چكيده هدف، بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس در مقايسه با استانداردهاي كم‍ّي دياني مي‌باشد. جامعة آماري اين پژوهش 14 كتابخانه اقماري آستان قدس است و اطلاعات از طريق پرسشنامه گردآوري شده. پرسش‌هاي اساسي اين پژوهش در خصوص هفت مورد (وضع موجود در كتابخانه‌ها، نقاط قوت و ضعف، توسعة عوامل، برنامه‌ريزي كوتاه‌مدت و بلندمدت عوامل، رده‌بندي نُه معيار كتابخانه‌ها، نمونه‌گيري از نظرات مراجعان، و مقايسة نظرات به منظور مشخص شدن جهت حركت) تنظيم گرديده است. نتايج به دست آمده از آزمون t نشان مي‌دهند كه كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي با معيارهاي دياني، در هشت مورد در سطح كتابخانه‌هاي درجه 3 قرار گرفته‌اند و تنها در يك مورد معيار شماره 2 (مساحت كل) دچار كمبود مي‌باشند. كليدواژه‌ها: كتابخانه‌هاي عمومي، آستان قدس رضوي، استانداردهاي كتابخانه‌هاي عمومي، ارزيابي مقدمه اين نوشته وضعيت موجود كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي را با شيوة استانداردسازي دياني مورد بررسي قرار مي‌دهد. مسئلة اصلي تحقيق اين است كه آيا وضعيت وجود كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس كه مشابه كتابخانه‌هاي عمومي عمل مي‌كنند، به لحاظ 9 متغير اصلي مورد تحليل در استانداردهاي كتابخانه‌اي تدوين شده براي كتابخانه‌هاي عمومي، با آن‌ها همخوان است يا از وضعيت نسبي متفاوتي برخوردار است؟ پيشينة پژوهش توجه به استفاده از استاندارد در ايران برپاية اطلاعات موجود در گسترة متون كتابداري و با استفاده از استانداردهاي بين‌المللي و مطالعه در كم و كيف استانداردهاي ملي كشورهاي ديگر انجام گرفته است. دو مطالعة زير نمونه‌اي از توجه به استانداردهاي ايفلا براي ارزيابي كتابخانه‌هاي عمومي ايران است. «تدين» در سال 1374 به بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي مشهد پرداخت. هدف وي بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي شهر مشهد و ميزان تطبيق آن با استانداردهاي ايفلا براي كتابخانه‌هاي عمومي به منظور تشخيص نقاط ضعف و قوت اين كتابخانه‌ها بود. روش وي پژوهش پيمايشي با نگرش توصيفي بود و براي گردآوري اطلاعات از پرسشنامه استفاده كرد. توصيه‌هاي اين پژوهش عبارت‌اند از: توجه به استفادة بيشتر از كتابخانه‌هاي آستان قدس رضوي، استفاده از نيروي متخصص، و توجه به استانداردهاي كتابخانه‌هاي عمومي براي بهبود خدمات. در مطالعة دوم، «افروزي‌نيا» (1376) وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استان خوزستان را با استانداردهاي موجود كتابخانه‌هاي عمومي بررسي كرد. هدف وي ارائة راهكارهاي مناسب براي توسعة كتابخانه‌هاي عمومي بود. روش تحقيق او پيمايشي بود و از پرسشنامه و مصاحبه براي گردآوري اطلاعات استفاده شده. نتايج تحقيق نشان داد كه تعداد كتابخانه‌هاي عمومي استان از نظر پاسخگويي، با توجه به استاندارد ارائه شده از طرف ايفلا كافي نيست و كتابخانه‌ها از نظر فضا و تجهيزات با استاندارد ايفلا فاصلة زيادي دارند. گرچه «افروزي