
نمودار «برادفورد» شامل منحني AB و خط راست BC (به شرطي كه تعداد نمونهها زياد باشد) خواهد بود. نقطه B محلي است كه خط راست BC آغاز ميگردد و در واقع شكست منحني از نقطه B بيانگر اين است كه تعداد مراجعه به مجلات كاهش يافته و باعث شكست منحني شده است. درنتيجه، معادلة قسمت منحني نمودار R(n)=anb، و معادلة قسمت خط راست f(x)=a+blogex ميباشد. R(n) و F(x) فراواني تجمعي تعداد مقالاتي است كه به تعداد x پرمراجعهترين مجلات در هر منطقه قرار دارد؛ a تعداد مراجعه به مجلات در اولين ردة هر طبقه، b ضريب «برادفورد» و n تعداد مجلات هسته است.
برطبق همين پيشفرضها بود كه «برادفورد» اعلام كرد: «اگر مراجعه به مجلّات علمي در يك حوزه علمي خاص به صورت نزولي مرتب شود، به گروههايي از مجلّات هسته يا ضروري در اولين طبقه تقسيم ميشوند كه داراي پرمراجعهترين مجلّات (پرتعدادترين مقالات) هستند و نيز بعد از آن به طبقات ديگري تقسيم ميشوند كه نسبت به طبقة اول، كم مراجعهتر (داراي مقالات كمتر) هستند و تعداد عناوين مجلات در هر طبقه به نسبت 1:n:n2…. قابل تقسيم است» (همان، ص 318).
جامعة آماري پژوهش
جامعة آماري، 388 عنوان نشرية جاري لاتين سال 2002 كتابخانة ميرزاي شيرازي دانشگاه شيراز، مربوط به رشتههاي مختلف تحصيلي دانشكدة ادبيات و علوم انساني و دانشكدة علوم تربيتي و روانشناسي ميباشد. نمونهگيري از اين جامعة آماري به عمل نيامد و تمام اين نشريات مورد بررسي قرار گرفت.
روش گردآوري و تحليل دادهها
براي گردآوري دادهها از شمارش كپي مقالات در بخش زيراكس و شمارش مجلات باقيمانده بر روي ميز مطالعه در يك دورة زماني سهماهه (ارديبهشت، خرداد و تير) در كتابخانة ميرزاي شيرازي استفاده شد. براي تحليل دادهها از روشهاي آماري ازجمله آمار توصيفي و نرمافزار «اكسل» و قانون برادفورد، جدول و نمودار استفاده شده است.
يافتههاي پژوهش
براي محاسبة ضريب «برادفورد» و تعيين نشريات هسته، دادههاي مربوط به شمارش ميزان استفاده از نشريات (يعني نشريات باقيمانده بر روي ميز مطالعه و ميزان تكثير مقالات مجلات) در قالب جدول و نمودار مورد بررسي قرار ميگيرد. در ستون اول جدول، تعداد عناوين مجلات و در ستون دوم تعداد مراجعات به هر نشريه به صورت نزولي آورده شده است. در ستونهاي بعدي به ترتيب تعداد كل مراجعات، فراواني تجمعي عناوين، فراواني تجمعي تعداد كل مراجعات، لگاريتم فراواني تجمعي عناوين و عمليات محاسباتي بر اساس قانون «برادفورد» به منظور تعيين نشريات هسته ذكر شدهاند.
برمبناي هر جدول، اطلاعات محاسبهشده به صورت نمودار نيز ترسيم گرديده كه محور افقي، لگاريتم فراواني تجمعي عناوين و محور عمودي، فراواني تجمعي تعداد كل مراجعات را نشان ميدهد.
براي يافتن نشريات هسته، آنها را براساس بيشترين مراجعه به صورت نزولي مرتب ميكنيم. نشرياتي كه بيشترين تعداد و مراجعه را به خود اختصاص ميدهند دستة اول، يا به اصطلاح «نشريات هسته» را شامل ميشوند.
مطابق قانون «برادفورد»، تعداد مراجعه به نشريات در هر دسته، بايد تقريباً با هم برابر باشند، كه با مشخصكردن دستة اول، دستههاي ديگر را ميتوان تعيين نمود، زيرا تعداد نشريات دستههاي بعدي از ضريب ثابتي پيروي ميكنند. همچنين مرز بين دستة اول و دستة دوم بر روي منحني، نقطهاي است كه منحني شكستگي پيدا ميكند و تغيير جهت ميدهد، اين امر به خاطر پايينآمدن ميزان استفاده در نشريات ديگر است. موضوعهايي كه گرايشهاي متعددي دارند، بهطور معمول تعداد عناوين بيشتري را نيز شامل ميشوند. در اين موضوعهاي علاوه بر منطقة هسته، چند عنوان از منطقة دوم نيز كه از ميزان استفادة بالايي برخوردار بودند به عنوان نشريات پراستفاده انتخاب و نام آنها ذكر شد.
