شما اینجا هستید: خانه 
مقالات برگرفته از پایان نامه مطالعه و نظر سنجي درباره عملكرد و نقش انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران
مقالات برگرفته از پایان نامه مطالعه و نظر سنجي درباره عملكرد و نقش انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران مطالعه و نظر سنجي درباره عملكرد و نقش انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران
Hits:
1011
User rating:
/
/
Review
چكيده
در اين مقاله عملكرد و نقش انجمن كتابداري ايران از ديدگاه اعضاي آن، بر مبناي چهار شاخص «هويت، انسجام، مشروعيت و مقبوليت دروني بررسي شد و مشخص گرديد كه انجمن در اين زمينه‌ها، موفقيت نسبي داشته است». همچنين، روشن گرديد كه بين آراي اعضاي پيوسته، وابسته و دانشجويي دربارة عملكرد انجمن تفاوت محسوسي وجود ندارد و با بهبود عملكرد انجمن در سه شاخص نخست، مقبوليت دروني انجمن افزايش مي‌يابد.
كليدواژه‌ها: انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران، سنجش كارآيي
مقدمه
با توجه به اهميت مشاركت مردمي در پيشبرد امور اجتماعي و تقويت نهادهاي مدني نظير انجمنها، ترغيب افراد جهت مشاركت فعال در چنين نهادهايي به منظور تأمين منافع مشترك و خودگرداني امور، ضروري به نظر مي‌رسد.
انجمن كتابداري كشور نيز در اين راستا، از يك سو لازم است تا جامعه كتابدار كشور را نسبت به نقش و وظايف اين انجمنها آشنا سازد و از سوي ديگر نيازمند سنجش رضايت اعضا از عملكرد انجمن و بازخورد فعاليتهاي آن در ميان اعضاست. همين امر موجب شد تا در گزارش عملكرد نخستين دور فعاليت انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران، لزوم پژوهشي براي ارائه ارزيابي جامعه كتابدار كشور از عملكرد انجمن، مورد تأكيد قرار گيرد (فتاحي، 1382: ديباچه).
بيان مسئله
در حالي كه انجمنهاي كتابداري در برخي از كشورها دومين سده فعاليت خود را مي‌گذرانند، اين امر در كشور ما پديده‌‌اي نسبتاً نوپا محسوب مي‌شود. دور دوم فعاليت انجمن كتابداري ايران، پس از يك دورة فترت بيست ساله، در اسفندماه سال 1379 در حالي آغاز شد كه تجربه ناتمام يك دوره فعاليت را در سابقه خود داشت. زحمات و تلاشهاي زيادي كه براي برپايي اين انجمن صرف گرديد و استقبال و شور و اشتياقي كه در نخستين فراخوان مجمع عمومي انجمن مشاهده شد، ضرورت و مقبوليت تجديد حيات انجمن را خاطر نشان مي‌ساخت. با اين حال، نگراني از كيفيت كار انجمن و تداوم مؤثر فعاليت آن، از آغاز در ميان پاره‌‌اي از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان حرفه مورد توجه بوده است. در اين ميان، بررسي وضعيت انجمن كتابداري كشورمان در سالهاي اخير، سنجش رضايت و انتظارهاي اعضا از انجمن و تعيين ميزان دستيابي انجمن به اهداف خود بر اساس موارد مندرج در اساسنامه، مي‌تواند مسأله‌اي قابل توجهي تلقي شود و به بهبود عملكرد آن كمك نمايد.
هدف و فايده پژوهش
اين پژوهش به منظور نقد و ارزيابي عملكرد انجمن در ساليان اخير و انعكاس فعاليتهاي آن در ميان جامعه كتابدار كشور، آشنا كردن اين جامعه با نقاط ضعف و قوت آن و ترغيب ايشان جهت همكاري و همفكري در جهت پيشبرد اهداف انجمن، انجام مي‌پذيرد. اين هدفها را مي‌توان به شكل زير نيز برشمرد:
1. ارائه تصويري از عملكرد انجمن و دستاوردها و كاستيهاي آن.
2. بررسي ديدگاههاي اعضا نسبت به انجمن.
3. كمك به برنامه‌ريزي و تدوين اولويتهاي كاري انجمن.
4. زمينه‌يابي جهت فعاليتهاي آتي انجمن.