نيا» در تحقيق خود از معيارهاي زيادي براي شناخت وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استفاده كرده است، اما در قسمت نتيجه‌گيري فقط معيارهاي كم‍ّي را درنظر گرفته و به معيارهاي كيفي كمتر توجه كرده است. دو پژوهش كه شيوة متفاوتي براي توجه به استانداردها درپيش گرفتند، پژوهش «دياني» (1374) و پژوهش «حسيني» (1380) هستند. در تحقيق «دياني» كه با عنوان «استانداردهاي كم‍ّي براي كتابخانه‌هاي عمومي با نگاهي به كتابخانه‌هاي عمومي خوزستان» منتشر شد، موجه‌بودن درجه‌بندي كتابخانه‌هاي عمومي كشور توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بر اساس 9 معيار- ساعت كار، مساحت كل بنا، مساحت زيربنا، تعداد كتب، تعداد افزايش سالانة كتب، تعداد اعضا، تعداد كاركنان، تعداد قفسه‌ها، و تعداد صندلي‌ها- مورد بررسي قرار گرفت و جايگاه كتابخانه‌هاي عمومي خوزستان براساس همين درجه‌بندي مشخص شد. بودن يا نبودن همبستگي بين اين 9 معيار در كتابخانه‌هاي با درجات متفاوت نيز مشخص گرديد. وي بر اساس وضعيت اين 9 معيار، استانداردي براي كتابخانه‌هاي عمومي كشور پيشنهاد كرد و مدعي شد كه با استفاده از اين استاندارد هر كتابخانه مي‌تواند وضعيت خود را با وضعيت كتابخانه‌هاي استان خود، با وضعيت كتابخانه‌هاي هم‌درجة خود در سطح كشور، و با وضعيت كتابخانه‌هاي با درجات ديگر مقايسه كند و بر اساس اولويت، جهت و شتاب حركت كتابخانة خود را براي توسعه در هر يك از معيارها مشخص كند. «حسيني» نيز در سال 1380، وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استان كردستان را بررسي كرد و آن‌ها را بر اساس طبقه‌بندي «دياني» براي كتابخانه‌ عمومي كشور، مقايسه كرد. هدف وي از اين پژوهش بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استان كردستان در مقايسه با 9 معيار كم‍ّي دياني بود. نتايج اين تحقيق نشان داد كه كتابخانه‌هاي عمومي كردستان به طور كلي بر اساس درجه‌بندي «دياني» در رديف 4 و 5 قرار دارند. در پژوهشي كه گزارش آن را مطالعه مي‌كنيد وضعيت همان 9 معيار در كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس مورد توجه قرار گرفته است، تا جايگاه اين كتابخانه‌ها بين كتابخانه‌هاي عمومي مشخص شود. سؤال‌هاي پژوهش 1. وضع موجود هر كتابخانة اقماري از نظر 9 عامل نامبرده در زير با استفاده از شيوة استانداردسازي دياني چگونه است: ساعت كار، مساحت كل بنا، مساحت زيربنا، تعداد كتب، تعداد افزايش سالانة كتب، تعداد عناوين مجلات جاري، تعداد كاركنان، تعداد اعضا، و تعداد صندلي‌ها؟ 2. نقاط قوت و ضعف هر كتابخانة اقماري به لحاظ 9 متغير مذكور، با استفاده از شيوة استانداردسازي دياني كدام است؟ 3. توسعة كدام عامل از عوامل نه‌گانه بر اساس شيوة استانداردسازي دياني در اولويت است؟ 4. بر اساس شيوة استانداردسازي دياني، كدام يك از عوامل نه‌گانه بايد در برنامة كوتاه‌مدت يا بلندمدت قرار گيرد؟ 5. هر كتابخانة اقماري آستان قدس رضوي به لحاظ 9 متغير مذكور در كداميك از رده‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي قرار مي‌گيرد؟ 