ذكر اين نكته ضروري است كه براي تعيين نشريات هستة هر رشتة موضوعي، جدولها و نمودارهاي مربوط به محاسبة ضريب «برادفورد» به طور جداگانه براي هر رشته ترسيم شده، اما در اين مقاله در هم ادغام شده و به صورت دو جدول و دو نمودار ارائه گرديدهاند.
عنوان نشريههايي كه در رشتههاي دانشكدة ادبيات و علوم انساني بيشترين استفاده را دارند
در پاسخ به اين سؤال ابتدا ضريب «برادفورد» براي تمام رشتههاي تحصيلي مورد بررسي محاسبه گرديد و سپس با ترسيم نمودار قانون پراكندگي «برادفورد» و با اعمال فرمول مربوط، نشريات هسته و ماوراي هستة مركزي تعيين شدند.
جدول شمارة 1. محاسبات ضريب «برادفورد» در ارتباط به عناوين نشريات ادواري لاتين دانشكده ادبيات و علوم انساني
|
ضريب برادفورد
|
تعداد استفاده عناوين درمناطقA
|
محاسبات تعداد مراجعات
|
تعداد دستجات برايكل تعدادK
|
لگاريتم فراواني تجمعي عناوينپايهe
|
فراواني تجمعي كلمراجعات
CFJ.A
|
فراواني تجمعي عناوين
CF.J
|
تعداد كل مراجعات
J.A
|
تعداد مراجعات به عناوينA
|
تعداد عناوين مجلات
J
|
|
0
|
195
|
65=65*1
54=54*1
76=38*2
|
4=1J
|
0
|
65
|
1
|
65
|
65
|
1
|
|
69/0
|
119
|
2
|
54
|
54
|
1
|
|
4/1
|
195
|
4
|
76
|
38
|
2
|
|
5/1
|
196
|
35=35*1
33=33*1
128=32*4
|
6=2J
|
6/1
|
230
|
5
|
35
|
35
|
1
|
|
79/1
|
263
|
6
|
33
|
33
|
1
|
|
3/2
|
391
|
10
|
128
|
32
|
4
|
|
3/1
|
195
|
29=29*1
112=28*4
54=27*2
|
8=3J
|
39/2
|
420
|
11
|
29
|
29
|
1
|
|
7/2
|
532
|
15
|
112
|
28
|
4
|
|
83/2
|
586
|
17
|
54
|
27
|
2
|
|
1/1
|
199
|
78=26*3
22=22*1
21=21*1
40=20*2
38=19*2
|
9=4J
|
99/2
|
664
|
20
|
78
|
26
|
3
|
|
04/3
|
686
|
21
|
22
|
22
|
1
|
|
09/3
|
707
|
22
|
21
|
21
|
1
|
|
17/3
|
747
|
24
|
40
|
20
|
2
|
|
25/3
|
785
|
26
|
38
|
19
|
2
|
|
4/1
|
194
|
54=18*3
34=17*2
32=16*2
60=15*4
14=14*1
|
12=5J
|
36/3
|
839
|
29
|
54
|
18
|
3
|
|
43/3
|
873
|
31
|
34
|
17
|
2
|
|
46/3
|
905
|
33
|
32
|
16
|
2
|
|
61/3
|
965
|
37
|
60
|
15
|
4
|
|
63/3
|
979
|
38
|
14
|
14
|
1
|
|
3/1
|
192
|
26=13*2
72=12*6
44=11*4
50=10*5
|
17=6J
|
71/3
|
1005
|
40
|
26
|
13
|
2
|
|
85/3
|
1077
|
46
|
72
|
12
|
6
|
|
93/3
|
1121
|
50
|
44
|
11
|
4
|
|
02/4
|
1171
|
55
|
50
|
10
|
5
|
|
|
|
|
|
12/4
|
1225
|
61
|
54
|
9
|
6
|
|
|
|
|
|
18/4
|
1257
|
65
|
32
|
8
|
4
|
|
|
|
|
|
26/4
|
1292
|
70
|
35
|
7
|
5
|
|
|
|
|
|
33/4
|
1322
|
75
|
30
|
6
|
5
|
|
|
|
|
|
44/4
|
1367
|
84
|
45
|
5
|
9
|
|
|
|
|
|
58/4
|
1419
|
97
|
52
|
4
|
13
|
|
|
|
|
|
74/4
|
1470
|
114
|
51
|
3
|
17
|
|
|
|
|
|
89/4
|
1508
|
133
|
38
|
2
|
19
|
|
|
|
|
|
13/5
|
1544
|
169
|
36
|
1
|
36
|
|
|
|
|
|
59/5
|
1544
|
268
|
0
|
0
|
99
|
جدول شمارة 2. نشريات هستة لاتين جاري دانشكدة ادبيات و علوم انساني بر اساس جدول شماره 1
|
رشته اقتصاد
|
|
نشريات هستة مركزي
|
International Financial Statistics
World Development
American Economic Review
Applied Economics
Economrtrics
Journal of Finance
Journal of Economic Studies
Economic Developments and Cultural Change
International Economic Journal
Economic Journal
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Journal of Money Credit and Banking
Review of Economic and Statistics
Journal of Economic Literature
Journal of Applied Economics
|
|
رشته آموزش زبان انگليسي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
TESOL Quarterly
ELT Journal
Language Learning
Language Learning Journal
Language Teaching
Review of English Language Teaching
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Language Testing
Reading Research Quarterly
|
|
