصطلاحنامه‌هاي فارسي پرداختند. اين پژوهش بر روي مدخلهاي فارسي شدۀ مرتبط با علوم كتابداري و اطلاع‌رساني اصطلاحنامة يونسكو صورت گرفته است. بر اساس يافته‌هاي اين مقاله، به دليل اينكه ساختار اسكاس بر اساس «آر. دي. اف» و «ايكس. ام. ال» طراحي شده و به سبب آنكه زبان «ايكس. ام. ال» از استاندارد رمزگذاري يونيكد پيروي مي‌كند، قابليت پشتيباني از زبان فارسي را نيز دارد. بر همين اساس، امكان توزيع و تبادل اطلاعات اصطلاحنامه‌اي فارسي با استفاده از اين نظام وجود دارد.

مروري بر پيشينه‌هاي ذكر شده نشان مي‌دهد هر يك از اين تحقيقات، از ديدگاهي خاص ويژگيها و توانمنديهاي اسكاس را بيان كرده‌اند. امكان به اشتراك‌گذاري اطلاعات و استفاده همزمان از منابع كتابخانه‌هاي ديجيتال، فراهم‌آوري امكان ورود نظامهاي سازماندهي دانش به محيط وب و يكپارچه‌سازي آنها در كنار ساده و قابل فهم بودن اسكاس، از مهم‌ترين نكاتي است كه در اين مقاله‌ها به آنها اشاره شده است. با اين حال، پژوهشهاي صورت گرفته در داخل كشور در مقايسه با تحقيقات خارجي محدود بوده و به امكان بهره‌گيري از اسكاس در سازماندهي محتواي كتابخانه‌هاي ديجيتالي نيز نپرداخته‌اند. اين در حالي است كه براي انجام پژوهشهاي نظري و عملي در اين حوزه و بهره‌گيري مناسب از اسكاس در كتابخانه‌هاي ديجيتالي و سازماندهي محتوا در اين محيط، نيازمند گسترش تحقيقات در اين حوزه هستيم. علاوه بر اين، توجه به قابليتهاي اسكاس در بازنمون نظامهاي سازماندهي دانش و نمايه‌سازي منابع و كاربرد آن در كتابخانه‌هاي ديجيتالي، رويكردي نوين است كه در اين مقاله با اين رويكرد به آن مي‌پردازيم.

معرفي نظام سادۀ سازماندهي دانش و عناصر تشكيل دهندة آن

اسكاسازخانوادهزبانهايصوري[22]بودهوبراساس «آر.دي.اف» و «آر.دي.اف.اس» بنياننهادهشدهاست،وهدفاصليآنانتشارآسانواژگانكنترلشده‌ وساختاريافتهبرايوبمعنايياست.اسكاسهماكنونبراساسچارچوب«دبليو.تيري.سي»[23]توسعهمي‌يابد )ويكيپديا،2009).كنسرسيوم جهاني وب[24] براي حمايت از متخصصان در تبديل نظامهاي سازماندهي دانش به قالب «آر. دي. اف»، و تسهيل تغييرات بعدي اين قالب، اسكاس را طراحي كرده است. نظام سادۀ سازماندهي دانش، رويكردي مفهومي به منظور نمايش واژگان كنترل شده انتخاب كرده است. اين نظام به توصيف مفاهيم انتزاعي كه ممكن است تجسم متفاوتي در زبان طبيعي داشته باشند، مي‌پردازد. اين در حالي است كه در رويكرد واژه محور، كلمات زبان طبيعي مهم‌ترين جزء نظامهاي سازماندهي دانش هستند(ايزاك، 2008). اسكاسمدليبرايبهاشتراكگذاريوپيونددادن واژگان كنترل شدهدرمحيطوباست. به اين ترتيب، امكان برقراري ارتباط ميان واژه‌هاي دو يا چند واژگان كنترل شده فراهم آمده و واژه‌هاي مترادف، متضاد، اعم، اخص، مرتبط و ...از واژگان كنترل شده مختلف به يكديگر مرتبط مي‌شوند. توجه به اين ويژگي و كاربرد آن در كتابخانه‌هاي ديجيتال، به سازماندهي و بازيابي بهتر اطلاعات در اين محيط منجر خواهد شد.

