Review
چكيده
در زمستان 1382، كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز طراحي و نصب پايگاه اطلاعاتي نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي را با موفقيت به انجام رسانيد. هدف از ايجاد اين پايگاه دسترسي آسان به مقاله‌هاي موجود در نشريات فارسي بدون نياز به مراجعة حضوري به كتابخانه‌ها است.
از آنجا كه گردآوري تمام شماره‌هاي يك نشريه براي كتابخانه‌هاي كوچك و متوسط و كتابخانه‌هاي خارج از كشور براحتي امكان‌پذير نيست، وجود پايگاه اطلاعاتي نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي در اينترنت داراي اهميت ويژه‌اي است. با توجه به وجود دوره و شماره‌هاي مختلف يك نشريه، اين پايگاه در آيندة بسيار نزديك گنجينه‌اي غني از نشريات فارسي خواهد بود. در اين مقاله پس از تعريف نشرية الكترونيكي، روند طراحي و ساختار و نحوة استفاده از اين پايگاه شرح داده مي‌شود.
كليدواژه‌ها: نشرية الكترونيكي متن كامل فارسي، نشرية الكترونيكي، كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز، نشريات علمي متن كامل
مقدمه
در حدود 200 سال بعد از اختراع چاپ، نخستين نشريات علمي در سال 1665 ميلادي تقريباً به طور همزمان در لندن[1] و پاريس[2] منتشر شدند. رشد نشريات علمي قابل توجه است. تخمين زده مي‌شود كه در سال 1800 ميلادي 100 مجله، در 1850 ميلادي 1000 مجله، و در 1900 ميلادي نزديك به 000,
10 مجله منتشر مي‌شده. چنانكه رشد مجلات با اين آهنگ ادامه پيدا مي‌كرد تعداد مجلات در سال 2000 ميلادي به 000,
000,
1 مجله بالغ مي‌شد (Price, 1965)
. به هر حال و خوشبختانه، رشد نشريات علمي كاهش يافت و تخمين زده مي‌شود كه در سال 1991 در حدود 000,
133 نشرية رديف اول وجود داشته (Metz & Gherman, 1991)
. اين كه چه تعداد از اين مجله‌ها هنوز منتشر مي‌شوند، مشخص نيست.
امروزه مجلة چاپي مهم‌ترين رسانه‌اي است كه پيشرفت‌هاي علمي را گرازش مي‌كند. مجلة چاپي كانون چرخة اطلاعاتي است كه بازيگران آن عبارت‌اند از:
1. دانشمندان و پژوهشگران به عنوان توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان اطلاعات،
2. ناشران تجاري و غيرتجاري كه فرآيند ويراستاري و داوري را ساماندهي مي‌كنند و خدمات چكيده‌نويسي و نمايه‌سازي عرضه مي‌كنند،
3. كتابخانه‌ها كه عنوان‌هايي را از دنياي انتشارات، به منظور تأمين نيازهاي كاربران خود انتخاب مي‌كنند و ركوردها را نگهداري، و اطلاعات را برحسب تقاضا، هم براي مؤسسات خود و هم از طريق امانت بين كتابخانه‌اي براي مؤسسات دوردست، تهيه مي‌كنند.
كاركردهاي عمدة مجله عبارت‌اند از: ارتباطات و اشاعة اطلاعات، كنترل كيفي كه از طريق فرايند داوري انجام مي‌گيرد، و كاركرد آرشيوي (Bruce, 1994). چهارمين كاركرد مهم و كاملاً مربوط به كاركرد كنترل كيفي، تعيين اولويت‌ها است. امروزه اين كاركردهاي اساسي به وسيلة مجلات چاپي انجام مي‌گيرند، و در فرآيند جريان ارتباطات علمي، نقش بنيادي دارند. اين كاركردها بايد دربارة هر رسانة جديدي كه قرار است به عنوان حاملي مناسب براي برقراري ارتباط و ثبت فعاليت‌هاي علمي عمل كند، به اجرا گذاشته شوند. علائم موجود نشان مي‌دهند كه چرخة اطلاعات چاپي ممكن است از ميان برود. اصطلاح آشنا در جهان كتابداري براي نشان‌دادن اين خطر، بحران قيمتگذاري نشريات ادواري است. بودجه‌هاي كتابخانه‌ها در برابر رشد تعداد و قيمت مجله‌ها ناكافي است و پاية اقتصادي آنچه كه «كارِن هانتر» «اكوسيستم انتشاراتي» مي‌نامد، در حال خوردگي و فرسايش است (Hunter, 1993).