6. نظر نمونه‌اي از مراجعان دربارة وضعيت 9 متغير در كل كتابخانه‌ها چيست؟ 7. از مقايسة نظرات، چه سمت و سويي براي حركت به جلو مشخص مي‌شود؟ تعريف عملياتي اجزاي مسئله وضعيت نسبي: وضعيت هر واحد كتابخانه در مقايسه با كتابخانه‌هاي ديگر، كه از مقايسة وضعيت هر متغير با ميانگين متغيرهاي كل كتابخانه‌هاي اقماري سنجيده مي‌شود. نيم‌رخ: وضعيت 9 متغير در هر كتابخانه. در ارجاع به كل متغيرها از اين مفهوم استفاده مي‌شود. استانداردهاي كم‍ّي دياني: جداول ارائه شده در تحقيق دياني براي 9 معيار در سطح كشور. جهت حركت: اين كه كتابخانه‌ مشخص كند براي رسيدن به سطح مطلوب، بر تقويت كداميك از 9 معيار تأكيد شود. نوع و روش پژوهش اين پژوهش از نوع كاربردي با رويكرد تحليلي و توصيفي است و به روش پيمايشي انجام گرفته. جامعه و نمونة مورد مطالعه در اين پژوهش به علت عدم دسترسي پژوهشگر به كل كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي در ايران، تنها 14 كتابخانة اقماري در مشهد مورد توجه بوده‌اند. بر اساس جدول مورگان 380 عضو، 54 كتابدار و 14 مدير به روش تصادفي انتخاب شدند (دياني، 1378: 65). اطلاعات موردنياز از طريق پرسشنامه گردآوري شد. 14 كتابخانة درون‌شهري آستان قدس رضوي عبارت‌اند از: كتابخانه مسجد گوهرشاد و تخصصي امام رضا؛ كتابخانه مسجدالرضا؛ كتابخانه آيت الله شيخ عباس تربتي؛ كتابخانه آيت الله شيخ مجتبي قزويني؛ كتابخانه آيت الله شيخ هاشم قزويني؛ كتابخانه مسجد امام صادق (ع)؛ كتابخانه مسجد محمديه؛ كتابخانه مسجد پيغمبر (ص)؛ كتابخانه مسجد زينبيه (س)؛ كتابخانه مسجد قبا؛ كتابخانه مسجد بزرگ امام رضا (ع)؛ كتابخانه مسجد جوادالائمه (ع)؛ كتابخانه حسينيه امام رضا (ع)؛ كتابخانه مجتمع فرهنگي امام خميني. روش آماري استفاده شده در اين تحقيق از آمار توصيفي براي تشكيل جداول توزيع فراواني و محاسبة شاخص‌هاي آماري از قبيل چارك‌ها، ميانگين و انحراف‌ استاندارد، و براي مقايسة ميانگين‌ها از آزمون t استفاده شده است. از ضريب همبستگي پيرسون نيز براي محاسبة همبستگي بين معيارها و تعيين معناداري بين آن‌ها استفاده شده. تحليل‌هاي آماري در اين قسمت به سؤالات پژوهش پاسخ داده مي‌شود. پس از مرتب‌كردن داده‌ها و به‌دست آوردن ميانگين، انحراف استاندارد، چارك اول، ميانه و چارك سوم براي هر يك از 9 معيار مورد مطالعه، دو نوع تحليل (كلان و خرد) صورت مي‌گيرد. علاوه بر آن، پاسخ‌هاي داده شده به پرسشنامه توسط مراجعان، مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرند. در زير ابتدا چهار جدول مربوط به وضعيت كم‍ّي 9 متغير موردنظر در مطالعه دياني در كتابخانه‌هاي با درجه 3 تا 6 ارائه مي‌شود تا مقايسه اين موارد با آنچه كه در پژوهش حاضر به دست آمده است ميسر شود. جدول 1. طبقه‌بندي پيشنهادي دياني (1374) براي كتابخانه‌هاي عمومي كشور با چهار درجه متفاوت كتابخانه‌هاي درجه 3 چارك سوم ميانه چارك اول انحراف استاندارد ميانگين معيارها 00/12 50/11 75/9 31/2 39/10 ساعات كار روزانه 2025 808 342 1922 1471 مساحت كل 987 