مهم‌ترين اجزاي تشكيل‌دهندۀ اسكاس، عبارتند از: مفاهيم، برچسبها، روابط معنايي، يادداشتهاي مستند و طرحهاي مفهومي^[25]. رابطۀ بين اين اجزا اين‌گونه توصيف مي‌شود: «به كمك اسكاس، مفاهيم با استفاده از يو.آر.آي‌ها تشخيص داده و با رشته‌هاي قاموسي در يك يا چند زبان طبيعي برچسب‌گذاري مي‌شوند. سپس با انواع مختلف يادداشتها مستند و با مفاهيم ديگر مرتبط شده و در شبكه‌هاي سلسله‌مراتبي سازمان مي‌يابند، و در نهايت طرحهاي مفهومي گردآوري شده، تحت مجموعه‌هاي منظم يا برچسبها جمع مي‌شوند و با مفاهيم ساير طرحها رابطه برقرار مي‌كنند»  (SKOS Reference, 2009). اسكاس از چهار ساختار اصلي «آر. دي. اف»، «ايكس. ام. ال» و «يو. آر. آي» و عناصر ابرداده‌اي تشكيل شده است. ساختار زبان «آر. دي. اف». پايه و اساس اسكاس است و 3 ساختار ديگر را مديريت مي‌كند (حسن‌زاده، حسيني، 1387 ). «آر. دي. اف»، چارچوب توصيف منابع بوده كه براي توصيف منابع موجود در اينترنت به كار مي‌رود. پياده‌سازي و ارائه اطلاعات در قالب «آر. دي. اف». امكان انتقال اين اطلاعات در نظامهاي رايانه‌اي را فراهم مي‌سازد (Introduction to skos, 2010). دومين ساختار اسكاس، «ايكس. ام. ال» است. زبان «ايكس. ام. ال». يك زبان نشانه‌گذاري براي مداركي است كه اطلاعات ساختار يافته‌اي را در بر مي‌گيرند. از طريق اين زبان به راحتي مي‌توان ساختار مدارك را تعريف و آنها را از طريق وب ميان نظامهاي مختلف منتقل كرد (والش، 1998، نقل از حسن‌زاده، حسيني، 1387). شناسه متحدالشكل منابع (يو. آر. آي) سومين ساختار اسكاس است. «يو. آر. آي» رشته‌هاي متني فشرده‌اي هستند كه به عنوان نام مسير براي تعيين محل يك فايل مورد استفاده قرار مي‌گيرند (مايلز، 2005، نقل از حسن‌زاده، حسيني، 1387 ).عناصر ابرداده‌اي نيز چهارمين ساختار اسكاس هستند كهدر ادامه، توضيحي مختصر در مورد آنها داده شده است:

عناصر مفهومي[26]: اين عناصر واحدهاي تفكر بوده و عنصر اصلي واژگان اسكاس به شمار مي‌آيند. اسكاس با معرفي"SKOS:Concept" سعي دارد به شكل مقتضي منابع وبي را كه حاوي مفاهيم مشابهي هستند، مشخص سازد (ايزاك، 2008). با بهره‌گيري از "SKOS:Concept" امكان اختصاص مفهوم به منبع مورد نظر، طي دو مرحله فراهم مي‌آيد. در مرحلۀ اول «يو.آر.آي»، جهت تعيين مفهومي منحصر به فرد ايجاد مي‌شود. در مرحلۀ دوم نيز با استفاده از «rdf: type» منابعي كه متعلق به"SKOS:Concept"  هستند، تشخيص داده مي‌شود. بررسيها نشان مي‌دهد استفاده از اسكاس جهت انتشار مفاهيم، ارجاع به مفاهيم براي توصيف منابع در وب معنايي را تسهيل مي‌كند(ايزاك، 2009).

برچسب گذاري مفاهيم^[27]: اين برچسبها خصيصه مفاهيم را نشان مي‌دهند و شامل "SKOS:Preflable"، "SKOS:AltLabel"، "SKOS:Hiddenlable"، "SKOS:PrefSymbol" و"SKOS:AltSymbol" هستند. اين برچسبها مفاهيم اصطلاحنامه‌اي نظير «اصطلاح مرجح»، «اصطلاح به كار رفته» و نظاير آن را در اسكاس بيان مي‌كنند (حسن‌زاده، حسيني، 1387). برچسبهاي خصايص به عناصر مفهومي در تشخيص منابع حاوي مفاهيم مشترك كمك مي‌كنند. واژگاني كه با برچسب"Preflabel" مشخص مي‌شوند، واژگاني بدون ابهام بوده كه نماينده مفهومي خاص هستند و مي‌توانند به عنوان واژه توصيفگر در نظامهاي نمايه‌سازي به كار روند. واژگاني كه با "AltLabel" برچسب‌گذاري مي‌شوند، براي نمايش واژگان جايگزين مانند مترادفها و اختصارها به كار مي‌روند (ايزاك، 2008).