موضوع افزايش قيمت مجلات و بودجه‌اي كه كتابخانه‌ها براي خريد نشريات ادواري تخصيص مي‌دهند، قابل دقت است. كتابداران اين حوزه مي‌دانند كه حداقل در بيست سال گذشته، تورم، آزاردهنده بوده است. در چند سال گذشته متوسط افزايش بهاي مجلات به 10 تا 15 درصد در سال مي‌رسد.
در هر بازار يا كشور، تورم از سالي به سال ديگر برحسب نوسان نرخ ارز متفاوت مي‌باشد. مثلاً در ايران در اوايل دهه 1990، هر دلار براي خريد نشريات ادواري كمتر از 100 ريال محاسبه مي‌شد. در اواخر دهة مزبور نرخ ارز به 1750 ريال افزايش پيدا كرد. با يكسان سازي نرخ ارز، هم‌اكنون براي خريد نشريات ادواري (با احتساب عمليات بانكداري) هر دلار بيش از 8400 ريال محاسبه مي‌شود.
به‌علاوه، مي‌دانيم كه مجلة چاپي كاركرد اصلي خود (يعني آگاهي‌رساني جاري) را بتدريج از دست مي‌دهد. حتي قبل از عصر الكترونيك، به راه‌هاي سريعتر و غيررسمي‌ترِ مبادلة آثار دست يافتند. اما بعد از ظهور اينترنت، با كنفرانس‌هاي بي‌شمار آن كه در ليست سرورها،1[3]گروه‌هاي خبري، و تابلوهاي اعلانات2[4]صورت مي‌گيرد، جامعة علمي بواقع به دهكدة جهاني مبدل شده است. در اين محيط، مي‌توان انتظار داشت كه همتاي الكترونيكي مجلة چاپي پا به عرصة حيات بگذارد و اين پديده بيش از 300 سال بعد از آغاز انتشار مجلات چاپي، در اواخر دهة هشتاد قرن بيستم تحقق پيدا كرد.
مجلات الكترونيكي: تاريخچه، تعريف، دامنه و ويژگي‌ها
نخستين توسعه‌اي كه در حوزة مجلات الكترونيكي بوقوع پيوست، پروژه‌هايي هستند كه معادل‌هاي الكترونيكي مجلات چاپي را مورد آزمايش قرار دادند. يكي از قديمي‌ترين نمونه‌ها «آدونيس»1[5]است كه در اين مورد، تصاوير مقاله‌هاي منتشرشده در مجلات چاپي بر روي سي‌دي‌رام ذخيره‌سازي شد (Stern & Campbell, 1989)
.2[6] مثال مشابه «الزوير»، پروژة كتابخانة دانشگاه «تيلبرگ» است كه در حدود 100 عنوان مجله را به صورت الكترونيكي در دسترس كاربران نهايي قرار داد (Dijkstra, 1993)
. با اين همه، مثال‌هاي قديمي‌تر عبارت‌اند از پايگاه‌هاي اطلاعاتي متن كامل كه توسط سازمان‌هاي ميزبان اداره مي‌شوند. تمام اين پروژه‌ها شامل مجلات‌اند و عموماً برحسب تعريف الكترونيكي مي‌باشند، اما در واقع امر نمي‌توان اين‌ها را مجلات الكترونيكي ناميد، زيرا اين‌گونه پروژه‌ها صرفاً معادل‌هاي الكترونيكي مجلات چاپي به حساب مي‌آيند. در راستاي اين نوع مجلات الكترونيكي، سه خدمت در سطح كشور ما قابل ذكر است:
1. لوح فشردة «نمايه»، حاوي متن مقالات، نقد آثار، گفتگوهاي مندرج در روزنامه‌ها و نشريات عملي و فرهنگي؛ اين برنامه با قابليت جستجو، نيازهاي اطلاعاتي را برحسب موضوع، پديدآورنده، عنوان مقاله، عنوان روزنامه يا نشريه مورد جستجو قرار مي‌دهد. لوح فشرده «نمايه» توسط «دبيرخانه هيئت امناي كتابخانه‌هاي عمومي كشور» وابسته به وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامي، از سال 1377 منتشر مي‌شود.
