هدف از اين پژوهش، تعيين نقش و جايگاه آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز است. روش پژوهش پيمايشي و ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه است. جامعة پژوهش 100 نفر از برنامه‎سازان (تهيه‎كنندگان و كارگردانان) توليد راديو و تلويزيون مركز بوشهر است. بر اساس يافته‎هاي پژوهش، 8/92 % از برنامه‎سازان معتقدند مي‎توان از آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر به عنوان يكي از عوامل اصلي در فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز و تكيه‎گاه برنامه‎سازان نام برد. 9/96 % از برنامه‎سازان آرشيو اين مركز را يك پايگاه اطلاعاتي و پشتوانه برنامه‎سازي قلمداد مي‎كنند. 9/95 % از برنامه‎سازان معتقدند بر خلاف ديدگاه سنتي و غير‎تخصصي، آرشيو ديداري- شنيداري اين مركز تنها محلي براي حفظ و نگهداري منابع نيست، بلكه يكي از مهم‎ترين بخشهاي حفظ محتوا و پيام در رسانه است. از نگاه برنامه‎سازان، غني بودن منابع آرشيوي اين مركز در تأمين و پشتيباني، ارتقاي كمّي و كيفي برنامه‎سازي، كاهش زمان و هزينة توليد برنامه‎ها نقش چشمگيري دارد. اكثر برنامه‎سازان، ارائه خدمات توسط آرشيويست‎هاي اين مركز را در رفع نيازهاي اطلاعاتي برنامه‎سازان مطلوب دانسته و مهم‎ترين انتظارهاي خود را از آرشيو اين مركز، ديجيتال‎سازي و غني كردن منابع آرشيوي، ايجاد پايگاه اطلاعاتي آرشيو، ايجاد بخش افكتهاي تصويري و با كيفيت، استخراج كليدواژه‎هاي موضوعي منابع، ايجاد بخش تبديل و تكثير منابع و مشكلات خود را، دسترسي نداشتن به منابع آرشيوهاي ساير مراكز صدا و سيما، كمبود امكانات فني در آرشيو، كمبود نيروي انساني و فعال نبودن آرشيو مركز در ايام تعطيلات رسمي، بيان كرده‎اند.

كليدواژه‎ها: آرشيو ديداري- شنيداري، برنامه‎سازان، صدا و سيما، بوشهر، برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني، آرشيويست.

 امروزه وسايل ارتباط ‎جمعي (راديو، تلويزيون، سينما، مطبوعات و ...) با انتقال اطلاعات و دانشهاي جديد و تبادل افكار و عقايد عمومي، در پيشرفت و توسعة فرهنگ و تمدن بشري نقش اساسي بر عهده دارند. صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران از شمار مهم‎ترين وسايل ارتباط ‎جمعي است و تنها رسانه‎اي است كه با دامنه‎اي گسترده از امواج و با انتشار افكار و ارائه راهكارهاي متفاوت، زندگي اجتماعي را به طور محسوسي متحول مي‎سازد. اين رسانه، ابزاري اجتماعي- فرهنگي به معناي عالي آن است كه اثر چشمگيري بر همة ابعاد زندگي انسانها دارد. اين در شرايطي است كه عموم مردم جامعه، از هر قشر و طبقه‎اي و با هر نوع فرهنگ و آداب و رسومي، از اين رسانه استفاده مي‎كنند. رسالت صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران به عنوان رسانة ملي و مهم‎ترين دستگاه فرهنگي، ارتقاي دانش و بينش و منش عمومي آحاد جامعه و گسترش ارزشها، آرمانهاي اسلام و انقلاب به مخاطبان بويژه نسل جديد است. بنابراين، صدا و سيما با ارائه الگوهاي خاص، نقش و نفوذي كه در ايجاد و ترويج هنجارها و الگوهاي رفتاري، شناختي و معرفي جامعه دارد، اطلاعات لازم را در اين زمينه با توليد برنامه‎هاي جذاب، فاخر و مخاطب‎پسند ارائه مي‎دهد و از آنجا كه توليد يك برنامه فرايندي پيچيده و هزينه‎بر است، برنامه‎سازان براي تحقق هدفهاي اصلي خود يعني جذب مخاطب، نوآوري، اطلاع‎رساني شفاف و دقيق، به منابع اطلاعاتي مستند و غني نياز دارند. در اين ميان، آرشيوهاي ديداري- شنيداري در اين سازمان به عنوان پشتوانه و اساس برنامه‎سازي مي‎توانند با تهية منابع جديد صوتي و تصويري، حفظ و مرمت منابع قديم، سازماندهي و ديجيتال‎سازي منابع آرشيوي، امكان دسترسي سريع و آسان را براي برنامه‎سازان راديو و تلويزيون و تأمين پخش شبكه، از اين منابع اطلاعاتي با ارزش فراهم كنند.