پرسشهاي پژوهش
همان‌گونه كه ليندسترون بيان داشته است، برخورداري از چهار شاخص «هويت، انسجام، مشروعيت و مقبوليت دروني» را مي‌توان از مهمترين عوامل مؤثر در موفقيت سازمانهاي غير دولتي برشمرد (1995،Lindstron,). در اين پژوهش، با چنين رويكردي، عملكرد و نقش انجمن كتابداري ايران از ديدگاه اعضاي آن، بر مبناي چهار شاخص ياد شده مورد بررسي قرار گرفت و در اين رابطه پرسشهاي زير مطرح گرديد:
1. تا چه ميزان انجمن در ايجاد هويت حرفهاي و جلب علايق مشترك ميان كتابداران عضو انجمن موفق بوده است؟ (هويت)
2. اعضا و مديران انجمن تا چه ميزان از وحدت نظر و يكپارچگي در تصميم‌گيريها و عمل به آن برخوردارند؟ (انسجام)
3. انجمن تا چه ميزان از مقبوليت دروني در ميان اعضاي خود برخوردار است؟ (مقبوليت دروني)
4. تا چه ميزان انجمن از مشروعيت لازم در ميان جامعه غير كتابداري و اطلاع‌رساني و نهادهاي كلان كشور برخوردار است؟ (مشروعيت)
5. تا چه ميزان برخورداري از هويت، انسجام و مشروعيت بيشتر در ميزان افزايش مقبوليت انجمن، نقش داشته است؟
6. آيا تفاوتي معنادار ميان ديدگاه اعضاي انجمن (پيوسته، وابسته و دانشجويي) در مورد ميزان موفقيت در دستيابي به هريك از شاخصهاي چهارگانه فوق وجود دارد؟
پيشينه پژوهش
بحث دربارة نقش و عملكرد انجمنهاي كتابداري از دو منظر بررسي مباني نظري و ارزيابي از فعاليتهاي اجرايي انجمنها مورد توجه صاحب‌نظران اين رشته بوده است كه با توجه به موضوع اين مقاله، به چند نمونه از پژوهشهاي انجام شده در زمينه ارزيابي عملكرد انجمنهاي كتابداري در كشورهاي مختلف اشاره مي‌شود.
در سال 1998 شناسايي راههاي گسترش عضويت به عنوان اولويت شماره يك انجمن كتابداري امريكا مطرح گرديد و براي تحقق اين هدف با انجام پژوهشي تجربيات انجمنهاي مختلف امريكا در زمينه راههاي شناسايي، جذب، نگهداري و تشويق افراد براي عضويت در انجمنهاي كتابداري جمع‌آوري شد و در نهايت توصيه‌هاي عملي مفيدي براي تحقق هريك از اين موارد ارائه گرديد (American Library…, 1999).
انجمن كتابداران كانادا نيز با هدف تعيين ميزان رضايت اعضا از عملكرد انجمن، تعيين مهمترين مسايل كليدي در حرفه از نگاه اعضا، تعيين نقشي كه اعضا ايفاي آن را از سوي انجمن توقع دارند و تعيين اولويتهاي كاري انجمن از ديد اعضا، به نظرسنجي از اعضا پرداخت و به اين نتايج دست يافت: رضايت اعضا از عملكرد و خدمات انجمن، متوسط ارزيابي شد. حوزه‌هاي ثانويه فعاليت انجمن، اولويتهاي غير رسمي و گسترش دانش حرفهاي تعيين گرديد. نگراني عمدة اعضا نسبت به آيندة حرفه، مربوط به تأثير فنآوري و اينترنت بر حرفه كتابداري و تأمين بودجه كتابخانه‌ها عنوان شد. اعضا عقيده داشتند كه بخش عمده‌اي از وقت و تلاش انجمن بايد مصروف انعكاس علايق و ديدگاههاي اعضا شود. بسياري از اعضا نسبت به هدفها و راهبردهاي انجمن ناآگاهند و براي بهبود رضايت اعضا نسبت به عملكرد انجمن، ارتباطات با اعضا بايد تقويت شود (2000Canadian Library…,).