700 252 485 691 مساحت زيربنا 19944 14165 7088 3551 15370 تعداد كتب 405 288 210 108 317 افزايش سالانه كتب 3303 1487 348 1865 1991 تعداد اعضا 5 3 1 2 3 تعداد كاركنان 98 54 32 42 64 تعداد قفسه 105 88 50 58 89 تعداد صندلي كتابخانه‌هاي درجه 4 چارك سوم ميانه چارك اول انحراف استاندارد ميانگين معيارها 12 50/11 25/9 16/2 48/10 ساعات كار روزانه 1907 1025 391 1096 1309 مساحت كل 810 450 340 416 567 مساحت زيربنا 13991 10933 8651 4496 11141 تعداد كتب 363 288 210 123 312 افزايش سالانه كتب 1386 865 409 701 993 تعداد اعضا 4 3 2 30/1 8/2 تعداد كاركنان 85 40 24 21 42 تعداد قفسه 93 60 46 36 71 تعداد صندلي كتابخانه‌هاي درجه 5 چارك سوم ميانه چارك اول انحراف استاندارد ميانگين معيارها 12 50/11 50/9 14/2 36/10 ساعات كار روزانه 887 500 244 1050 778 مساحت كل 450 236 155 227 318 مساحت زيربنا 11218 1924 6470 2948 9141 تعداد كتب 288 210 21 55 249 افزايش سالانه كتب 955 541 272 703 779 تعداد اعضا 3 2 1 98/0 02/2 تعداد كاركنان 42 32 19 15 32 تعداد قفسه 55 40 30 23 46 تعداد صندلي كتابخانه‌هاي درجه 6 چارك سوم ميانه چارك اول انحراف استاندارد ميانگين معيارها 11 5/7 50/6 25/2 51/8 ساعات كار روزانه 1800 759 280 1458 248 مساحت كل 192 120 72 128 159 مساحت زيربنا 6435 4800 2386 2068 4974 تعداد كتب 210 210 210 49 221 افزايش سالانه كتب 425 232 144 272 320 تعداد اعضا 2 1 1 65/0 43/1 تعداد كاركنان 23 18 14 16 21 تعداد قفسه 37 26 18 24 31 تعداد صندلي * وضعيت كم‍ّي هريك از 9 معيار در 14 كتابخانه مورد بررسي در جدول 2 ارائه شده است. جدول 2. مقادير كم‍ّي هريك از معيارها در 14 كتابخانه مورد بررسي رديف و كد كتابخانه نام كتابخانه معيار 1 ساعت كار معيار 2 مساحت كل معيار 3 مساحت زيربنا معيار 4 تعداد كتب معيار 5 افزايش سالانة كتب معيار 6 تعداد اعضا معيار 7 تعداد كاركنان معيار 8 تعداد قفسه معيار 9 تعداد صندلي 1 مسجد زينبيه 12 200 200 9725 2750 2341 4 44 60 2 مسجد گوهرشاد 12 1200 1200 65582 4000 4410 10 304 200 3 مسجد امام صادق (ع) 12 380 300 43771 5000 2265 6 90 100 4 مسجد قبا 12 145 300 13354 2500 2458 4 48 78 5 حسينيه امام رضا(ع) 13 260 65 14421 2750 1846 6 57 76 6 شيخ مجتبي قزويني 14 1500 1850 38378 6000 8609 13 292 591 7 مسجد بزرگ امام رضا(ع) 12 500 500 9125 1200 1957 4 32 89 8 مسجد مهديه 12 140 140 8384 1000 2006 4 41 48 9 مسجد جوادالائمه(ع) 12 200 200 12142 2500 2083 4 46 81 10 شيخ هاشم قزويني 12 1500 900 40654 5500 4980 11 175 282 11 مسجد پيغمبر اكرم (ص) 14 200 140 10897 2500 2266 4 32 48 12 مجمتع فرهنگي امام خميني (ره) 12 3750 1800 17630 3500 3946 11 106 344 13 مسجد امام رضا (مسجدالرضا) 14 1000 1200 60960 5500 7245 15 252 451 14 شيخ عباس تربتي 12 500 500 35480 5000 3137 9 152 160 براي تعيين اين احتمال كه با افزايش يكي از اين معيارها چه تغييري در ديگر معيارها به‌جود مي‌آيد، همبستگي بين