اختراع چاپ موجب گسترش دسترسي به منابع اطلاعاتي شد و پس از آن امكان ضبط منابع بر فرمتي ديداري يا شنيداري به منظور انتقال و پخش گسترده فراهم شد. منابع ديداري- شنيداري از راه رسيدند. رسانه‎هاي ديداري – شنيداري با فرهنگ در تعاملند، بويژه فرهنگ سدة نوزدهم، و بيش از آن با فرهنگ سدة بيستم و به همين علت، آرشيوهاي منابع ديداري- شنيداري در حال گسترش هستند (هريسون^[3]، 1388 ص 15). آرشيو سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، بزرگ‎ترين و غني‎ترين آرشيو صوتي و تصويري كشور است و قدمت برخي از منابع آن به بيش از پنجاه سال باز مي‎گردد. تجربة سالهاي اخير نشان داده است استفادة بجا و مناسب از تصاوير مستند و تاريخي در مقاطع مختلف مي‎تواند بسيار تأثيرگذار باشد (ضرغامي، 1386، ص18).  بنابراين، در رسانة ملي يكي از مهم‎ترين بخشهاي حفظ محتوا و پيام، آرشيو سازمان است كه به عنوان تكيه‎گاه برنامه‎سازان براي توليد يك برنامة غني، نقش مهمي در ارتقاي كمّي، كيفي و پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني ايفا مي‎كند (موسوي‎مقدم، 1389، ص6).سرمايه‎هاي صدا و تصوير، جزء سرمايه‎هاي نوپديد در صد سال اخير است. امروزه بشر براي حفظ اين ثروت تلاش مي‎كند. محل انباشت اين ثروت در رسانه‎هاست. آرشيوها مهم‎ترين سرمايه‎هاي هر سازمان و در واقع قلب هر سازمان رسانه‎اي به شمار مي‎روند (علي‎عسكري، 1389، ص6).

«نظري» (1376) در پژوهش خود با عنوان «بررسي ميزان رضايت استفاده‎كنندگان از آرشيوهاي ديداري _- شنيداري شبكه اول جمهوري اسلامي ايران»به اين نتايج رسيد: اكثر مراجعان نيازهايشان توسط منابع موجود در آرشيوها برطرف مي‎گردد. بيشتر افراد جامعة نمونه در مجموع از كاركنان آرشيوها و تعداد آنها براي رسيدگي به نيازهايشان رضايت دارند. اكثر افراد جامعة نمونه، از مقررات امانت رضايت كامل دارند.

«سخايي» (1378) در پژوهشي با عنوان «كارآيي خدمات اطلاع‎رساني آرشيو‎هاي شبكه دو سيماي جمهوري اسلامي ايران در رفع نيازهاي تهيه‎كنندگان برنامه‎هاي تلويزيوني»  نشان مي‎دهد كه تهيه‎كنندگان از ساعات كار آرشيوها و مقررات رضايت كامل دارند. همچنين، از تنوع اطلاعاتي، روزآمد بودن منابع موجود، تجهيزات، برگه‎دانها، دستيابي به منابع مورد نياز، آشنايي و تسلط آرشيويست‎ها به مجموعه، سرعت و دقت در فرايند خدمات، رضايت دارند.

«توكلي» (1380) در پژوهشي با عنوان «بررسي وضعيت مواد ديداري _- شنيداري كتابخانه‎هاي مركزي دانشگاه‌هاي دولتي ايران و ارائه طرح پيشنهادي» با استفاده از روش پيمايشي و پرسشنامه به گردآوري داده‎ها پرداخته و به اين نتيجه رسيده است كه مواد ديداري- شنيداري (شامل فيلم، نوارهاي صوتي و تصويري و ديسكهاي نوري صوتي و تصويري) هنوز جايگاه خود را در كتابخانه‎ها و دانشگاه‌هاي ايران پيدا نكرده‎اند. كمبود بودجه، فضا، مواد، تجهيزات، نيروي انساني متخصص، آشنايي نداشتن و كم توجهي مسئولان به ضرورت وجود و به كارگيري مواد ديداري- شنيداري، نبود فهرستگان ديداري- شنيداري، نبود انجمن كتابداران ديداري و شنيداري و مركز توليدكننده و سرويس دهندة مواد ديداري و شنيداري در سطح آموزش عالي، از جمله مشكلات اساسي هستند.

در پژوهشي ديگر كه «اعتمادي» (1381) با عنوان «سنجش ميزان رضايت كاربران مجموعه موسيقي آرشيو معاونت صدا» انجام داد، نتايج حاصل نشانگر رضايتمندي نسبت به برخورد مناسب آرشيويست‎ها و رضايت نسبي به تنوع موضوعي و آگاهي‎رساني نسبت به تازه‎هاي آرشيو است. وي همچنين به راضي نبودن كاربران در به روزرساني منابع اطلاعاتي آرشيوهاي موسيقي، كمبود تجهيزات براي بازشنوايي و بازيابي منابع توسط كاربران اشاره كرده است.

« قنبري» (1385) در پژوهش خود با عنوان «نقش آرشيوهاي سيماي داخلي مستقر در تهران در فرايند برنامه‎سازي» نشان مي‎دهد كه 82 % برنامه‎سازان معتقدند آرشيوها فقط محلي براي انبار كردن منابع نيست، بلكه از جايگاهي ويژه براي حفظ و نگهداري و ارائه خدمات برخوردارند. 96 % به نقش آرشيوها در انتقال اطلاعات به آيندگان معتقدند و 91 % غني بودن آرشيوها را در پشتيباني از فرايند برنامه‎سازي مؤثر مي‎دانند.