روابط معنايي[28]: اسكاس براي نمايش روابط ساختاري بين مفاهيم كه در اصطلاحنامه‌ها با علايم BT, NT و RT مشخص مي‌شود، از ويژگيهاي معنايي^[29] بهره مي‌گيرد. "skos:broader" براي نمايش اصطلاحات اعم، "skos:narrower براي نمايش اصلاحات اخص و "skos:related" براي نمايش واژگان مرتبط، به كار مي‌رود (ايزاك، 2008).

خصايص سندآرايي^[30]: شرح و توضيح مفاهيم و بيان مثالها و كاربردها، نقش مهمي در نظامهاي سازماندهي دانش ايفا مي‌كند. اسكاس براي بيان يادداشتهاي توضيحي، از برچسبهاي"skos:scopeNote"، "skos:definition" و "skos:example" وبراي يادداشتهاي مديريتي از برچسبهاي "skos:changeNote" و "skos:historyNote" استفاده مي‌كند (ايزاك، 2008).

مجموعۀ معنادار مفاهيم[31]: عناصر ابرداده‌اي هستند كه با برچسب "SKOS:collection" مشخص مي‌شوند. اين عناصر، گروه‌هايي از مفاهيم را كه به‌صورت يك مجموعه باشند، توصيف مي‌كنند.

خصايص نمايه‌سازي موضوعي[32]: براي بيان موضوع مفاهيم به كار مي‌روند و با برچسبهاي"SKOS:Subject"و "SKOS:primarySubject" مشخص مي‌شوند (حسن‌زاده، حسيني، 1387).

هر يك از عناصر تشكيل‌دهندۀ اسكاس كه در اين قسمت به آنها اشاره شد، قابليت خاصي به آن داده‌اند كه مي‌توان جهت سازماندهي منابع در كتابخانه‌هاي ديجيتال، از آنها بهره برد. مديريت كتابخانه‌هاي ديجيتال، نيازمند پياده‌سازي سه قانون در نرم‌افزارهاي مورد نظر است كه اسكاس سعي در حمايت از آنها دارد. اين سه مشخصه عبارتند از (لافونته، 2008؛ مايلز، 2005): ابزاري براي مديريت توسعه واژگان كنترل شده؛ ابزاري براي مديريت گسترش نمايه‌سازي موضوعي و رده‌بندي براي مجموعه‌اي خاص از مدارك و ابزاري براي بازيابي اطلاعات از مجموعه‌هايي كه از واژگان و نمايه استفاده مي‌كنند[33]. از ميان سه كاركرد عنوان شده، كاركرد گسترش واژگان و كاركرد نمايه‌سازي، به سازماندهي محتوا مربوط هستند. در ادامه، به طور جداگانه به چگونگي انجام اين دو كاركرد به وسيلۀ اسكاس و نقش آن در سازماندهي مطلوب محتوا در كتابخانه‌هاي ديجيتال، اشاره مي‌شود.

 نقش اسكاس در بازنمون و يكپارچه‌سازي نظامهاي سازماندهي دانش و كاربرد آن در كتابخانه‌هاي ديجيتالي

مهم‌ترين ويژگي اسكاس، فراهم‌آوري مدلي جهت تسهيلِ بازنمون نظامهاي سازماندهي دانش مانند اصطلاحنامه‌ها، سرعنوانهاي موضوعي، طرحهاي رده‌بندي، تاكسونوميها و فولكسونوميها در محيط وب است. علاوه بر اين، امكان يكپارچه‌سازي چندين اصطلاحنامه نيز از طريق اسكاس وجود دارد. در ادامه، به نمونه‌هايي از اين موارد اشاره مي‌شود.