2. «شركت نرم‌افزاري آفتاب» در راستاي فعاليت حرفهاي خود از ارديبهشت ماه 1380 اقدام به راه‌اندازي بانك اطلاعات نشريات كشور نموده است. هدف از طراحي اين سايت ايجاد يك مرجع كارآمد از نشريات كشور در اينترنت و بسترسازي براي حضور مؤثر اين رسانه در صنعت نوپاي اطلاع‌رساني كشور عنوان شده است. اما با وجود تلاش اين شركت، آنچه به عنوان بانك اطلاعات نشريات كشور صورت گرفته، قراردادن اطلاعات كتابشناختي حدود 750 عنوان نشريه در نشاني اينترنتي اين شركت3[7]است. اين شركت از صاحبان نشريات درخواست مي‌كند با پرداخت هزينة مختصري متن كامل يا گزيدة مقالات خود را در سايت مزبور در دسترس كاربران ساكن در داخل و خارج كشور قرار دهند.
3. پروژة «طراحي و پياده‌سازي نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي در شبكه اينترنت» كه توسط كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز اجرا شده.
از مجله يا پيايند الكترونيكي تعاريف مختلفي به‌عمل آمده. به نظر مي‌رسد تعريف زير به مفهوم نشريه الكترونيكي نزديك‌تر است:
پيايندهاي الكترونيكي را مي‌توان به صورت خيلي كلي با عنوان نشريه1،[8]مجله2،[9] خبرنامه، ئي- زين3،[10]وب- زين4،[11]يا هر نوع پيايند الكترونيكي كه از طريق اينترنت قابل دسترسي مي‌باشد، تعريف كرد. در چهارچوب اين تعريف كلي، به عناوين مذكور مي‌توان با استفاده از فناوري‌هاي مختلف مانند وب، گوفر، اف‌تي‌پي، تل‌نت، پست الكترونيكي يا ليست‌سرو به صورت الكترونيكي دسترسي پيدا كرد (Colorado Alliance…)
.
واژه‌نامه انگليسي آكسفورد «ئي- زين» را كه شكل كاملاً جديدي از پيايند الكترونيكي است تعريف نموده، اما به تعريف «ئي- جورنال» نمي‌پردازد. اين واژه‌نامه نشريه را «هر نوع نشرية ادواري حاوي خبر يا موضوعات جاري» و پيشوند «-e
» را به معناي «مبادلة اطلاعات به يك شكل الكترونيكي كه در صفحات رايانه‌‍‌اي نمايانده مي‌شود» تعريف مي‌كند. بدين‌ترتيب علاوه بر تعريف قبلي، مي‌توانيم صفحات شخصي وب، بلاگ‌ها5،[12]و مجموعه‌ها6[13]را نيز به تعريف مزبور اضافه كنيم.
پديده مجله‌هاي الكترونيكي به مفهوم واقعي و برابر با تعاريف ارائه شده، در دهه 1980 ميلادي تحقق پيدا كرد.7[14]اين مجلات، برعكس مجلات الكترونيكي كه پيش از اين به تاريخ پيدايش آن‌ها پرداختيم، درواقع جزء مجله‌هاي الكترونيكي محسوب مي‌شوند. نمونه‌هاي پيشين كه پروژة «طراحي و پياده‌سازي نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي در شبكه اينترنت» كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز نيز جزء آن مقوله است، تصاوير مجله‌هايي است كه به فرمت چاپي منتشر مي‌شوند و مجله Postmodern Culture
كه در سال 1990 تأسيس گرديد و به وسيله Johns Hopkins University Press
تا به امروز منتشر مي‌شود نمونة مناسبي از مجله‌هاي الكترونيكي است. اين مجله درست همزمان با پيدايش اينترنت منتشر شد.
بر اساس يك بررسي تا سال 1995 در حدود 15 مجله الكترونيكي وجود داشت (Hitchcock et al.). سپس، اين تعداد در عرض سه سال به 1300 عنوان افزايش يافت (Hitchcock et al).
تجربة شخصي پژوهشگران با مجله‌هاي الكترونيكي به سال 1999 ميلادي برمي‌گردد كه در آن تاريخ، كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز همراه با دانشگاه‌هاي تربيت مدرس و تهران بر اساس «طرح تأمين مدرك» به بيش از 1000 عنوان نشرية الكترونيكي دسترسي پيدا كرد.
تا سال 2004 بسياري از دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقيقاتي ايران با عقد قرارداد با شركت‌هايي مانند «رْزنِت» و «ابسكو» به بيش از 12000 نشريه در تمام موضوعات (كه برخي از آن‌ها معادل چاپي يا فرمت الكترونيكي ندارند) دسترسي پيدا كرده‌اند. اين دسترسي به نوبة خود، مسائلي مانند سازمان، فراداده‌ها، و آموزش را به همراه داشته است.