«سيمور^[4]» (1989)در پژوهشي كه انجام داد، آرشيوهاي صوتي و شنيداري را به عنوان مرجعي براي دانش صدا مي‎داند. از نظر وي، آرشيو‎هاي ضبط صدا مي‎توانند منبعي از اطلاعات را در اختيار دانشمندان و متخصصان علاقه‎مند به تجزيه و تحليل صدا و همچنين تحولات تاريخي و فرهنگي، در زمينه‎هاي متنوع صوتي قرار دهند. مجموعه‎هاي بزرگي از صدا يا تصوير ضبط شده وجود دارد كه مي‎تواند به عنوان يك پايگاه اطلاعاتي براي چنين استنادهايي استفاده شود. دانشمندان و آرشيويستهاي صدا نقاط مشترك فراواني در علاقه‎مندي به ضبط، كپي، تجزيه و تحليل و تكثير صدا دارند.

 «رايت^[5]»(2004) در پژوهشي با عنوان «حفاظت ديجيتالي از منابع صوتي، ويدئوها و فيلمها» به اين نتيجه دست يافت كه حدود 75 % منابع ديداري شنيداري در خطر غيرقابل دسترسي بودن قرار دارند و رشد حجم مجموعه‎هاي ياد شده، بيش از چهار برابر رشد فنون و ابزار حفاظت ديجيتالي است.

«آگيرازالدگي^[6]» (2008) در پژوهشي ديگر با عنوان «سندآرايي منابع ديداري _- شنيداري به منظور تهيه برنامه‎هاي جديد خبري تلويزيون» نحوة استفاده از آرشيوهاي ديداري _- شنيداري توسط تهيه‎كنندگان اخبار تلويزيوني و روزنامه‎نگاران را بررسي كرد و به اين نتيجه رسيد كه سازماندهي منابع ديداري- شنيداري، عنصر بسيار مهمي در ارائه اطلاعات تلويزيوني مرتبط با وقايع جديد است. وي همچنين دريافت كه روزنامه‎نگاران نيز در تهيه و ارائه اخبار خود به شدت متكي به تصاوير مندرج در منابع تصويري نظير عكسها هستند.

 «پترلي^[7]» و «اولد^[8] » (2008) با ارزيابي فناوري خودكار بازيابي ويدئو‎ها نشان دادند شواهد موجود حاكي از آن است كه تهية نسخه ديجيتالي آرشيو ويدئويي، نيازمند بازانديشي در مورد مجموعه‎ها و رسانه‎هاي جديد است. وي همچنين بر اين باور بود كه آرشيو‎هاي جديد بايد به طور اختصاصي با قابليت اكتشاف منابع ديجيتالي طراحي شوند. آرشيو‎هاي ديداري _- شنيداري در مراكز وابسته به صداو سيما بسيار مورد توجهند، حال آنكه اين نوع مواد در ديگر كتابخانه‎ها كمتر مورد توجه بوده يا امكانات لازم براي نگهداري و بهره‎وري از آنها محدود است‎. در عين حال، مشخص شد گروهي از استفاده كنندگان بويژه خبرنگاران، به اين نوع منابع نياز اساسي دارند.

آرشيو، تاريخ مجسّم يك ملت است (ديّاني، 1389، ص11). آرشيو را مي‎توان به مثابة حافظه دانست. انتقال حافظه از نسلي به نسل ديگر، از انگيزه‎هاي پايدار جامعة بشري است. سازماندهي و حفظ و نگهداري خاطره‎ها در آرشيو‎هاي هر كشوري، در حفظ بخش مهمي از فرهنگ آن كشور اهميت بسيار پيدا مي‎كند (مرادي و طهراني‎پور، 1389، ص12). ميراث ديداري و شنيداري، سرمايه‎هاي فكري و فرهنگي بشر هستند كه همچون ميراثي گرانقدر از پيشينيان براي نسل امروز به جاي مانده و انسانهاي امروز مسئول انتقال اين سرمايه به آيندگان هستند. آرشيو‎هاي سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران به عنوان تنها آرشيو‎هاي ديداري- شنيداري درمقياس عظيم و به صورت پويا در كشور فعاليت مي‎كنند و حافظه ملت ايران و گنجينه‎اي از سرمايه‎هاي مادي و معنوي كشور به شمار مي‎روند. اين آرشيو‎ها داراي منابعي بي‎نظير، آثار فاخر، كمياب و گاهي تكرار نشدني هستند (كاوه، 1379، ص75). تصاوير و صداهاي ذخيره شدة تاريخي و متنوع درتمامي زمينه‎هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و مذهبي، منابع ارزشمندي هستند كه تكرارنشدني بوده و كاربرد فراواني در توليد برنامه‎هاي صدا و سيما دارند. با توجه به ديدگاه سنتي و غير تخصصي به آرشيو‎هاي ديداري- شنيداري سازمان و مراكز صدا و سيما و توجه نكردن به اين مهم كه آرشيوهاي اين سازمان و مراكز مي‎توانند پشتوانه و تكيه‎گاه برنامه‎سازان و يكي از مهم‎ترين بخشهاي حفظ محتوا و پيام در اين رسانة فراگير به شمار آيند، اين آرشيوها همواره به صورت سنتي و از جهت حفظ و نگهداري منابع مورد توجه قرار گرفته‎اند. نقش اصلي آرشيو به عنوان يك پايگاه اطلاعاتي براي برنامه‎سازان و يكي از عوامل اصلي در فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني و ديگر خدمات تخصصي آرشيويست، مغفول واقع شده است. متأسفانه، تصور عاميانه براين بوده كه آرشيو، محلي براي بايگاني منابع است و آرشيويست امانتداري جهت حفظ و نگهداري از اين منابع است. پژوهش حاضر بر آن است تا با يك ديدگاه تخصصي، نقش و جايگاه آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر را در ارتقاي كمّي و كيفي، پشتيباني و سرعت بخشيدن به توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز بررسي كند. همچنين بر آن است تا آرشيويست را به عنوان يك نيروي متخصص و آرشيو را به عنوان يك پايگاه اطلاعاتي مهم در حفظ محتوا و پيام و يكي از عوامل اصلي در فرايند توليد برنامه‎سازي، تحليل نمايد.