پروژۀ يكپارچه‌سازي دسترسي به دو مجموعۀ موزۀ ريجكس و كتابخانۀ ملي هلند، يكي از اين موارد است. نمايه‌سازي اين مجموعه‌ها به طريق نمايه‌سازي موضوعي و با طرح رده‌بندي ايكونكلاس و فهرست «اي. آر. آي. اي»[34] صورت گرفت. هر دو واژگان در قالب اسكاس پياده و روابط بين آنها مشخص شد. نمايش واژگان به سه صورت مفرد، تركيبي و ادغام شده بود. نمايش مفرد امكان دسترسي يكپارچه به دو مجموعه را از طريق فقط يك واژگان كنترل شده، فراهم مي‌آورد. نمايش تركيبي، دسترسي همزمان به مجموعه‌ها از طريق واژگان مربوط به خود به شكل موازي را ميسر مي‌ساخت و نمايش ادغامي دسترسي به مجموعه از طريق واژگان ادغام شده (به وسيلۀ اسكاس) را امكان‌پذير مي‌نمود (ايزاك و ديگران،2008). مورد بعدي، طرح كوموهه[35] است كه به ايجاد روابط بين مفاهيم چند اصطلاحنامه‌ براي استفاده از آنها در كتابخانه‌هاي ديجيتالي، پرداخته است. در اين طرح، تاكنون 25 سري از واژگان كنترل شده از 11 رشته و 3 زبان (آلماني، انگليسي و روسي) با استفاده از نظام سادۀ سازماندهي دانش، به يكديگر مرتبط شده‌اند. تصوير زير، واژگان كنترل‌شده‌اي را كه در اين طرح استفاده شده و نيز تعداد آنها را در هر رشته، نمايش مي‌دهد.

 

جدول1. روابط ايجاد شده بين دو اصطلاحنامه به كمك اسكاس(ماير، پترس، 2008)

اسكاس از قابليت ترسيم روابط بين واژه‌ها برخوردار بوده و با استفاده از آن، ايجاد روابط بين واژگان كنترل‌شده امكان‌پذير مي‌گردد. ايجاد ارتباط بين واژه‌ها و عبارتهاي دو يا چند واژگان كنترل شده، موجب ايجاد شبكه معنايي بين نظامهاي اطلاعاتي مي‌شود. انطباق واژگان دو يا چند واژگان كنترل شده، به چند طريق از جستجوهاي طبقه‌بندي شده حمايت مي‌كند. از يك‌سو، امكان جستجوي دقيق در چند پايگاه‌ با نظامهاي ابردادۀ موضوعيِ متفاوت فراهم مي‌آيد. از سوي ديگر، شبكۀ واژگان ترسيم‌شده به شكل مفهومي، مي‌تواند براي گسترش پرسش و اصلاح آن در فرايند جستجوي اطلاعات، به كار رود (ماير، پترس^[38]، 2008). كتابخانۀ كنگرهآمريكانيزشروع به بازنمونواژگانكنترلشدهدر قالب اسكاس نموده است.ايجادمكانيبرايذخيرهداده‌هابرمبناي «آر. دي. اف»،كهمحتوايسرعنوانهايموضوعيكنگرهرانمايشمي‌دهد،مزايايدرازمدتِشگرفيبراياستفادۀكاملازروابطمفهومي را كهبهوسيلۀسرعنوانهايموضوعيكنگرهايجادشده‌اند،فراهممي‌آورد. تبديل سرعنوانهايموضوعيكنگره بااستفادهاز «آر. دي. اف» نخستيناقدامدرجهتكشفاينتواناييبوده،و اسكاسنخستيننامزدبرايرسيدنبهاينهدفاست(هارپر، 2005).

طرح "ontology add-on" آخرين طرحي است كه در اين قسمت آن را بررسي مي‌كنيم. اين طرح توسط دانشگاه مينهوي^[39] پرتغال به اجرا در آمده است. اين طرح، به كاربر اين امكان را مي‌دهد كه لغت مورد نظر را از ميان مجموعه واژگاني كه در قالب روابط درختي در هستي‌شناسي نمايش داده شده‌اند، انتخاب كند. اين واژگان براي توصيف مدارك به كار مي‌روند. بر اساس يافته‌هاي اين طرح، ورود واژگان كنترل شده به كتابخانه‌هاي ديجيتال، امكان گسترش پرسش و جستجو از ميان سياهۀ واژگان مرتبط، اعم و اخص را براي كاربر فراهم مي‌آورد. (لافونته، 2008). تصوير زير، نتايج حاصل از جستجوي واژۀ "cancer" در اين محيط را نشان مي‌دهد:

 

كاربرد اسكاس در نمايه‌سازي منابع كتابخانه‌هاي ديجيتال

هر چند نتيجه نهايي بازنمون نظامهاي سازماندهي دانش، نمايه‌سازي با استفاده از واژگان كنترل شده است؛ اسكاس ويژگيهاي ديگري نيز دارد كه به نمايه‌سازي موضوعي و بازيابي اطلاعات از كتابخانه‌هاي ديجيتال كمك مي‌كند. در ادامه، از اين ديدگاه به بررسي اسكاس مي‌پردازيم.