رشته ادبيات زبان انگليسي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Critical Quarterly
Modern Drama
Essays in Criticism
Modern Fiction Studies
American Literature
Milton Studies
Twentieth Century Literature
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Ninteenth Century Literature
Novel
World Literature Today
|
|
رشته تاريخ
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Victorian Studies
Iranian Studies
History Today
Journal of History Ideas
|
|
رشته حسابداري
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Accounting Review
Management Accounting
Journal of Accountancy
CPA Journal
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Harvard Business Review
|
|
رشته زبانشناسي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Applied Linguistics
Modern Language Journal
PMLA
Language in Society
IRAL
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Language
Indian Journal of Applied Linguistics
|
|
رشته علوم اجتماعي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
American Sociological Review
Rural Sociology
International Journal Sociology
American Journal of Sociology
Demography
Urban Studies
Social Forces
Population and Development Review
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Conteporary Sociology
Population Studies
|
|
رشته علوم كتابداري و اطلاعرساني
|
|
نشريات هستة مركزي
|
American Libraies
Journal of Academic Librarianship
Journal of Information Science
Journal of American Society for Information Science
Online Program
College and Research Libraries
Serials Libraries
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Library Resources and Technical Services
Journal of Library Administration
|
|
رشته مديريت
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Management Science
OMEGA: International Journal of Management
Academy of Management Review
Management Review
Business Horisons
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Journal of Management Studies
International Journal of Project Management
|
عنوانهايي كه در رشتههاي علوم تربيتي و علوم روانشناسي بيشترين استفاده را دارند
در پاسخ به اين سؤال ابتدا محاسبات ضريب «برادفورد» براي تمام رشتههاي تحصيلي مورد بررسي انجام شد و سپس با ترسيم نمودار قانون پراكندگي «برادفورد» و با اِعمال فرمول مربوط، نشريات هسته و ماوراي هستة مركزي تعيين شدند.
جدول شماره 3. محاسبات ضريب برادفورد در ارتباط با نشريات لاتين جاري دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي
|
ضريب برادفورد
b
|
تعداد استفاده عناوين درمناطقA
|
محاسبات تعداد مراجعات
|
تعداد دستجات براي كل تعدادK
|
لگاريتم فراواني تجمعي عناوينپايهe
|
فراواني تجمعي كلمراجعات
CFJ.A
|
فراواني تجمعي عناوين
CF.J
|
تعداد كل مراجعات
A.J
|
تعداد مراجعات به عناوين
A
|
تعداد عناوين مجلات
J
|
|
0
|
95
|
50=50*1
45=45*1
|
2=1J
|
0
|
50
|
1
|
50
|
50
|
1
|
|
69/0
|
95
|
2
|
45
|
45
|
1
|
|
2
|
95
|
25=25*1
24=24*1
46=23*2
|
4=2J
|
09/1
|
120
|
3
|
25
|
25
|
1
|
|
38/1
|
144
|
4
|
24
|
24
|
1
|
|
79/1
|
190
|
6
|
46
|
23
|
2
|
|
2/1
|
92
|
21=21*1
20=20*1
19=19*1
17=17*1
15=15*1
|
5=3J
|
94/1
|
211
|
7
|
21
|
21
|
1
|
|
07/2
|
231
|
8
|
20
|
20
|
1
|
|
19/2
|
250
|
9
|
19
|
19
|
1
|
|
3/2
|
267
|
10
|
17
|
17
|
1
|
|
39/2
|
282
|
11
|
15
|
15
|
1
|
|
6/1
|
88
|
14=14*1
24=12*2
22=11*2
10=10*1
18=9*2
|
8=4J
|
48/2
|
296
|
12
|
14
|
14
|
1
|
|
63/2
|
320
|
14
|
24
|
12
|
2
|
|
77/2
|
342
|
16
|
22
|
11
|
2
|
|
83/2
|
352
|
17
|
10
|
10
|
1
|
|
94/2
|
370
|
19
|
18