آرشيو: منظور از آرشيو در اين تحقيق، آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر است. منابع اطلاعاتي ذخيره شده در آرشيو ديداري(سيما) عبارتند از: فيلمهاي سينمايي، فيلمهاي مستند، پويانمايي(انيميشن)، مجموعه‎هاي تلويزيوني (سريالها)، فيلمهاي داستاني، فيلمهاي كارتوني و عروسكي، نماهنگ (موسيقي تصويري)، برنامه‎هاي مناسبتي، سخنراني، قرآن و ادعيه، برنامه‎ها‎ي ورزشي، تصاوير كوتاه، برنامه‎هاي توليدي و گزارشي و... منابع اطلاعاتي ذخيره شده در آرشيو شنيداري (صدا) نيز عبارتند از: موسيقي باكلام و بي‎كلام، موسيقي فيلم و سريال، قرآن و ادعيه، اشعار مذهبي، افكت (صداهاي محيط)، سخنراني، برنامه‎هاي نمايشي و توليدي مركز، برنامه‎هاي مناسبتي و... كه مورد استفادة برنامه‎سازان قرار مي‎گيرد.

آرشيويست: در اين پژوهش، افراد شاغل در آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر را كه در انجام خدمات تخصصي آرشيو مهارت دارند، شامل مي‎شود.

فرايند توليد برنامه: اصلي‎ترين مرحله در ساخت يك برنامه راديويي و تلويزيوني، توليد برنامه است كه تهيه‎كنندة برنامه از مرحلة ارائه طرح با به‎كارگيري تجهيزات، امكانات، عوامل برنامه‎ و سپس دريافت نوار خام و منابع ديداري _- شنيداري مورد نياز از آرشيو براي استفاده در برنامة توليدي و تا بازگشت منابع به آرشيو و درخواست صدور رسيد از آرشيو براي تسويه حساب مالي را شامل مي‎شود.

هدف اصلي اين پژوهش، تبيين جايگاه اساسي و نقش خدمات آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز است، زيرا آرشيوها نقش مؤثري در كاهش هزينه، زمان، هدر رفتن انرژي نيروي انساني و تأمين پخش شبكه دارند و در ارائه الگوي برنامه‎ها به تهيه‎كنندگان و كارگردانان، نقش مهمي را ايفا مي‎كنند.

انتخاب آرشيو ديداري _- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر براي موضوع اين تحقيق به اين دليل بود كه تاكنون در اين سازمان و استان با موضوعيت آرشيو پژوهشي انجام نشده و در تمامي مراكز استانهاي صدا و سيما نيز مورد مشابه ديده نشده است. اين تحقيق مي‎تواند الگوي محدود شده‎اي از استانها باشد كه به تنهايي مبناي تصميم‎سازي براي مديران، مورد توجه مسئولان و تعميم‎‎پذير به كل كشور باشد تا فعاليتهاي انجام شده در آرشيو اين مركز در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎سازي، الگويي مناسب از يافته‎هاي جديد و بررسي شده و خواسته‎هاي برنامه‎سازان، براي استانهاي مختلف مورد استفاده قرار گيرد. اين پژوهش مي‎تواند بر اساس تجزيه وتحليل نتايج حاصل، صدا و سيماي مركز بوشهر را در سازماندهي و برنامه‎ريزي هر چه بهتر آرشيو ديداري _- شنيداري به جهت تسريع، تسهيل، صرفه‎جويي در زمان و هزينه اين مركز ياري رساند. همچنين، مي‎تواند نقش و جايگاه اساسي منابع آرشيو ديداري _- شنيداري اين مركز را در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي _- تلويزيوني و ديگر خدمات ارزشمند آرشيو و تأثيرهاي آن بر ارتقاي كمّي و كيفي توليد برنامه‎هاي اين مركز مشخص سازد. اين پژوهش مي‎تواند در ديدگاه تخصصي مسئولان نسبتبه جايگاه آرشيو و آرشيويست به عنوان يكي از عوامل اصلي در توليد برنامه‎سازي مؤثر باشد.