تعداد مجلات الكترونيكي تا سال 1999 به 000,
10 عنوان و تا سال 2004 بر اساس جديدترين برآوردها، به سه برابر افزايش يافته است.1[15]
نشريات الكترونيكي فارسي در كتابخانه منطقه‌اي شيراز
در كتابخانه منطقه‌اي شيراز، مجلات «از جلد تا جلد» و همراه با متن به طور كامل، بر اساس دوره و شمارة نشريه و به ترتيب حروف الفبا در شبكة اينترنت قرار گرفته‌اند. بر اين اساس، استفاده‌كننده قادر خواهد بود مجلة موردنظر را از سامانه درخواست نمايد و برحسب نياز، مقاله يا مقاله‌هايي از مجله را چاپ كند.
به طوركلي تهيه نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي در راستاي نيل به اهداف زير صورت گرفته است:
1. امكان دستيابي به كلية مقالات نشريات چاپ شده در ايران به صورت متن كامل در اينترنت؛
2. رفع مشكل دستيابي به شماره‌هاي گذشته كه ممكن است برخي از كتابخانه‌ها فاقد اين نوع مجلات باشند؛
3. برطرف شدن مسئلة تهيه و خريد و صحافي نشريه كه ممكن است براي بسياري از كتابخانه‌هاي كوچك و متوسط در داخل و بويژه در خارج از كشور مشكل باشد.
روند تهية نشريات الكترونيكي فارسي
الف) تهية دورة كامل يك نشريه
براي تهية نشريات الكترونيكي فارسي ابتدا دورة كامل يك نشريه در يك سال جمع‌آوري مي‌شود. مسئله‌اي كه در اين مرحله وجود دارد، كامل‌نبودن بعضي از دوره‌هاي نشريات است.
ب) تهية صفحات «اچ‌تي‌ام‌ال»1[16]براي هر شماره از يك دورة نشريه
بر اساس فهرست مندرجات موجود در نشريات، صفحات اچ‌تي‌ام‌ال مربوط به هر دوره از نشريه تهيه مي‌گردد. در صورت وجود برنامه «اُسي‌آر»2[17]دقيق فارسي، بسياري از مسائل موجود قابل حل است. براي جلوگيري از اتلاف وقت و نظر به اينكه نشريات قبلاً در كتابخانة منطقه‌اي نمايه‌سازي شده‌اند و عناوين برخي از آن‌ها در برنامة جامع كتابخانة تحت وب وجود دارد، از اين برنامه استفاده گرديده و در صورتي كه يك نشريه قبلاً نمايه‌سازي شده و اطلاعات آن در برنامة جامع گذاشته شده باشد، عنوان مقاله از برنامة جامع تهيه و در صفحة اچ‌تي‌ام‌ال قرار داده مي‌شود. مسائل موجود در اين مرحله عبارت‌اند از:
1. وجود اشتباهات تايپي در عناوين مقاله‌ها در برنامة جامع؛
2. نمايه‌سازي ناقص نشريات (بعضي از مقاله‌ها نمايه‌سازي نشده‌اند و بنابراين بايد عنوان مقالة نمايه نشده تايپ گردد)؛
3. تكرار يك عنوان در يك شماره از نشريه.
مثال: در برخي از نشريه‌ها به تعداد كتاب‌هايي كه در قسمت معرفي كتاب ذكرشده، يك ركورد با نام «معرفي كتاب» داده شده، طوري كه در عنوان ذكري از نام كتاب نشده است. براي حل اين مشكل يك عنوان «معرفي كتاب» كه شامل تمام صفحات مربوط به آن بود درنظر گرفته شد (مانند فرمت موجود در فهرست مندرجات نشريه).
ج) اسكن مقاله‌ها
در اين مرحله مقاله‌ها اسكن مي‌شوند. به هر مقاله بر اساس شماره‌اي كه در نمايه‌سازي به آن مدرك تعلق گرفته است، كد اختصاص مي‌يابد. صفحاتي از نشريه كه داراي تصاوير رنگي مي‌باشند به صورت gray scale
1[18]اسكن مي‌شوند و بنابراين صفحاتي كه با اين روش به‌وجود مي‌آيند داراي حجم بيشتري نسبت به صفحات عادي كه به صورت معمولي اسكن شده‌اند مي‌باشند.
د) ايجاد پيوند
هر عنوان مقاله داراي پيوندي است كه با متن كامل مرتبط مي‌شود. اين مرحله در زمان ساخت صفحات اچ‌تي‌ام‌ال انجام مي‌گيرد.