مقادير هر ستون از معيارها با مقادير ستون‌هاي ديگر محاسبه شد. آنگونه كه در جدول 3 قابل مشاهده است بين ساعاتي كه كتابخانه‌ها در روز باز هستند و ديگر معيارها همبستگي معنا‌دار وجود ندارد. نيز بين مساحت كل كتابخانه و تعداد كتب، تعداد كتبي كه سالانه اضافه مي‌شود، تعداد اعضا و تعداد قفسه‌ها همبستگي معنا‌دار وجود ندارد. همبستگي بين ساير معيارها در سطح 95 درصد يا 99 درصد، معنا‌دار است. اين تعداد از همبستگي معنا‌دار، نشانگر نوعي برنامه‌ريزي جهت‌دار براي فراهم‌آوردن امكانات در همة كتابخانه‌ها است. جدول 3. قرائت همبستگي بين 9 معيار در كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي معيارها ضريب همبستگي سطح معناداري معيارها ضريب همبستگي سطح معناداري معيارها ضريب همبستگي سطح معناداري 2 و 1 007/0- 981/0 7 و 2 646/0 013/0 8 و 4 886/0 000/0 3 و 1 261/0 367/0 8 و 2 414/0 141/0 9 و 4 577/0 031/0 4 و 1 201/0 491/0 9 و 2 643/0 013/0 6 و 5 764/0 001/0 5 و 1 325/0 256/0 4 و 3 535/0 049/0 7 و 5 823/0 000/0 6 و 1 566/0 035/0 5 و 3 595/0 025/0 8 و 5 777/0 001/0 7 و 1 404/0 236/0 6 و 3 831/0 000/0 9 و 5 741/0 002/0 8 و 1 339/0 236/0 7 و 3 849/0 000/0 7 و 6 900/0 000/0 9 و 1 504/0 066/0 8 و 3 765/0 001/0 8 و 6 869/0 000/0 3 و 2 850/0 000/0 9 و 3 907/0 000/0 9 و 6 966/0 000/0 4 و 2 255/0 379/0 5 و 4 791/0 001/0 8 و 7 874/0 000/0 5 و 2 371/0 192/0 6 و 4 662/0 010/0 9 و 7 917/0 000/0 6 و 2 481/0 082/0 7 و 4 770/0 001/0 9 و 8 802/0 001/0 بر اساس شيوة پيشنهادي دياني و با استفاده از داده‌هاي جدول 2، براي هر يك از معيارهاي مورد مطالعه ميانگين، انحراف استاندارد، چارك اول و دوم و سوم محاسبه و در جدول 4 درج شد. جدول 4. پارامترهاي 9 معيار در كل كتابخانه‌ها معيارها ميانگين انحراف استاندارد چارك اول ميانه (چارك دوم) چارك سوم 1 5/12 858/0 12 12 25/13 2 64/819 39/979 200 440 1275 3 93/663 22/619 185 400 1200 4 79/27178 52/19975 1064 5/16025 25/41433 5 3550 13/1632 2500 3125 5125 6 21/3539 47/2117 75/2063 5/2395 5/4552 7 5/7 89/3 4 6 11 8 36/119 28/99 25/43 5/73 25/194 9 29/186 81/169 72 5/94 5/297 با در دست داشتن اين جدول و با مقايسة وضعيت هر معيار در كتابخانة مشخص، مي‌توان تعيين كرد كه آن كتابخانه در چه معيارهايي از ميانگين كل كتابخانه‌ها وضعيت بهتر يا بدتري دارد. مثلاً كتابخانه بزرگ امام رضا(ع) در همة معيارها در وضعيتي پايين‌تر از ميانگين قرار دارد. يا 6 كتابخانه به لحاظ تعداد كتب در وضعيتي بهتر از ميانگين تعداد كتاب‌ها در كل كتابخانه‌ها قرار دارند. يا 6 كتابخانه به لحاظ تعداد كاركنان در وضعيتي بدتر از ميانگين كاركنان در كل كتابخانه‌ها قرار دارند. بر اين اساس هر كتابخانه مي‌تواند با مقايسة وضعيت خود، با ميانگين، آن‌هايي را كه در وضعيت پايين‌تر هستند بيشتر از موارد ديگر مورد توجه قرار دهد. شدت اين توجه نيز از مقايسة وضعيت هر متغير با چارك‌ها مشخص مي‌شود. هرچه به چارك‌هاي