1-از ديدگاه برنامه‎سازان، نقش منابع آرشيو ديداري _- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز تا چه ميزان است؟

2-از ديدگاه برنامه‎سازان، نقش خدمات آرشيويستهاي صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز، تا چه ميزان است؟

3-از ديدگاه برنامه‎سازان، غني بودن منابع آرشيو ديداري _- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر تا چه ميزان در تأمين و پشتيباني، كاهش زمان و هزينه توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز مؤثر است؟

4-ديدگاه برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر نسبت به نقش و جايگاه آرشيو ديداري _- شنيداري اين مركز به عنوان يكي از عوامل اصلي در پشتيباني از توليد برنامه‎سازي چيست؟

5-مهم‎ترين انتظارهاي برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر از آرشيو ديداري- شنيداري اين مركز چيست؟

6-مهم‎ترين مشكلات برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر در استفاده از منابع آرشيو ديداري _- شنيداري اين مركز چيست؟

پژوهش حاضر از نظر هدف و نوع كاربردي و از نظر شيوة گردآوري داده‎ها به روش پيمايشي انجام شد.

در اين پژوهش، گردآوري اطلاعات با استفاده از پرسشنامه به عنوان ابزار جمع‎آوري داده‎ها و با توزيع در بين تهيه‎كنندگان و كارگردانان توليد راديو و تلويزيون صدا و سيماي مركز بوشهر كه نقش اصلي در برنامه‎سازي دارند و تنها استفاده‎كنندگان از منابع آرشيو شمرده مي‎شوند، سنجيده شد.

جامعة آماري پژوهش حاضر 100 نفر از تهيه‎كنندگان و كارگردانان برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني صدا و سيماي مركز بوشهر هستند كه در دو بخش توليد صدا و توليد سيما مشغول فعاليت و برنامه‎سازي هستند . با توجه به محدوديت تعداد برنامه‎سازان اين مركز، از روشهاي نمونه‎گيري استفاده نشد و كل جامعه پژوهش بررسي و مطالعه شد. پس از توزيع پرسشنامه، 97 نفر به پرسشنامه‎ها پاسخ دادند. 3 نفر كه پس از توزيع پرسشنامه فعاليت آنها با مركز قطع شد، به پرسشنامه‎ها پاسخ ندادند و جامعة آماري از 100 نفر به 97 نفر كاهش يافت.

براي توصيف داده‎ها، از روشهاي معمول در آمار توصيفي در قالب جدولهاي توزيع فراواني _- رسم نمودار استفاده شد. همچنين، براي تجزيه و تحليل داده‎ها، با استفاده از نرم‎افزار آماري اكسل و اس.پي.اس.اس نتايج استخراج شد.

يافته‎هاي پژوهش

بر اساس يافته‎هاي پژوهش دربارة ويژگيهاي پاسخگويان، داده‎هاي حاصل از متغيرهاي جنسيت در بين جامعة پژوهش كه توزيع فراواني و اطلاعات آن در جدول زير درج شده است، نشان مي‎دهد نسبت جامعة زنان 9/28 % و مردان 1/71% است. يافته‎هاي پژوهش نشان داد بيشتر برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر مرد هستند، به نحوي كه جمعيت آنان تقريباً دو و نيم برابر جمعيت زنان است.

پرسش 1: از ديدگاه برنامه‎سازان، نقش منابع آرشيو ديداري- شنيداري صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز تا چه ميزان است؟

جدول2. مجموع نظرهاي برنامه‎سازان از پرسش اول پژوهش

در رديف مجموع مشاهده مي‎شود كه سمت راست جدول كه در بردارندة دو گزينة «بسيار كم» و «كم» مي‎باشد، فقط 5/1% از كل پاسخها را در اختيار دارد؛ در حالي كه دو گزينة «زياد» و «بسيار زياد» مجموعاً 9/85 % از پاسخها را شامل است؛ يعني برنامه‎سازان با لحاظ كردن مجموع شرايطي كه در هشت سؤال مربوط به پرسش اول پژوهش مطرح شده است، بر اين باورند كه منابع آرشيو در پشتيباني از فرايند توليد نقش زياد يا بسيار زيادي دارد. ارزش‎گذاري پاسخها بر اساس طيف ليكرت و محاسبة ميانگين مربوط، ما را به عدد 8/4 مي‎رساند كه بسيار نزديك به آخرين گزينة طيف يعني گزينه «بسيار زياد» است.

پرسش 2- از ديدگاه برنامه‎سازان، نقش خدمات آرشيويستهاي صدا و سيماي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز تا چه ميزان است؟

جدول3. مجموع نظرهاي برنامه‎سازان درباره پرسش دوم پژوهش

همانند پرسش اول پژوهش، در اينجا هم مشاهده مي‎شود كه در سمت راست جدول تراكم پاسخها بسيار كم است و دو گزينة مربوطه فقط 1/2% از پاسخها را در اختيار دارند؛ در حالي كه در سمت چپ كه دو گزينة «زياد» و «بسيار زياد» قرار دارند، تراكم داده‎ها چشمگير است و هر دو گزينه با هم بيش از 5/86 % از پاسخها را به محور اختصاص داده‎اند. به اين ترتيب، مي‎توان گفت از نظر برنامه‎سازان با توجه به شرايط مختلف مطرح شده در پنج سؤال دهم تا چهاردهم پرسشنامه كه سؤال دوم پژوهش را ارزيابي مي‎كنند، آرشيوسيتهاي مركز بوشهر در پشتيباني از فرايند توليد نقش مؤثري دارند و اين نقش را با انتخاب گزينه‎هاي «زياد» و «بسيار زياد» بيان كرده‎اند. ارزش‎گذاري پاسخها بر اساس طيف ليكرت و محاسبه ميانگين مربوط به عدد 1/4 منجر مي‎شود كه به عدد 4 يعني گزينة «زياد» نزديك است و مي‎توان گفت كه به طور متوسط برنامه‎سازان نقش آرشيو‎يستها را با واژة «زياد» ارزيابي كرده‎اند‎.