الف) برقراري ارتباط بين نظامهاي سازماندهي دانش: اگر يك موتور جستجو بتواند تشخيص دهد كه به عنوان مثال مفهوم C از تزاروس T1 از نظر معنايي معادل مفهوم D از اصطلاحنامه T2 است، مي‌تواند تمام منابعي را كه با واژۀ D نمايه‌سازي شده‌اند، براي پرسشي كه مفهوم C را در بر مي‌گيرد، بازيابي نمايد. اسكاس با معرفي ويژگيهاي مشخصي براي نمايش ارتباط بين نظامهاي سازماندهي دانش و مفاهيم آنها، امكان انجام اين كار را فراهم كرده است (ايزاك، 2008). استفاده از خصيصه‌هاي "skos:exactMatch" و "skos:closeMatch"كه بيانگر معاني مشابه دو مفهوم در طرحهاي مفهومي متفاوت هستند، و ايجاد روابط اعم، اخص و مرتبط بين واژگان آنها با استفاده از ويژگيهاي skos:broadMatch", "skos:narrowMatch" و "skos:relatedMatch"، با در نظر گرفتن تواناييهاي نمايه‌سازي و بازيابي موضوعي اسكاس، به بازيابي منابع از نظامهايي كه از چند واژگان استفاده مي‌نمايند، كمك مي‌كند. همچنين، امكان جستجو در چند پايگاه را كه از واژگان متمايز براي نمايه‌سازي استفاده مي‌كنند، به صورت همزمان فراهم مي‌سازد. (لافونته، 2008). با استفاده از اين ويژگي در كتابخانه‌هاي ديجيتالي كه براي سازماندهي اطلاعات خود از دو يا چند واژگان كنترل شده استفاده مي‌كنند، امكان نمايه‌سازي موضوعي و در نتيجه بازيابي مطلوب اطلاعات فراهم مي‌آيد. همچنين جستجوي همزمان در چند كتابخانۀ ديجيتالي كه از واژگان متمايز براي نمايه‌سازي استفاده مي‌كنند، امكان‌پذير مي‌گردد.

ب) همارايي مفاهيم: فعاليتهاي نمايه‌سازي با استفاده از اصطلاحنامه‌ها و ديگر نظامهاي سازماندهي دانش، اغلب با همارايي همراه است. همارايي، فرايندي است كه مفاهيم يك نظام سازماندهي دانش را با هم تركيب و تلفيق مي‌كند. به طور معمول، دو نوع همارايي وجود دارد: پيش‌همارايي و پس‌همارايي. هر چند اسكاس تاكنون هيچ سازوكاري براي نشان دادن مفاهيم پيش‌همارا ارائه نكرده است، گسترش آن به منظور ايجاد الگويي براي نمايش مفاهيم پيش‌همارا، ممكن و ميسر است. به عنوان مثال، ويژگي جديدي مانند"ex: CoordinationOf" در اسكاس قابل تعريف است. علاوه بر اين «اُ. دبليو. ال» نيز به خودي خود مي‌تواند براي اين كار استفاده شود(ايزاك، 2009). همارايي مفاهيم در كتابخانه‌هاي ديجيتال، امكان تلفيق مفاهيم يك نظام سازماندهي دانش را فراهم آورده و مزاياي همارايي در محيط چاپي را به همراه خواهد داشت.

ج) ارتباط عناصر اصلي اسكاس و دوبلين كور

متداول‌ترين كاربرد عناصر اصلي اسكاس، توصيف مفاهيم جهت نمايه‌سازي موضوعي مدارك تحت وب است. براي اين كار، منبعي از نوع "skos:concept" به عنوان موضوع يك گزاره^[40] با خصوصيات "dc:subjec"[41] مورد استفاده قرار مي‌گيرد. براي حمايت از اين قابليت، به عنوان قسمتي از واژگان اسكاس، گسترشهايي بر روي "dc:subject" اعمال شده است. ويژگي "skos:subject" به عنوان ويژگي فرعي "dc:subject" تعريف شده و همان معني را منتقل مي‌كند، با اين تفاوت كه به منابعي از نوع "skos:subject" محدود مي‌گردد (حوزه ويژگيهاي "dc:subject" كاملاً نامحدود است). ويژگي "skos:subject" از قانون استنباط هم پيروي مي‌كند. به عنوان مثال، عبارت زير نشان مي‌دهد اگر x موضوعي از d و y عام‌تر از x باشد، آنگاه y هم موضوعي براي d است. پيروي از اين قانون، به گسترش پرسش كمك مي‌كند (مايلز، مسوز، ويلسون[42]، 2005).