پايين‌تر نزديك شويم، شدت توجه بايد افزايش يابد. براي مقايسة مقادير معيارهاي هر كتابخانه با مقادير معيارهاي مشخص شده در جداول درجه‌‌بندي دياني، و تعيين تفاوت احتمالي از آزمون t استفاده شد و مقادير به دست آمده در جدول 4 درج گرديد. جدول5. مقايسه مقادير مربوط به 9 معيار از نظر درجه كتابخانه براي كتابخانه‌هاي مورد بررسي معيارها درجه كتابخانه 3 4 5 6 T P-value t P-value t P-value t P-value 1 235/9 000/0 841/8 000/0 367/9 000/0 464/17 000/0 2 488/2 027/0 870/1- 084/0 159/0 876/0 636/1- 126/0 3 164/0- 873/0 586/0 568/0 09/2 057/0 051/3 009/0 4 212/2 045/0 004/3 010/0 379/3 005/0 159/4 001/0 5 412/7 000/0 423/7 000/0 568/7 000/0 632/7 000/0 6 736/2 017/0 499/4 001/0 877/4 000/0 688/5 000/0 7 320/4 001/0 512/4 001/0 261/5 000/0 827/5 000/0 8 086/2 057/0 915/2 012/0 292/3 006/0 707/3 003/0 9 144/2 052/0 540/2 025/0 091/3 009/0 422/3 005/0 از مقايسه مقادير جدول فوق مي‌توان نتيجه گرفت كه كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي در هشت مورد از معيارها (1، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9)، بنابر معيارهاي دياني در سطح فراتر از كتابخانه‌هاي درجه 3 قرار گرفته‌اند و تنها در معيار شماره 2 (مساحت كل) در سطح پايين‌تر از كتابخانه‌هاي درجه 3 قرار دارند. به بياني ديگر كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي در هشت معيار در وضعيتي بهتر از 98 درصد كتابخانه‌هاي عمومي درجه 3 در تحقيق دياني قرار دارند. مقايسه‌اي بين تك‌تك كتابخانه‌هاي اقماري با ميانگين كل متغيرهاي كتابخانه‌هاي اقماري و با طبقه‌بندي دياني براي كتابخانه‌هاي درجه 3، 4، 5، 6 نيز انجام ‌شد. براي مثال، تنها به ارائه 1 جدول از كل جداول اكتفا شده است (براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد كل جداول به اصل پايان‌نامه رجوع شود). جدول 6. موقعيت كتابخانه مسجد زينبيه با توجه به 9 معيار معيارها مقادير وضعيت كتابخانه‌ در مقايسه با استان خراسان وضعيت كتابخانه‌ها در مقايسه با طبقه‌بندي دياني (1374) چارك اول ميانه چارك سوم چارك اول ميانه چارك سوم 1. ساعات كار 12 * درجه 3 2. مساحت كل 200 * درجه 6 3. زيربنا 200 * درجه 5 4. تعداد كتب 9725 * درجه 5 5- افزايش سالانه 2750 * درجه 3 6. تعداد اعضا 2341 * درجه 3 7. تعداد كارمندان 4 * درجه 4 8. تعداد قفسه‌ها 44 * درجه 4 9. تعداد صندلي‌ها 60 * درجه 4 همان‌طور كه از جدول فوق برمي‌آيد: الف) در يك معيار (ساعت كار) همتراز ميانه، در چهار معيار (شامل تعدادكتب، افزايش سالانة كتب، تعداد اعضا، تعداد قفسه‌ها) از چارك اول بالاتر، در دو معيار (شامل مساحت كل، تعداد كارمندان) همتراز چارك اول و در دو معيار (شامل زيربنا و تعداد صندلي) نيز كمتر از چارك اول است. ب) از نظر افزايش سالانه، ساعات كار و تعداد اعضا همتراز كتابخانه‌هاي درجه 3، از نظر تعداد كاركنان، تعداد قفسه‌ها و تعداد صندلي‌ها همتراز كتابخانه‌هاي درجه 4، از نظر