ه ( تهية صفحات اچ‌تي‌ام‌ال مربوط به سال و دوره‌هاي نشريه
در اين مرحله نام نشريه و تصويري از جلد نشريه در صفحة نخست قرار داده مي‌شود؛ سپس سال‌هايي از نشريه كه دورة آن‌ها كامل شده است، همراه با شمارة دوره‌ها نوشته مي‌شوند و با انتخاب هر سال، شماره‌هاي دورة كامل آن سال به نمايش درمي‌آيند و سپس در هر شماره، پيوندي به صفحة مندرجات آن شماره گذاشته مي‌شود.
و) ساخت صفحات الفبايي عناوين نشريات
به تعداد حروف الفباي فارسي، تعداد صفحة اچ‌تي‌ام‌ال ساخته شده است به طوري كه هر صفحه معادل با يكي از حروف باشد. محتواي اين صفحات عناوين نشرياتي است كه دورة كامل يكسالة آن‌ها كار شده و اين عناوين نيز به ترتيب حروف الفبا مرتب شده‌اند. به هر عنوان نشريه، پيوندي به صفحة اچ‌تي‌ام‌ال نشريه داده مي‌شود و بررسي نهايي صورت مي‌گيرد.
روش استفاده از پايگاه نشريات الكترونيكي فارسي در اينترنت
براي تهية پايگاه نشريات الكترونيكي فارسي، از استانداردي كه شركت معتبر «الزوير» براي نمايش نشريات خود استفاده مي‌كند بهره گرفته شد. ابتدا گزينة E-Journal
از قسمت Farsi Databases
از صفحه خانگي كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي1[19] شيراز انتخاب مي‌شود (شكل 1).
شكل 1. صفحه خانگي كتابخانه منطقه‌اي علوم و تكنولوژي
با ورود كد كاربري صحيح، كاربر صفحه‌اي را كه شامل حروف الفبا است مشاهده مي‌كند. نشريات به ترتيب حروف الفباي نامشان مرتب شده و در فايل‌هاي مربوط قرار گرفته‌اند. با انتخاب يك حرف، فهرستي از اسامي نشرياتي كه با آن حرف موردنظر شروع شده‌اند نمايش داده مي‌شود. با انتخاب نشرية دلخواه، سال‌هايي از آن نشريه كه به صورت نشرية الكترونيكي تهيه شده‌اند به نمايش درمي‌آيند و با انتخاب سال موردنظر، تمام شماره‌هاي مربوط به آن دوره در اختيار كاربر قرار داده مي‌شود. سپس، كاربر شمارة دلخواه از نشريه را انتخاب مي‌كند و با انتخاب مقالة موردنظر از فهرست مندرجات، متن كامل مقاله كه به صورت پي‌دي‌اف1[20]تهيه شده در اختيار كاربر قرار مي‌گيرد، كه در اين مرحله امكان ذخيره‌سازي و چاپ مقاله وجود دارد. براي مشاهدة متن كامل مقاله وجود نرم‌افزار «ادوبي آكروبات» در رايانة كاربر الزامي است. براي مثال با انتخاب حرف «ك» كاربر صفحه‌اي را كه حاوي نشرياتي است كه با حرف «ك» آغاز مي‌شوند مشاهده مي‌كند (شكل 2).
|
¡ كارشناس
¡ كامپوزيت
¡ كتاب ماه ـ علوم اجتماعي
¡ كتابداري
¡ كتابداري و اطلاع‌رساني
¡ كلك
|
شكل 2. عناوين مجله‌هايي كه با حرف «ك» آغاز مي‌شوند
با انتخاب يك عنوان، اطلاعات مربوط به آن نمايش داده مي‌شود. براي مثال با انتخاب نشريه «كتابداري و اطلاع‌رساني» صفحه‌اي شامل سالهاي مختلف نشريه مشاهده مي‌شود كه به اين معنا است كه دورة كامل نشريه در آن سال‌ها، تهيه شده است (شكل 3).
| 1376
| 1377
| 1378
| 1379
| 1380
4 سال 4 شماره 1 بهار 1380
4 سال 4 شماره 2 تابستان 1380
4 سال 4 شماره 3 پاييز 1380
4 سال 4 شماره 4 زمستان 1380
| 1381
| 1382
| 1383
شكل 3. نمايش سالهاي مختلف مجله «كتابداري و اطلاع‌رساني»
با انتخاب يكي از سال‌ها تمام شماره‌هاي مربوط به اين نشريه در سال موردنظر (مثلاً سال 1380) نمايش داده مي‌شود. با انتخاب يك شمارة خاص (مثلاً سال 4. شماره 2. تابستان 1380)، فهرست مندرجات آن شماره نشان داده مي‌شود (شكل 4). با انتخاب يك عنوان (مثلاً، «اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز و توليد اطلاعات علمي: بررسي كم‍ّي سالهاي 1378-1369») متن كامل اين مقاله در اختيار كاربر قرار مي‌گيرد.