در تركيه سلما اصلان (Aslan, 1995) در پژوهشي به بررسي انتظارها و ديدگاههاي اعضاي انجمن كتابداري تركيه نسبت به عملكرد آن پرداخت. در اين پژوهش كه با استفاده از پرسشنامه انجام شد، پرسشهايي در رابطه با تعيين مهمترين اقدامهاي انجمن از نگاه اعضا، ميزان رضايت اعضا نسبت به هريك از فعاليتها، اولويت‌بندي مهمترين وظايف اعضا نسبت به انجمن، چگونگي راههاي افزايش درآمد انجمن، پيشنهادهايي براي بهبود عملكرد انجمن و... مطرح و پيشنهادهايي با توجه به پاسخهاي دريافتي ارائه شد.
در پژوهشي ديگر، فعاليتهاي انجمن كتابداري كشور كوچك آفريقايي سوازيلند در زمينههاي تبليغاتي، آموزشي، قانونگذاري، تحقيقات و انتشارات و عملكرد، براي ارزيابي موفقيتها و شكستها و پي بردن به محدوديتهاي پيش روي آن، مورد بررسي قرار گرفت. داده‌هاي استفاده شده در اين مطالعه از طريق اسناد انجمن و مصاحبه با اعضا گردآوري شد. اين مطالعه به سالهاي 1984تا 1996 اشاره دارد كه انجمن پايه‌هاي توسعه كتابداري در اين كشور را وضع مي‌كرده است. در يافته‌هاي اين پژوهش، نقاط ضعف و قوّت انجمن چنين تشريح شده است: ايجاد مقداري احساس هويت حرفهاي، جذب بودجه براي آموزش حرفهاي و استفاده از ساير منابع براي حمايت از برنامه‌هاي خود و ايجاد آگاهي نسبت به خدماتي كه همسويي حرفه را با گرايشهاي بين المللي حفظ مي‌كند. با اين حال، حرفه كتابداري از طريق حرفه‌هاي ديگر تحت الشعاع قرار مي‌گيرد. فعاليتهاي كتابداري به دليل نبود يا محدوديت قوانين، محدود مي‌شود. سوازيلند فاقد يك فهرست ملي است و انتشار نشريات انجمن به طور مستمر صورت نمي‌پذيرد. اغلب مسائل ناشي از منابع انساني، مسائل مالي و محدوديتهاي رهبري و نبود كميته‌هاست. توصيه‌هايي كه مي‌توان از اين مطالعه نتيجه گرفت: نياز اعضا به منظور تدوين طرحي راهبردي براي اولويت بخشي به قانونگذاري، آموزش، مديريت، رهبري و بهبود ارتباطات، و افزايش در ميزان حق عضويت اعضاي مؤسسات و برقراري ارتباط كاري با حرفه‌هاي وابسته ذكر شده است (1998 ,Muswazi).
در ساليان اخير در ايران نيز پژوهشهاي معدودي در زمينه ميزان مشاركت در انجمنهاي علمي و فرهنگي كشور و مسائل و مشكلات آن صورت گرفته است. از جمله، محسني (1382) در پژوهشي به بررسي ميزان مشاركت در انجمنهاي علمي وفرهنگي كشور پرداخته است. برخي از نتايج حاصل از اين پژوهش، بدين شرح است:
·مشاركت در انجمنهاي علمي و فرهنگي در ايران بسيار ضعيف است.
·با افزايش كاربرد رسانه‌ها، سطح سواد، اطلاعات عمومي و اعتقاد كمتر به جبرگرايي، ارتباط با انجمنهاي علمي وفرهنگي بيشتر مي‌شود.
·وضع اشتغال و رستة شغلي به طور مشابه و پس از آن طبقه اجتماعي، مهمترين عوامل اقتصادي مؤثر بر ميزان مشاركت افراد در انجمنهاي علمي وفرهنگي‌اند.
افراد طبقه اجتماعي بالا ـ كه اغلب از سطح تحصيلات و دانش بيشتري برخوردار هستند ـ در مقايسه با افراد طبقه اجتماعي پايين‌تر، بيشتر در انجمنهاي علمي وفرهنگي شركت مي‌كنند.
عوامل فرهنگي بيش از عوامل مادي در ميزان مشاركت افراد با انجمنهاي علمي و فرهنگي نقش دارند.