مساحت زيربنا و تعداد كتب همتراز كتابخانه‌هاي درجه 5، و از نظر مساحت كل، همتراز كتابخانه‌هاي درجه 6 است. ج) جهت حركت: اين كتابخانه‌ بهتر است براي رسيدن به كتابخانه‌هاي درجه 3 در جهت گسترش مساحت كل، مساحت زيربنا و تعداد كتب گام بردارد. همبستگي بين معيارها در اين قسمت وجود همبستگي بين 9 معيار مورد مطالعه در كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي با استفاده از روش پيرسون، مورد بررسي قرار گرفته است. به گفتة «دياني» (1374) بودن يا نبودن همبستگي بين معيارها اين امكان را فراهم مي‌آورد كه با اطلاع از شرايط بعضي معيارها، بتوان شرايط ديگر معيارها را تخمين زد و با آگاهي بيشتري اهداف كوتاه‌مدت و بلندمدت كتابخانه را تعيين كرد. طبق جدول مربوطه: قوي‌ترين همبستگي معنادار بين معيار 6 و 9 (تعداد اعضا و تعداد صندلي‌ها)، 7 و 9 (تعداد كارمندان و صندلي‌ها)، 6 و 7 (تعداد اعضا و كارمندان)، 3 و 9 (مساحت زيربنا و تعداد كتب)، معيار 1 و 6 (ساعات كار و تعداد اعضا)، 3 و 5 (مساحت زيربنا و افزايش سالانة كتاب) وجود دارد. نظر نمونه‌اي از مراجعان دربارة وضعيت 9 معيار در كتابخانه‌ها در اين قسمت ابتدا با توجه به داده‌هاي موجود در جداول، نظر نمونه‌اي از مراجعان دربارة وضعيت 9 معيار در كل كتابخانه‌ها به صورت توصيفي بيان مي‌شود و سپس تحليل پژوهش بر اساس خلاصه‌اي از نتايج بيان مي‌گردد. پرسش نمونه: وسعت ساختمان با نياز شما منطبق است؟ جدول 7. نظر مراجعان دربارة انطباق وسعت ساختمان با نياز مراجعان فراواني درصد بلي 159 5/39 خير 83 6/20 تاحدي 156 7/38 بي‌پاسخ 5 2/1 جمع 403 100 با توجه به داده‌هاي جدول فوق، تقريباً بيشتر مراجعان از وسعت كتابخانه راضي بوده‌اند. خلاصه‌اي از نتايج تحليل پرسشنامة مراجعان اكثر مراجعان، زن و از نظر سني، جوان و بيشتر، دانش‌آموزان مقطع متوسطه بوده‌اند كه براي مطالعة دروس خود به كتابخانه‌ مراجعه مي‌كردند. اكثر مراجعان از تعداد كارمندان، افزايش سالانة كتب و نحوة برخورد كاركنان نسبتاً راضي بودند و درخصوص ساعات كار و ميزان فضا و نيز تنوع عناوين كتب و تعداد صندلي‌ها اظهار نارضايتي داشتند. از اين‌رو لازم است كه جهت حركت كتابخانه در راستاي توسعة فضا، ساعات كار، و تنوع عناوين كتاب‌ها و صندلي‌ها باشد. بحث و نتيجه‌گيري نتايج پژوهش حاضر نشان مي‌دهند كه در تحليل كلان، كتابخانه‌هاي اقماري آستان قدس رضوي در هشت مورد از معيارها برطبق معيارهاي دياني، در سطح كتابخانه‌هاي درجه 3 قرار دارند و تنها در مورد معيار شماره 2 (مساحت كل) دچار نقص مي‌باشند. بنابراين در برنامه‌ريزي‌ها بايد به افزايش «مساحت كل» توجه بيشتري شود. با بررسي و مقايسة نه معيار دياني در مورد تك‌تك كتابخانه‌هاي اقماري مشخص مي‌شود كه 9 معيار موردنظر در تك‌تك كتابخانه‌‌هاي اقماري از وضعيت بسيار متفاوتي در مقايسه با متغيرهاي كل كتابخانه برخوردارند و مسئولان بايد به اين تفاوت‌ها توجه كنند و متناسب با نياز هر كتابخانه، امكانات كافي اختصاص دهند. با توجه به نتايج حاصله از تحقيق، اطلاعات به‌دست آمده از