|
9
|
2
|
|
|
|
|
|
04/3
|
386
|
21
|
16
|
8
|
2
|
|
|
|
|
|
13/3
|
400
|
23
|
14
|
7
|
2
|
|
|
|
|
|
36/3
|
418
|
29
|
18
|
6
|
3
|
|
|
|
|
|
46/3
|
433
|
32
|
15
|
5
|
3
|
|
|
|
|
|
68/3
|
465
|
40
|
32
|
4
|
8
|
|
|
|
|
|
95/3
|
501
|
52
|
36
|
3
|
12
|
|
|
|
|
|
17/4
|
527
|
65
|
26
|
2
|
13
|
|
|
|
|
|
44/4
|
547
|
85
|
20
|
1
|
20
|
|
|
|
|
|
78/4
|
547
|
120
|
0
|
0
|
35
|

جدول شمارة 4. نشريات هستة لاتين جاري دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي براساس جدول شماره 3
|
رشته روانشناسي باليني
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Journal of Personality and Social Psychology
Child Development
Psychological Reports
Developmental Psychology
Journal of Abnormal Psychology
Psychological Bulletin
American Psychology
Addictive Behaviours
Applied Psychology
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Cognitive Therapy and Research
Journal of Applied Psychology
Journal of Cilinical Psychology
|
|
رشته روانشناسي تربيتي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
British Journal of Education Psychology
British Journal of Social Psychology
Educational and Psychological Measurment
European Journal of Social Psychology
|
|
نشريات ماوراي هستةمركزي
|
Journal of the Marriage and the Family
Journal of the Youth and Adolescence
|
|
رشته مباني آموزش و پرورش
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Childhood Education
Curriculum
Journal of School Psychology
Journal of Higher Education
Resource in Education
Quality in Higher Education
Elementry School Journal
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Educational Technology Research and Development
|
|
رشته مديريت آموزشي
|
|
نشريات هستة مركزي
|
Educational Administration Quarterly
Educational Management and Administration
School Administrator
|
|
نشريات ماوراي هستة مركزي
|
Strategy and Leadership
Review of Educational Research
|
عنوان نشريههاي مربوط به دو دانشكده ادبيات و علوم انساني و علوم تربيتي و روانشناسي كه فقط يكبار استفاده شده يا اصلاً استفاده نشدهاند
براساس يافتههاي جدول 3، 36 عنوان مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني در طول دوره مطالعه تنها يكبار استفاده شده و 99 عنوان نيز اصلاً استفاده نشدهاند. 20 عنوان مجله دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي تنها يكبار استفاده شده و 35 عنوان نيز اصلاً مورد استفاده قرار نگرفتهاند.
نتيجهگيري
در اين پژوهش براساس قانون «برادفورد» در مجموع 75 عنوان مجلة لاتين پراستفاده در رشتههاي تحصيلي دانشكدة ادبيات و علوم انساني شناسايي شدند كه از اين تعداد 59 عنوان مجله بيشترين استفاده را به خود اختصاص داده بودند. در دانشكدة علوم تربيتي و روانشناسي در مجموع 31 عنوان مجلة پراستفاده مشخص شدند كه از اين تعداد 23 عنوان مجله، پراستفادهترين بودند.
يافتههاي بهدستآمده نشان ميدهد كه ميزان استفاده از مجلات لاتين در كتابخانة ميرزاي شيرازي در طول دورة مطالعه پايين بوده است. عوامل مختلفي را ميتوان در رابطه با مراجعة كم به مجلات لاتين ذكر كرد كه عبارتاند از: مجلات موردنياز بموقع در كتابخانه در دسترس نميباشند؛ دانشجويان به دليل تمايل اندك به انجام كارهاي پژوهشي، كمتر به كتابخانه مراجعه ميكنند؛ همة مراجعان با زبان انگليسي آشنايي ندارند؛ اعضاي هيئت علمي به دليل مشغلههاي زياد آموزشي، اداري و اجرايي، فرصت مراجعه به كتابخانه را پيدا نميكنند؛ وضع نامناسب سازماندهي نشريات لاتين در زمان مطالعه و نبود نيروي انساني متخصص براي ارائه خدمات آگاهيرساني جاري و بهعلاوه، محدودبودن زمان مطالعه در اين رابطه اثرگذار بوده است.