پرسش 3- از ديدگاه برنامه‎سازان، غني بودن منابع آرشيو ديداري _- شنيداري مركز بوشهر تا چه ميزان در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مر‎كز، مؤثر است‎؟

جدول4. مجموع نظرهاي برنامه‎سازان دربارة پرسش سوم پژوهش

نگاهي اجمالي به جدول بالا نشان مي‎دهد تراكم داده‎ها در سمت چپ جدول بسيار بيشتر از سمت راست است. دو گزينة «بسيار‎كم» و «كم» در مجموع 1% از پاسخها را به خود اختصاص داده‎اند، در حالي كه بيش از 90 % پاسخها در دو گزينه «زياد» و «بسيارزياد» متمركز شده‎اند. اين نحوة توزيع پاسخها نشان مي‎دهد از نگاه برنامه‎سازان، غني بودن منابع آرشيوي مركز در تأمين، پشتيباني و كاهش زمان و هزينة توليد برنامه‎ها نقش چشمگيري دارد و اين نقش را با دو عبارت «زياد» و« بسيارزياد» توصيف كرده‎اند. محاسبة ميانگين پاسخها پس از ارزش‎گذاري بر اساس طيف ليكرت، عدد 4/4 را به دست مي‎دهد كه به عدد 4 كه مربوط به گزينه «زياد» است، نزديكتر است. به اين ترتيب، مي‎توان گفت برنامه‎سازان مركز بوشهر پرسش سوم پژوهش را با واژه «زياد» پاسخ گفته‎اند.

پرسش4 . ديدگاه برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر نسبت به نقش و جايگاه آرشيو اين مركز به عنوان يكي عوامل اصلي در پشتيباني از توليد برنامه چيست؟

جدول5. مجموع نظرهاي برنامه‎سازان درباره پرسش چهارم پژوهش

پاسخهاي مشاهده شده در جدول را بايد با توجه به جهت پرسش تفسير و ارزيابي كرد. در پرسش اول آمده است كه «آيا آرشيو مركز صرفاً محلي براي حفظ و نگهداري مواد آرشيوي است؟» كه بيشتر پاسخها منفي است و 9/95% از پاسخگويان آرشيو را فراتر از نگهداري صرف منابع مي‎دانند. ولي در مورد سؤال ديگر، سؤال جنبة مثبت دارد. در مورد دوم پرسيده‎ايم كه «آيا آرشيو توانسته به عنوان پايگاه اطلاعاتي عمل كند؟» در پاسخ، 9/96% آرشيو را يك پايگاه اطلاعاتي قلمداد مي‎كنند. و يا اينكه «آيا آرشيو مركز را مي‎توان يكي از عوامل اصلي در پشتيباني از فرايند توليد قلمداد كرد؟» كه جهت پاسخها حكايت از نگاه مثبت برنامه‎سازان با تأييد 8/92 % به آرشيو مي‎باشد.

پرسش5- مهم‎ترين انتظارهاي برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر از آرشيو ديداري- شنيداري اين مركز چيست؟

 انتظارهاي برنامه‎سازان كه در سؤال باز مطرح شده، عبارت است از: ديجيتال‎سازي منابع آرشيوي، غني كردن منابع آرشيو و تنوع اطلاعاتي، استخراج كليدواژه‎هاي موضوعي منابع(نمايه‎سازي)، ايجاد بخش تبديل و تكثير منابع آنالوگ به ديجيتال، ايجاد پايگاه اطلاعاتي براي دسترسي آسان برنامه‎سازان به اطلاعات منابع ذخيره شده در آرشيو،تشكيل جلسات مشترك با برنامه‎سازان، ايجاد بخش افكتهاي تصويري با كيفيت، ايجاد باكسهاي ويژة موسيقي و تصاوير كاربردي، تصوير‎گذاري موسيقيهاي محلي بوشهر، تهية چند نسخه از نوارهاي آرشيوي.

پرسش 6- مهم‎ترين مشكلات برنامه‎سازان صدا و سيماي مركز بوشهر در استفاده از منابع آرشيو ديداري- شنيداري اين مركز چيست؟

بيش از 60% پاسخگويان با اين موضوع موافقند كه امكان دسترسي و استفاده از منابع موجود در ديگر آرشيوهاي وابسته به سازمان وجود ندارد كه آ‎ن را مي‎توان به عنوان يك مشكل ارزيابي كرد. البته، بيش از 36 % افراد هم با اين موضوع موافق نيستند، اما بهترين مشكلات مطرح شده از جانب برنامه‎سازان در پرسش بيست و هشتم پرسشنامه كه به صورت سؤال باز مطرح شده است، به اين قرارند: دسترسي نداشتن به منابع آرشيو‎هاي ساير مراكز صدا و سيما در كشور، كمبود امكانات فني در آرشيو، كمبود نيروي انساني در آرشيو و فعال نبودن آرشيو مركز در ايام تعطيلات رسمي.