به نوشتة اميرشيباني (1373: 89) پذيرش مسؤوليت در انجمنهاي علمي براي اعضا جذابيت ندارد. بررسيها نشان مي‌دهد انجمنهاي علمي، قائم به گروه معدودي از افراد متخصص هستند. با خسته شدن و كناره‌گيري، فوت و يا هر دليل ديگر و متوقف شدن فعاليت آنها، انجمن ديگر قادر نيست به فعاليتهاي خود ادامه دهد. استمرار نداشتن فعاليتهاي انجمنهاي علمي در ايران، در همين نكته نهفته است. در هر انجمن، گروهي محدود كه هسته فعّال علمي انجمن هستند، آن را به تناوب اداره مي‌كنند. خلاصه آن كه فردمداري و فقدان انگيزه كافي براي فعاليت، از عوامل اصلي ركود اين انجمنهاست.
روش پژوهش، جامعة آماري و ابزار گردآوري داده‌ها
اين پژوهش به روش پيمايشي و از نوع كاربردي است. جامعه مورد بررسي در اين پژوهش كليه اعضاي انجمن در سه سال اول فعاليت آن است و اطلاعات آماري مربوط به آن از گزارش رسمي انجمن انتشار يافته در ارديبهشت ماه 1383 گرفته شده است.
براي تعيين حجم نمونه از روش «برآورد حجم نمونه باتوجه به خطاي نسبي برآورد» استفاده شد و نمونه‌ها به شيوه طبقه‌اي ـ تصادفي از ميان اعضاي انجمن بر مبناي نوع عضويت (پيوسته، وابسته و دانشجويي) انتخاب گرديد.
گردآوري داده‌ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام پذيرفت و سؤالهاي پرسشنامه با توجه به پيشينه و پرسشهاي پژوهش تهيه گرديد. در پژوهش حاضر، داده‌ها پس از گردآوري در نرم‌افزارهاي Excell و Spss ثبت گرديد و محاسبات لازم براي استفاده از شيوه هاي آماري توصيفي و استنباطي انجام پذيرفت. چون در تدوين اين پرسشنامه از مقياس ليكرت استفاده شده بود، پاسخهاي جمع‌آوري شده در 5 نمره كدگذاري شد. بر اين اساس، نمره كمتر از 5/2 بيانگر عملكرد ضعيف انجمن، از 5/2 تا 5/3 نشان‌دهنده عملكرد متوسط و از 5/3 تا 5 عملكرد خوب انجمن را نشان مي‌دهد.
تحليل داده‌ها و ارائه يافته‌ها
همان‌طور كه گفته شد، در اين پژوهش نظرهاي اعضاي انجمن از عملكرد آن بر مبناي چهار شاخص «هويت، انسجام، مشروعيت و مقبوليت» مورد ارزيابي قرار گرفت كه در ادامه به بررسي پرسشهاي مطرح شده در اين خصوص مي‌پردازيم.
سؤال يك ـتا چه ميزان انجمن در ايجاد هويت حرفهاي و جلب علايق مشترك ميان كتابداران عضو انجمن موفق بوده است؟ (هويت)
جذب مخاطبان، تأمين منزلت و شأن اجتماعي، پرورش اخلاق حرفهاي و دفاع از حقوق اعضا، از جمله هدفهاي انجمنهاي كتابداري ذكر شده است كه مورد توجه انجمن كتابداري كشورمان نيز بوده است. بر اين اساس، براي پاسخگويي به نخستين سؤال پژوهش در اين خصوص 9 پرسش مطرح گرديد كه خلاصه پاسخهاي بدست آمده در اين زمينه، در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول1. توزيع فراواني و درصد فراواني سؤالهاي مطرح شده در خصوص هويت انجمن
|
|
كاملاً موافق
|
موافق
|
بي‌نظر
|
مخالف
|
كاملاً مخالف
|
بدون پاسخ
|
ميانگين
|
انحراف معيار
|
||||||
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|||
|
سؤال1
|
2
|
14/1%
|
88
|
29/50%
|
13
|
43/7%
|
59
|
71/33%