[(?d skos:subject ?x) (?x skos:broader ?y) implies (?d skos:subject ?y)]

ويژگي "skos:isSubjectOf" نيز عكس ويژگي "skos:subject" است و براي سهولت امر طراحي شده است. ويژگي ديگر "skos:primarySubject" است كه در واقع ويژگي فرعي "skos:subject" بوده و امكان نمايش موضوع اصلي را در مواقعي كه مدرك بيش از يك موضوع دارد، فراهم مي‌آورد (مايلز، مسوز، ويلسون^[43]، 2005؛سنچيزالونز، گارسياباريوكنل[44]، 2006). استفاده از ويژگي "skos:subject"، توصيف مفاهيم جهت نمايه‌سازي موضوعي اشياي ديجيتال كتابخانه‌هاي ديجيتالي را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر اين، پيروي از قانون استنباط به وسيلۀ ويژگي "skos:subject" امكان گسترش پرسش در كتابخانه‌هاي ديجيتال را فراهم مي‌آورد. در انتها، بايد به اين نكته توجه كرد كه با وجود توانمنديهاي اسكاس در سازماندهي محتوا، ضعفهايي نيز در اين نظام ديده مي‌شود. به عنوان مثال، مارك بين انواع مختلف مفاهيم مانند مفاهيم جغرافيايي، موضوعي، تاريخي و شكلي تفاوت قايل مي‌شود؛ در صورتي كه در اسكاس براي نمايش تمام اينها از برچسب "skos:concept" استفاده مي‌شود. با وجود اين، امكان گسترش اسكاس و ايجاد ويژگيهاي ديگر در آن به راحتي وجود دارد (سامرز، ايزاك، ردينگ، كرچ^[45]، 2008).

مدل مفهومي ارتباط محتواي كتابخانۀ‌ ديجيتال و اسكاس

با توجه به مطالب ذكر شده، مي‌توان به ترسيم مدلي مفهومي كه روابط بين محتواي كتابخانۀ‌ ديجيتال، واژگان كنترل شده و اسكاس را نمايش مي‌دهد، پرداخت. بر اساس اين مدل كه در شكل 3 نمايش داده شده است، كاربر عبارت مورد نظر خود را در كتابخانۀ ديجيتال جستجو مي‌كند. با توجه به اينكه به وسيلۀ اسكاس بين دو يا چند واژگان كنترل‌شده (در اين شكل دو اصطلاحنامه) ارتباط برقرار شده است و سازماندهي محتواي كتابخانۀ ديجيتال بر اين اساس صورت مي‌گيرد، به جاي بازيابي صرف عبارت مورد نظر كاربر، محتواي مورد نظر وي بازيابي مي‌شود. به اين ترتيب، علاوه بر منابع دربرگيرندۀ كليدواژۀ مورد نظر كاربر، منابع ديگري كه حاوي مفاهيم مرتبط هستند نيز بازيابي مي‌شوند. علاوه بر اين، اسكاس با برقراري ارتباط بين واژگان كنترل‌شدۀ مورد استفاده در كتابخانه‌هاي ديجيتالي مختلف، امكان جستجوي همزمان در چند كتابخانۀ ديجيتال را فراهم مي‌آورد.

    