نتيجه‎گيري

در اين پژوهش، مشخص شد كه از ديدگاه برنامه‎سازان، برنامه‎سازي در عرصة راديو و تلويزيون به هزينة فراوان، زمان، نيروي انساني متخصص و كاردان و عوامل توليد هنرمند نياز دارد. تأمين چنين هزينه‎ها، زمانها و نيروي انساني متخصص و ماهر در هر زمان و در هر شرايطي براي هيچ يك از سازمانهاي راديويي و تلويزيوني و بنيادها و نهادهاي مسئول توليد فيلم و سريال ميسر نيست. نتايج نشان داد آرشيوهاي ديداري و شنيداري در رسانه مي‎توانند بخش وسيعي از نياز آنتن را تأمين كنند و نقش زيادي در كاهش هزينه‎ها و زمان برنامه‎سازي داشته، بر ارتقاي كمّي و كيفي برنامه‎سازي تأثير‎گذار باشند. همان‎طور كه «نظري» (1376) در پژوهش خود به اين نتيجه دست يافت كه اكثر برنامه‎سازان و مراجعان معتقدند نيازهايشان را از منابع آرشيو تأمين مي‎كنند.

در اين ميان، با توجه به نتايج پژوهش انجام شده و ديدگاه مثبت برنامه‎سازان به موارد ياد شده در آرشيو مركز بوشهر، اين نكته نيز قابل تأمل است كه از ديدگاه برنامه‎سازان، با بيان انتظارها و مشكلات خود از آرشيو ديداري و شنيداري اين مركز جهت پويايي و سرعت بخشيدن به توليد برنامه‎سازي و دسترسي آسان به منابع و رفع نيازهاي اطلاعاتي خود، آرشيو و آرشيويست مي‎تواند به عنوان يكي از عوامل اصلي در فرايند يك برنامة توليدي به شمارآمده و كارايي و اثربخشي لازم را داشته باشد و مورد توجه بيشتر مسئولان امر قرار گيرد. پژوهش نشان داد نيروي متخصص در آرشيو مي‎تواند با كسب مهارتهاي لازم و تخصصي در سازماندهي منابع و با شناخت و تجربه از منابع گردآوري شده در گنجينة خود به عنوان يك مشاور و پيشنهاد دهنده، يكي از بازوان پرتوان در فرايند توليد برنامه‎سازي شمرده شود. همان‎طور كه «قنبري» (1385) نيز در پژوهش خود در آرشيوهاي سيماي داخلي مستقر در تهران به اين نتايج دست يافت كه 92 % برنامه‎سازان اعتقاد دارند وجود آرشيويستهاي متخصص تأثير چشمگيري در تأمين نيازهاي اطلاعاتي آنان دارد و 75% از آنان پيشنهاد آرشيويستها را در استفاده از يك برنامة خاص در كمك به برنامه‎سازان مؤثر دانسته‎اند. از نگاه برنامه‎سازان، غني‌بودن منابع آرشيوي اين مركز در تأمين، پشتيباني و كاهش زمان و هزينة توليد برنامه‎ها نقشي چشمگير و غني ساختن آرشيوها نيز از اهميت زيادي دارد. آرشيوها مي‎توانند با گردآوري و ذخيره منابع و با ديجيتال نمودن آنها، امكان سرعت دسترسي بيشتري را براي برنامه‎سازان فراهم آورده و با افزايش منابع مورد نياز، گامهاي مؤثري را در تأمين نيازهاي اطلاعاتي برنامه‎سازان بردارند. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد از ديدگاه برنامه‎سازان، آرشيو ديداري شنيداري اين مركز نقش بسيار زيادي در پشتيباني از فرايند توليد برنامه‎هاي راديويي و تلويزيوني اين مركز دارد و بر خلاف ديدگاه سنتي به نقش و جايگاه آرشيو و خدمات آرشيويست، بايد به اين دو با يك ديدگاه تخصصي نگريست. از ديدگاه برنامه‎سازان كه تنها استفاده‎كنندگان از اين گنجينه ارزشمند هستند، آرشيو مي‎تواند به عنوان يك پايگاه اطلاعاتي و تكيه‎گاه برنامه‎سازان، نقش بي‎بديلي در تأمين نيازهاي اطلاعاتي آنان داشتهباشد. همان‎طور كه «سيمور» (1989) در پژوهش خود آرشيوهاي صوتي و شنيداري را مرجعي براي دانش صدا مي‎داند، از نظر ايشان آرشيو‎هاي ضبط صدا مي‎توانند منبعي از اطلاعات را در اختيار دانشمندان و متخصصان علاقه‎مند به تجزيه و تحليل صدا و همچنين تحولات تاريخي و فرهنگي، در زمينه‎هاي متنوع صوتي قرار دهند. مجموعه‎هاي بزرگي از صدا يا تصوير ضبط شده وجود دارد كه مي‎تواند به عنوان يك پايگاه اطلاعاتي براي چنين استنادهايي استفاده شود.