|
Ø انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران
Ø نياز به تحول در برنامه‌هاي درسي كارشناسي كتابداري و اطلاع‌رساني
Ø اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز و توليد اطلاعات علمي: بررسي كمي سالهاي 1378-1369
Ø بررسي عوامل مؤثر بر بهره‌وري كتابداران كتابخانه‌هاي دانشگاه علوم پزشكي مشهد
Ø آئين كتابت در نسخه‌هاي خطي قرن 7 تا 9 ه .ق. در كتابخانه آستان قدس رضوي
Ø توانمند سازي توانمندسازان: تعيين جايگاه حرفه‌مندان كتابداري و اطلاع‌رساني در آينده توسعه رشته‌اي و حرفهاي علوم كتابداري و اطلاع‌رساني
|
شكل 4. نمايش فهرست مطالب فصلنامه كتابداري شماره 2 تابستان 1380
طرح مسائل
مسائل مختلفي در تهية نشريات الكترونيكي فارسي متن كامل وجود دارد كه به ذكر چند مورد از آن‌ها پرداخته مي‌شود:
1. وجود يك عنوان در فهرست مندرجات و نبود عنوان در متن آن نشريه، كه درواقع در شمارة صفحه‌اي كه در فهرست مندرجات ذكر شده، مقاله ديگري آورده شده و مقالة مذكور در فهرست مندرجات، در نشريه وجود ندارد:
مثال: در فهرست مندرجات نشرية تازه‌هايترافيك (دوره 3 شماره 9 بهار 1380) مقاله «سيستم آشكارسازي ترافيك آزاد راه (RTMS)») درج شده كه در نشريه و در صفحة موردنظر مقاله «طراحي دوچرخه‌روهاي شهري» چاپ شده.
راه‌حل: در فهرست مندرجات، عنوان مقاله موجود در نشريه، جايگزين گرديد.
2. وجود يك عنوان در متن و نبود آن در فهرست مندرجات:
مثال: الف) در نشريه پيوند شماره 271 ارديبهشت 1381، عنوان «آشنايي با كتاب» در فهرست مندرجات ذكر نشده است. ب) در نشريه نافه دوره 1 شماره 11 و 12 فروردين و ارديبهشت 1380، مقاله «نگرش خاتمي به مشاركت سياسي زنان» صفحه 63 در فهرست مندرجات ذكر نشده است. ج) در نشريه حسابرس دوره 4 شماره 18 بهمن و اسفند 1381، عنوان مقاله «آيين‌نامه ارزيابي عملكرد دستگاه‌هاي اجرايي كشور» در فهرست مندرجات وجود ندارد.
راه‌حل: عناوين مقاله‌ها در صفحة فهرست مندرجات قرار گرفت و پيوندي به متن كامل آن برقرار شد.
3. همسان‌نبودن عناوين مقاله در فهرست مندرجات و در متن:
مثال: در نشريه صنايع دوره 7 شماره 3 و 4 تابستان و پاييز 1380، عنوان «ساختار كلان پروژه» در فهرست مندرجات آمده، ولي در متن عنوان «طراحي ساختار كلان پروژه» وجود دارد.
4. موارد اشتباه در شمارة صفحات مقاله‌ها در فهرست مندرجات بسيار زياد است.
5. ترتيب انتشار برخي از نشريات استاندارد نيست:
مثال:مجله حقوقي: شماره‌هاي انتشاريافته در سالهاي مختلف متفاوت است.
6. شماره نشريات، استاندارد نيست:
مثال:نشريه دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تبريز:
سال 45 شماره 1 بهار 1381،
سال 45 شماره 2 و 3 تابستان و پاييز 1381،
سال 185 زمستان 1381.
7. در نشرياتي كه بخش انگليسي دارند نواقصي در شماره‌گذاري در فهرست مندرجات و متن وجود دارد:
مثال: الف) مجله علمي پزشكي قانوني سال 7 شماره 22 بهار 1380، چكيده انگليسي مقالات به صفحه 74 اشاره مي‌كند كه در متن از صفحة 76 شروع شده است. ب) فصلنامه تعليم و تربيت، سال 16 دوره شماره 1 بهار 1379، شمارة صفحات مقاله‌هاي انگليسي در فهرست مندرجات فارسي و در متن از 1 (اعداد انگليسي) وجود دارد.