بنابراين، كتابخانه ميرزاي شيرازي ميتواند با تشكيل جلسات حضوري با رياست دانشكدهها، بخشها و افراد متخصص و حرفهاي، نظرخواهي از همة اساتيد و محققان و درنظرگرفتن همة علائق و نيازهاي پژوهشي و تحقيقاتي و با اختصاص بودجة بيشتر در جهت جلب رضايت جامعة استفادهكنندة خود تلاش نمايد. بخشهاي آموزشي ميتوانند با همكاري بموقع، سريع و جدي با كتابخانه ميرزاي شيرازي، درجهت بررسي محتواي مجلات به صورت دورهاي و مداوم، ارتباطدادن مجلات با محتواي دروس و طرحهاي آموزشي و پژوهشي و بويژه در سطوح تحصيلات تكميلي تلاش نمايند. تحقيقات مشابه در دانشكدههاي مشابه ممكن است فهرستي از مجلات هستة اين رشتهها در ايران فراهم آورد.
منابع
ابراهيمي، محمدحسين (1378). تعيين نشريات هستة لاتين دانشكده ادبيات و علوم انساني در كتابخانه مركزي دانشگاه تربيت مدرس با استفاده از قانون پراكندگي برادفورد و نظرات اعضاي هيأت علمي دانشكده، پاياننامة كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشكده علوم انساني، دانشگاه تربيتمدرس.
پائو، ميراندا لي (1378). مفاهيم بازيابي اطلاعات، ترجمه اسدالله آزاد، رحمتالله فتاحي، مشهد، دانشگاه فردوسي ( مشهد)، مؤسسه چاپ و انتشارات، ص 63.
حمديپور، افشين (1380). تعيين نشريات هسته لاتين دانشكده علوم دانشگاه شيراز در كتابخانه ملاصدرا براساس قانون برادفورد و ديدگاه استادان و محققان آن دانشكده (سالهاي 1995ـ2000)، پاياننامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشكده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه شيراز.
دياني، محمدحسين (1361). كتابسنجي، نشر دانش، دوره 3، شماره 2، ص 41.
دياني، محمدحسين (1369). بهرهگيري از تكنولوژي جديد و گزينش مجلات هسته دو روش مقابله با افزايش حق اشتراك مجلات علمي، مجله پژوهشي دانشگاه اصفهان، دوره 1، شماره 2، صفحه 124ـ107.
رادباوه، علي (1376). تعيين نشريات ادواري هسته مراكز و مؤسسات تحقيقات تحت پوشش وزارت جهاد سازندگي (آبخيزداري، جنگل و مرتع، دامپروري، سرمسازي و فني و مهندسي) و مطالعه سودمندي آنها. پاياننامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني دانشكده علوم انساني، دانشگاه تربيت مدرس.
سلطاني، پوري؛ راستين، فروردين (1372). اصطلاحنامه كتابداري: فارسي به انگليسي و انگليسي به فارسي. ويرايش دوم، تهران كتابخانه ملي ايران، ص 245.
سليمي جهرمي، معصومه (1366). كاربرد قانون برادفورد در بررسي استفاده از نشريات ادواري دانشگاه علوم پزشكي در ايران. پاياننامه كارشناسي ارشد، دانشگاه علوم پزشكي ايران.
كومار، كريشان (1374). روشهاي پژوهش در كتابداري و اطلاعرساني، ترجمه فاطمه رهادوست با همكاري فريبرز خسروي، كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، ص 381ـ380.
محسني، حميد (1378). مديريت مجلات، تهران: نشر كتابدار، ص 38.
ميرشمسي، شهرزاد (1369). قانون برادفورد و كتابسنجي، فصلنامه كتاب، دوره 1، شماره (4ـ2)، ص 203.
هويدا، عليرضا (1378). آمار و روشهاي كمي در كتابداري و اطلاعرساني، تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب انساني دانشگاهها، ص 326ـ318.
Broade J. (1979). "Deselection in an Academic Environment". Serial Librarian. 47(3): 147-166.
Bradford, S.C; Documentation; Grosby Lockwood, London, 1998.
Coffman, William; Thomas G. Moris, (1970). "Bradford law and library Acquisition". Nature, No. 126, June: 922
Sylvia. Margaret; Lesher, Marcella, (1995). "What Journal do Psychology Graduate Student Need? An Analysis of Thesis Reference". College and Research Libraries. (July): P. 313-318.
کتابداری و اطلاع رسانی، 22 _ شماره دوم ، جلد 6