ديجيتال‎سازي منابع آرشيوي، غني كردن منابع آرشيو و تنوع اطلاعاتي، استخراج كليد واژه‎هاي موضوعي منابع(نمايه‎سازي)، ايجاد بخش تبديل و تكثير منابع آنالوگ به ديجيتال، ايجاد پايگاه اطلاعاتي براي دسترسي آسان برنامه‎سازان به اطلاعات منابع ذخيره شده در آرشيو، تشكيل جلسات مشترك با برنامه‎سازان، ايجاد بخش افكتهاي تصويري با كيفيت، ايجاد باكسهاي ويژة موسيقي و تصاوير كاربردي، تصوير‎گذاري موسيقيهاي محلي بوشهر، تهية چند نسخه از نوارهاي آرشيوي، تحويل آيتمهاي برنامه‎ها براي غني كردن منابع آرشيوي، فراخوان براي دريافت تصاوير آرشيوهاي شخصي بيرون از سازمان متناسب با نياز برنامه‎سازان، دسترسي نداشتن به منابع آرشيو‎هاي ساير مراكز صدا و سيما در كشور، كمبود امكانات فني در آرشيو، كمبود نيروي انساني در آرشيو و فعّال نبودن آرشيو مركز در ايام تعطيلات رسمي، محدويت كپي از برنامه‎ها، از انتظارها و مشكلات مطرح شده از سوي برنامه‎سازان اين مركز در پژوهش انجام شده است.

1- ديجيتال‎سازي آرشيوهاي ديداري سازمان و مراكز صدا و سيما

2- ايجاد بخش افكتهاي تصويري در آرشيوهاي ديداري مراكز صدا و سيما

3- برگزاري جلسات مشترك برنامه‎سازان با مدير آرشيو و آرشيويستهاي مركز

4- ايجاد يك پايگاه اطلاعاتي متمركز آرشيو و دسترسي تمام مراكز به اطلاعات مورد نياز

5- يكدست نمودن و شفاف‎سازي مقررات استفاده از منابع آرشيوي در همة مراكز صدا و سيما

6- آشنا كردن آرشيويستها با فرايند برنامه‎سازي و مهارت در فناوري نوين با برگزاري كارگاه‎هاي عملي

7- ايجاد باكسهاي ويژة تصاوير خبري، تصاوير تاريخي، علمي و مذهبي، هنري، مراسم سنتي و محلي هر استان

8- لحاظ نمودن خدمات آرشيويست به عنوان عوامل برنامه‎ در برآورد برنامه‎سازي

9- توجه بيشتر مسئولان به آرشيوهاي ديداري- شنيداري مراكز به عنوان سرمايه‎هاي مادي و معنوي

10- فعال نمودن آرشيو در ايام تعطيلات رسمي با جذب نيروي انساني متخصص براي استفادة برنامه‎سازان

11- تجهيز آرشيوهاي مراكز به امكانات و فناوريهاي نوين.

- اعتمادي، محسن(1381). سنجش ميزان رضايت كاربران مجموعه موسيقي آرشيو معاونت صدا سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات، تهران.

- توكلي، مرضيه(1380). بررسي وضعيت مواد ديداري و شنيداري كتابخانه‎هاي مركزي دانشگاه‌هاي دولتي ايران و ارائه طرح پيشنهادي. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس، تهران.

-      دياني، محمدحسين(1381). مقدمه‎اي بر آرشيو. مشهد: دانشگاه فردوسي.

- سخايي، محسن(1378). كارآيي خدمات اطلاع‎رساني آرشيوهاي شبكه دوم سيماي جمهوري اسلامي ايران در رفع نيازهاي تهيه‎كنندگان برنامه‎هاي تلويزيوني. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران شمال.

-      ضرغامي، عزت‎الله(1386). هفته‎نامه كاركنان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، 659، 18.

- علي‎عسكري، عبدالعلي(1389). هفته‎نامه كاركنان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. 80، 11-10.

- قنبري، ليلا(1385). نقش آرشيوهاي سيماي داخلي مستقر در تهران در فرايند برنامه‎سازي. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران شمال.

- كاوه،گيتي(1379). طراحي نظام آرشيو صدا(راديو) سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران شمال.

- مرادي نورالله و وحيد طهراني‎پور (1387). آرشيوداري ديداري- شنيداري. تهران: نشر كتابدار.

- موسوي‎مقدم، رمضان(1389). پيام پژوهش ماهنامه خبري اطلاع‎رساني صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، 108، 6.

- نظري، ندا (1376). بررسي ميزان رضايت استفاده‎كنندگان از آرشيوهاي ديداري- شنيداري شبكه اول سيماي جمهوري اسلامي ايران. پايان‎نامه كارشناسي ارشد، دانشكده روانشناسي، دانشگاه تهران.

- هريسون، هلن پ(1388). آرشيوهاي ديداري شنيداري: مجموعه مقاله‎هاي كاربردي.(وحيد طهراني‎پور؛ محبوبه مهريزي؛ هدا چوبك؛ علي قديمي، مترجم). تهران: نشر كتابدار.

-      Agirreazaldegi, Teresa(2008). Audiovisual documentation in the preparation of news for television news programs. Aslib proceedings, 60, 47-54.

-      Petrelli, Danial, Auld, Daniel(2008). An examination of automatic video retrieval technology on access to the contents of an historical video archive. Program: electronic library and information systems,42, 115-136.

-      Seymour, sharon(1989).Audio and sound archives as a resource for voice science: A preliminary. Journal of Voice, 3, 277- 282.

-      Wright, Richard(2004). Digital preservation of audio, video and film. Vine, 34, 71-76.