كتابخانه‌ ديجيتال، صورت جديدي از فناوري ذخيره و بازيابي است كه براي عمل به وظايف سنتي كتابخانه‌ها در محيط وب، نيازمند بهره‌گيري از روشها و ابزارهاي نوين است. نظام سادۀ سازماندهي دانش با قابليت انتشار آسان واژگان كنترل شده براي وب معنايي، گزينه‌اي‌ مناسب براي بهبود عملكرد كتابخانه‌هاي ديجيتال در حوزۀ سازماندهي محتواست. اسكاس با فراهم آوردن دو قابليت مهمِ بازنمون واژگان كنترل شده و نمايه‌سازي، به سازماندهي محتوا در كتابخانه‌هاي ديجيتالي كمك مي‌كند. بازنمون واژگان كنترل شده توسط اسكاس، امكان سازماندهي محتوا به شكل كنترل شده را به كتابخانه‌هاي ديجيتالي و بسط و اصلاح عبارتهاي جستجو را به كاربر مي‌دهد. علاوه بر اين، با به كارگيري ويژگيهاي اين نظام در نمايه‌سازي از جمله امكان برقراري ارتباط بين نظامهاي سازماندهي دانش، همارايي مفاهيم و برقراري ارتباط بين عناصر اصلي اسكاس و دوبلين كور، امكان نمايه‌سازي موضوعي اشياي ديجيتال و نيز جستجوي همزمان در مجموعۀ دو يا چند كتابخانه‌هاي ديجيتال، فراهم مي‌آيد. تاكنون طرحهاي زيادي همچون «طرح كوموهه» و طرح «اچ. آي. وي. اي» در اين خصوص اجرا شده و سازمانهايي چون كتابخانۀ كنگره آمريكا و دانشگاه مينهوي پرتغال، به بهره‌گيري از قابليتهاي اسكاس جهت ساماندهي مجموعۀ خويش پرداخته‌اند. پيشنهاد مي‌شود در پژوهشهاي بعدي، گامهاي عملي براي بازنمون واژگان كنترل شده فارسي در قالب اسكاس و ورود آنها به محيط وب برداشته شود. به كارگيري اين واژگان در كتابخانه‌هاي ديجيتال، مرحله بعدي براي بهره‌گيري از قابليتهاي اسكاس و بهبود كيفيت سازماندهي و بازيابي محتوا در كتابخانه‌هاي ديجيتال است. همچنين، شايستهاستكتابداران با فراهم‌آوريِزمينهبازنمونواژگانكنترلشدهدر قالباسكاس، به احياي نقش خويش در محيط وب پرداخته و امكان ارتقاي سازماندهي محتوا در كتابخانه‌هاي ديجيتالي را فراهم آورند.

-   آل احمد، ابوالفضل(1385). مقدمه‌اي بر وب معنايي. بازيابي10 خرداد، 1388. ازhttp://khorshid.ut.ac.ir/~a.aleahmad/Files/Semantic%20Web.pdf

-   جمالي مهموئي، حميدرضا (1382). «وب معنايي: شيوه‌اي رو به تكامل براي ذخيره و بازيابي كارآمدتر اطلاعات روي اينترنت»، اطلاع‌ شناسي، 1(2)، 49-65.

-   حسن‌زاده، محمد و مهدي حسيني (1387). بررسي عملي و نظري نظام ساده سازماندهي دانشدر زبان فارسي. بازيابي 1 اسفند، 1387، از

-      عليپور حافظي، مهدي(1386). «كتابخانه‌هاي ديجيتالي»، كتاب ماه كليات.116-117.:16-21.

-      عليپورحافظي، مهدي و مهشيد كريمي (1387). «معماري كتابخانه‌هاي ديجيتال»، فصلنامه كتاب75. پائيز 1387: ص 199-222.

-      نوروزي، يعقوب و مهدي عليپور حافظي (1380). «كتابخانه‌هاي ديجيتالي». فصلنامه كتاب12(4). زمستان 1380: 84-103.

-      Cantara, L.(2006). Digital Library In The Humanities Encoding controlled Vocabularies For The Sematic Web Using SKOS Core. OCLC Systems& Services: International digital library Perspectives,22(2),111-114. [online]. Available:

http://www.emeraldinsight.com/Insight/viewContentItem.do;jsessionid=D7889F5ADE51766903DF04CA0FD59C00?contentType=Article&contentId=1558318. [Accessed may 3, 2009].

-      Dublin Core Collections Application Profile(2007). Dublin Core metadata initiative. [online]. Available:

-      García-Crespo, Ángel, Gómez-Berbís, Juan Miguel, Colomo-Palacios, Ricardo, García-Sánchez, rancisco(2010). "Digital libraries and Web 3.0. The CallimachusDL approach", Computers in Human Behavior. [online]. Available: http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&;_udi=B6VDC-50T94B0-7&_user=1403370&_coverDate=08%2F17%2F2010&_rdoc=1&_fmt=high&_orig=search&_origin=search&_sort=d&_docanchor=&view=c&_searchStrId=1454139520&_rerunOrigin=google&_acct=C000052608&_version=1&_urlVersion=0&_userid=1403370&md5=db3bc46b38aff437efc69cdf033400ee&searchtype=a [Accessed sep 9, 2010].

-      Harper, Corey A (2005). Encoding Library of Congress Subject Headings in SKOS: Authority control for the Semantic Web. [online]. Available:

 https://scholarsbank.uoregon.edu/xmlui/handle/1794/3268. [Accessed May 25, 2009].

-      Introduction to SKOS(2010). [online]. Available:

 http://www.w3.org/2004/02/skos/intro [Accessed September 15, 2010].