پرسشنامة مراجعان اين كتابخانه‌ها در معيارهاي «تعداد كتب»، «ساعات كار»، «فضا» و «تعداد صندلي‌ها» دچار ضعف هستند و اين معيارها در برنامه‌ريزي، در اولويت توسعه قرار دارند. در مورد «تعداد اعضا» و «افزايش سالانة كتب» در وضعيت نسبتاً مناسب قرار دارند. پيشنهادها 1. آموزش مداوم و روزآمد كردن دانش (نتيجة تحليل سؤالات تشريحي پرسشنامة كارمندان)؛ 2. توسعة كم‍ّي مساحت كتابخانه (نتيجة تحليل كلان)؛ 3. مجموعه‌سازي مناسب با نياز مراجعان (نتيجة تحليل سؤالات تشريحي پرسشنامة مراجعان)؛ 4. افزايش بودجة كتابخانه‌ها به منظور هماهنگ‌كردن كتابخانه‌ها با پيشرفت‌هاي فناورانة جديد (نتيجة برداشت پژوهشگر از تحقيق). منابع ابرامي، هوشنگ. شناختي از دانش‌شناسي (علوم كتابداري و دانش‌شناسي). به كوشش رحمت‌الله فتاحي. تهران: نشر كتابداري، 1378. افروزي‌نيا، عبدالجليل. بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استان خوزستان. استاد راهنما: علي شكويي. پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، 1376. «بيانيه يونسكو دربارة كتابخانه‌هاي عمومي (1994)». ترجمه زهره ميرحسيني. فصلنامه پيام كتابخانه، سال پنجم، شماره اول و دوم، (بهار و تابستان 1374)، ص 107. تدين ترشيزي، مهدي. بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي شهر مشهد. استاد راهنما: عباس حري. پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران: دانشكده روانشناسي، 1374. تعاوني (خالقي)، شيرين. استانداردهاي ايفلا براي كتابخانه‌هاي عمومي. تهران: مركز خدمات كتابداري، 1359. حسيني، مهدي. بررسي وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي استان كردستان. استاد راهنما: زاهد بيگدلي. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه شهيد چمران اهواز، 1380. دياني، محمدحسين. «استانداردهاي كمي براي كتابخانه‌هاي عمومي با نگاهي به كتابخانه‌هاي عمومي خوزستان». مجله علوم تربيتي و روانشناسي، دانشگاه شهيد چمران اهواز. دوره سوم، سال دوم، شماره اول و دوم. ص. 75-51. 1374. دياني، محمدحسين. «حجم نمونه در پژوهش‌هاي پيمايشي». فصلنامه كتابداري و اطلاع‌رساني. شماره 3، پاييز 1378، ص 65. كرلينگر، فردان. مباني پژوهش در علوم رفتاري. ترجمه حسن پاشاشريفي و جعفر نجفي زند. تهران: انتشارات آواي نور، 1376. ج 2. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي. شناسنامه كتابخانه‌هاي عمومي ايران. تهران: هيئت امناي كتابخانه‌هاي عمومي كشور، 1370. همايون‌فرخ، ركن‌الدين. تاريخچه كتابخانه‌هاي ايران و كتابخانه‌هاي عمومي تهران. تهران: سازمان كتابخانه‌هاي عمومي شهرداري تهران، 1364. فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود) 29 _ شماره اول، جلد 8 Cha, Mikyeong (1988). "Compliance with public library standards in the state of Ohio". Indiana: Indiana university. Mess, Annette (1980). "Comparison of Baie d'urfe library to Quebec public library standards". Bulletin-ABCLQLA Bulletin, 27 (2) May-Aug 1980, 12-16.