8 . ناقص بودن مقاله‌هاي موجود در نشريات:
مثال: الف) در نشريه پژوهش‌ها و سياست‌هاي اقتصادي، سال 2 شماره 2 پاييز 1373، در مورد مقاله «نظم نوين جهاني و موقعيت ايران»، اين مقاله در فهرست مندرجات از صفحه 61 تا 89 است، اما فقط صفحات 61 تا 64 آن در نشريه وجود دارند. ب) در نشريه پژوهش‌ها و سياست‌هاي اقتصادي، سال 2 شماره 2 پاييز 1373، مقاله «تجزيه و تحليل جريان وجوه نقد در بخش‌هاي اقتصادي ايران» از صفحه 90 تا 112 است، اما تنها صفحات 97 تا 112 آن در نشريه موجود مي‌باشند. ج) در نشريه استقلال، سال 17 شماره 1، شهريور 1377، مقاله «استفاده از يك روش جديد براي متعارف ساختن انتگرال‌هاي منفرد سه بعدي اجزاي مرزي در حالت كلي» از صفحه 121 تا 132 است كه صفحه‌هاي 121، 124، 125 آن سفيد است و چاپ نشده.
9. كيفيت كاغذ بسياري از نشريات فارسي پايين است و در زمان اسكن به مشكلات زيادي برخورد مي‌شود.
10. مشكلات در امر نشر يك مجله باعث بروز مسائل در تهية نشريه الكترونيكي مي‌شود. براي مثال در بسياري از مقاله‌ها، يك يا چند صفحه از مقاله چاپ نشده يا صفحة چاپ شده داراي انحراف مي‌باشد.
نكته
با توجه به اينكه يكي از وظايف مهم كتابخانة منطقه‌اي شيراز، ايجاد پايگاه‌هاي اطلاعاتي است، به‌وجود آمدن پايگاه نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي كتابخانة منطقه‌اي در دورة كوتاه عمر خود است. با ايجاد تمام دوره‌ها و شماره‌هاي نشريات فارسي در شبكة اينترنت، كتابخانه منطقه‌اي شيراز گام مهمي در راستاي توسعة كتابخانة ديجيتالي در كشور برداشته است. با وجود مشكلات عديده‌اي كه در نشريات فارسي وجود دارند كتابخانة منطقه‌اي مي‌كوشد با استفاده از روش‌هاي نوين، منابع اطلاعاتي فارسي را در اختيار كاربران خود قرار دهد.
سعي بر اين است كه بيشترين نشريات علمي پژوهشي و علمي ترويجي در اين مجموعه قرار گيرند. اين نشريات به طوركلي به صورت ماهانه يا فصلنامه منتشر مي‌شوند. با در اختيار داشتن نرم‌افزار «اُسي‌آر» فارسي كه بدون خطا، توانايي تبديل فايل تصويري را به فايل متن داشته باشد، روند تهية نشرية الكترونيكي سريعتر خواهد شد. همچنين، چنانچه فرمت استاندارد نشر (از قبيل كيفيت كاغذ، كيفيت چاپ، رعايت پياپي بودن دوره و شماره‌هاي نشريه) توسط ناشرين رعايت گردد، مي‌توان پايگاه نشريات الكترونيكي فارسي را در حد استاندارد جهاني پياده‌سازي كرد.
منابع
Bennion, Bruce C. (1994) "Why the Science Journal Crisis?". Bulletine of the American Society for Information Science. pp. 25-26.
Colorado Alliance of Research Library e-journal definition;
Dijkstra, Joost. (1993) "A Digital Library in the Mid-Nineties: Ahead or Schedule, Information Services and Use.
Hitchcock, S. et al. "A Survey of STM online journals 1990-1995: the calm before storm: Open Journals Framework Project.
Hitchcock,S. et al. "Web journals publishing: a UK perspective". Serials 10 (3): pp. 285-299.
Hoffman, Melia M. et al. (1993) "The RightPages TM Service: An Image Based Electronic Library". Journal of the American Society for Information Science. Vol. 44. No. 8, pp. 446-452.
Hunter, Karen in: Ann Marie Cunningham and Wendy Wicks (eds). (1993) "Three views of the Internet". NFAIS Report Series. No. 3. NFAIS, Philadelphia, PA.
Metz, Paul and Paul. M. Gherman. (1991) "Serials Pricing and the Electronic Journal". College & Research Libraries. vol. 52. No. 4, pp. 315-327.
Price, Derek J. de Solla. (1965) Little Science, Big Science: Columbia University Press.