-       Isaac, Antoine, Summers, Ed (2009). SKOS Simple Knowledge Organization System Primer. [online]. Available:

     http://www.w3.org/TR/2008/WD-skos-primer-20080221/.[Accessed may 25, 2009].

-      Isaac Antoine, Schlobach, Stefan(2008). Integrated access to cultural heritage resources through representation and alignment of controlled vocabularies. [online]. Available:

http://www.emeraldinsight.com/Insight/ViewContentServlet?Filename=/published/emeraldfulltextarticle/pdf/0350570303.pdf[Accessed may 28. 2009].

-      King, Brandy E; Reinold, Kathy(2008). Finding the Concept, Not Just the Word. England: Chandos Publishing.

-      Krause, Ju¨rgen(2008). Semantic heterogeneity: comparing new semantic web approaches with those of digital libraries. [online]. Available: http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?issn=0024-2535&;volume=57&issue=3&articleid=1722835&show=html [Accessed may 25, 2009].

-      la Fuente, Gema Bueno de(2008). Simple Knowledge Organization System(SKOS), A situation report for the HIVE Project. [online]. Available: https://www.nescent.org/wg/hive/images/2/2e/SKOS_report_for_HIVE-version1-0.pdf. [Accessed may 3, 2009].

-      Macgregor, George (2008). Introduction to a special issue on digital libraries and the semantic web: context, applications and research. [online]. Available:

http://www.emeraldinsight.com/Insight/viewContentItem.do?contentType=Article&contentId=1722829. [Accessed may 28. 2009].

-      Mayr, Philipp, Petras, Vivien(2008). Building a terminology network for search: the KoMoHe project . [online]. Available: GESIS Social Science Information Centre (GESIS-IZ), Bonn, Germany http://dc2008.de/wp-content/uploads/2008/09/mayr-petras.pdf. [Accessed may 28. 2009].

Miles, Alistair, Matthews, Brian, Wilson, Michael (2005) SKOS Core: Simple Knowledge Organization for the Web. [online]. Available http://epubs2.cclrc.ac.uk/bitstream/675/dc2005skospapersubmission1.pdf [Accessed August 15, 2010].

-      Miles, Alistair (2005). "SIMPLE KNOWLEDGE ORGANISATION AND THE SEMANTIC WEB", Notes on the Bliss Classification Association Annual Lecture[online]. Available:

 http://isegserv.itd.rl.ac.uk/public/skos/press/Bliss2005/skos-bliss-bulletin-2006.pdf. [Accessed may 25, 2009].

-      NBII thesaurus web service prototype website. [online]. Available:

http://nbii-thesaurus.ornl.gov/thesaurus/skosThesaurusSearch.jsp. [Accessed August 15, 2010].

-      Sanchez-Alonso, Salvador, Garcia-Barriocanal, Elena(2006). "Making use of upper ontologies to foster interoperability between SKOS concept schemes", Online Information Review, 30(3), 263-277. [online]. Available: http://www.luisa-project.eu/dvd/docs/Making%20use%20of%20upper%20ontologies%20to%20foster%20interoperability%20between%20SKOS%20concept%20schemes.pdf [Accessed September 9, 2010].

-      Simple Knowledge Organization System (2009). [online]. Available: http://en.wikipedia.org/wiki/SKOS. [Accessed may 25, 2009].

-      SKOS Simple Knowledge Organization System Reference(2009). [online]. Available: W3C Recommendation 18 August 2009 http://www.w3.org/TR/skos-reference/. [Accessed August 15, 2010].

-      Summers, Ed, Isaac, Antoine, Redding, Clay, Krech, Dan(2008), "LCSH, SKOS and Linked Data", in proc. Intl conf. on Dublin Core and Metadata Applications. [online]. Available:

     http://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/0805/0805.2855.pdf [Accessed August 15, 2010].

-      Yang, Sharon, Lee, Yan Yi, Xu, Amanda(2010). " The Semantic Web and Libraries in the United States:Experimentation and Achievements",[online]. Available: http://www.ifla2009satelliteflorence.it/meeting3/program/assets/SharonYang.pdf [Accessed September 9, 2010].

-      Zapilko, Benjamin, Sure, York(2009). Converting the TheSoz to SKOS. [online]. Available:

http://www.gesis.org/fileadmin/upload/forschung/publikationen/gesis_reihen/gesis_methodenberichte/2009/TechnicalReport_09_07.pdf [Accessed may 28. 2009].