Stern, B.T. and R.M. Campbell. (1989) "ADONIS, Publishing Journal Articles on CD-ROM". Advances in Serials Management. Vol. 3, pp. 1-60.
[1] . Philosophical Transactions
[2] . Le Journal des Scavants
2. نمونه‌هاي بعد از آن عبارت‌اند از پروژه «تيوليپ» از شركت «الزوير» در ايالات متحده و Right Pages TM Service در آزمايشگاه‌هاي AT & T Bell. (Hoffman etal., 1993).
4. Web-zine
Zine ها به انتشاراتي با شمارگان محدود (بين 15 تا 2500 نسخه)اشاره دارد كه معمولاً موضوعاتي متناقض و بحث‌انگيز را از نظر موضوعي پوشش مي‌دهند. مثلاً زندگي يك ناشر يا آخرين موسيقي‌هاي محرمانه. Zine بيش از آن‌كه با موضوعش شناخته شود، از طريق مفاهيمي چون ريتم آهنگين، خصوصي‌گرايي و عدم تظاهر شناخته مي‌شود. در تعريف Zineآسان‌تر خواهد بود اگر بگوييم چه ويژگي‌هايي در Zine نيست. Zine ها انتشارات حرفهاي نيستند (هر چند برخي از Zine ها توجه زيادي را به جزئيات و نحوة ارائه معطوف مي‌دارند). به طور كلي Zine ها درآمدزا و سودآور نيستند. بين Zines و magazines منطقة حائلي وجود دارد كه آن را Zine نمي‌ناميم. اين دسته از انتشارات داراي شمارگان بيش از 2500 (يا حتي بيش از 10000) مي‌باشند و داراي جلدي رنگي و جذاب مي‌باشند و گاهي هم از آن منفعتي به‌دست مي‌آيد. اين گونه انتشارات به موضوعاتي مي‌پردازد كه در انتشارات رايج و معمول غالباً به آن‌ها پرداخته نمي‌شود. اين دسته ازانتشارات به صورت مستقل توليد نمي‌شود و غالباً از Zine ها جذاب‌تر است، هر چند ميزان جذابيتش به مجلات جلادار باجه‌هاي روزنامه‌فروشي نمي‌رسد.
7. نمونه‌ها و مثال‌هايي از اين مجلات اوليه الكترونيكي عبارت‌اند از:
1. ميزان رشد مجلات الكترونيكي بين سالهاي 1990 و 1997 را مي‌توان با بررسي اين زمينه در راهنماي كتابخانه‌هاي تحقيقاتي آمريكا مطالعه كرد:
1. Hypertext Markup Language (HTML)
زبان كدگذاري براي توليد مدارك فرامتن به منظور استفاده در شبكة وب است و شامل مجموعه‌اي از نهادها يا كدهايي است كه به فايل افزوده مي‌شوند تا به‌وسيلة آن، مرورگر كاربر توانايي مرتب‌سازي متن‌ها و تصاوير را مطابق با صفحة طراحي شدة اصلي، داشته باشد.
2. Optical Character Recognition (OCR)
تشخيص حروف نوري- فرآيند مشخصي است كه متن چاپ شده يا نوشته شده را به فايلي كه بر اساس حرف الكترونيكي است تبديل مي‌كند. اين فرآيند مستلزم اسكن حرف به حرف متن، تحليل حرفهاي اسكن‌شده و ترجمة حرف تصويري به كد حرفي است، كه معمولاً از كد اَسكي استفاده مي‌شود. در فرآيند OCR، تصويري از صفحه اسكن مي‌شود و براي مناطق تيره و روشن به منظور شناسايي هر يك از حروف الفبا يا اعداد، تجزيه و تحليل صورت مي‌گيرد.
1. محدوده‌اي از سايه‌هاي خاكستري در يك تصوير مي‌باشد. در اسكنرها به تعداد طيف‌هاي خاكستري يا مقادير ميان سياه و سفيد كه قابل تشخيص و توليد مجدد است گفته مي‌شود.
1. Portable Document Format (PDF)- فرمت فايلي است كه توسط Adobe توليد مي‌شود و صورت استانداردي را براي ذخيره وويرايش مدارك چاپي فراهم مي‌نمايد. مداركي كه با اين فرمت تهيه مي‌شوند توسط كاربر در گونه‌هاي مختلفي از سيستم‌هاي عامل قابل دسترسي و چاپ مي‌باشند. اين فرمت در شبكه وب بسيار رايج است.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
28 _ شماره چهارم،جلد7
مقالات برگرفته از پایان نامه 