|
11
|
29/6%
|
2
|
14/1%
|
07/3
|
07/1
|
|
سؤال2
|
6
|
43/3%
|
65
|
14/37%
|
9
|
14/5%
|
80
|
71/45%
|
14
|
8%
|
1
|
57/0%
|
82/2
|
12/1
|
|
سؤال3
|
13
|
43/7%
|
72
|
14/41%
|
12
|
86/6%
|
65
|
14/37%
|
11
|
29/6%
|
2
|
14/1%
|
07/3
|
16/1
|
|
سؤال4
|
5
|
86/2%
|
58
|
14/33%
|
20
|
43/11%
|
72
|
14/41%
|
16
|
14/9%
|
4
|
29/2%
|
77/2
|
10/1
|
|
سؤال5
|
10
|
71/5%
|
99
|
57/56%
|
25
|
29/14%
|
35
|
20%
|
1
|
57/0%
|
5
|
86/2%
|
50/3
|
90/0
|
|
سؤال6
|
11
|
29/6%
|
68
|
86/38%
|
24
|
71/13%
|
66
|
71/37%
|
1
|
57/0%
|
5
|
86/2%
|
15/3
|
03/1
|
|
سؤال7
|
14
|
8%
|
59
|
71/33%
|
27
|
43/15%
|
68
|
86/38%
|
2
|
14/1%
|
5
|
86/2%
|
06/3
|
06/1
|
|
سؤال8
|
11
|
29/6%
|
97
|
43/55%
|
18
|
29/10%
|
38
|
71/21%
|
4
|
29/2%
|
7
|
4%
|
45/3
|
98/0
|
|
سؤال9
|
25
|
29/14%
|
111
|
43/63%
|
7
|
4%
|
26
|
86/14%
|
3
|
71/1%
|
3
|
71/1%
|
75/3
|
0.94
|
|
جمع
|
97
|
16/6%
|
717
|
52/45%
|
155
|
84/9%
|
509
|
32/32%
|
63
|
4%
|
34
|
16/2%
|
66/63
|
37/6
|
از بررسي پاسخ به پرسش نخست پژوهش دربارة ميزان موفقيت انجمن در ايجاد هويت حرفهاي و جلب علايق مشترك ميان كتابداران عضو انجمن ميانگين نمره اعضا به اين شاخص 66/63 % بود كه موفقيت نسبي انجمن را در اين زمينه نشان مي‌داد. از ميان 9 سؤالي كه در اين قسمت در زمينههاي جلب مخاطبان (سؤال 1)، شناساندن اهميت حرفه (سؤال 2)، بالا بردن مقام و شأن كتابداران و حفظ حقوق آنان (سؤال 3 و 4)، گسترش اخلاق حرفهاي (سؤال 5)، آگاه كردن اعضا از انتظارها و وظايف خود نسبت به انجمن (سؤال 7 و 6)، هماهنگي با تغييرات به وجود آمده در حرفه (سؤال 8) و برگزاري همايشها وسخنرانيهاي ماهانه (سؤال 9) مطرح گرديد. نتيجه عملكرد انجمن در مورد سؤالهاي 1 تا 8 در سطح متوسط و در سؤال 9 بالاتر از سطح متوسط ارزيابي شد.
سؤال دوـ تا چه ميزان اعضا و مديران انجمن از وحدت نظر و يكپارچگي در تصميم‌گيريها و عمل به آن برخوردارند؟ (انسجام)
در نظر گرفتن عواملي كه مي‌تواند به همبستگي و يكپارچگي بيشتر انجمن كمك نمايد، موضوع دومين پرسش اين پژوهش بود كه نتايج حاصل از آن در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول2. توزيع فراواني و درصد فراواني سؤالهاي مطرح شده در خصوص انسجام انجمن
|
|
كاملاً موافق
|
موافق
|
بي‌نظر
|
مخالف
|
كاملاً مخالف
|
بدون پاسخ
|
ميانگين
|
انحراف معيار
|
||||||
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|||
|
سؤال11
|
28
|
16%
|
103
|
86/58%
|
7
|
4%
|
28
|
16%
|
2
|
14/1%
|
7
|
4%
|
77/3
|
95/0
|
|
سؤال12
|
24
|
71/13%
|
110
|
86/62%
|
13
|
43/7%
|
17
|
71/9%
|
2
|
14/1%
|
9
|
14/5%
|
83/3
|
82/0
|
|
سؤال13
|
59
|
71/33%
|
76
|
43/43%
|
12
|
86/6%
|
20
|
43/11%
|
3
|
71/1%
|
5
|
86/2%
|
01/2
|
01/1
|
|
سؤال14
|
5
|
86/2%
|
88
|
29/50%
|
25
|
29/14%
|
48
|
43/27%
|
1
|
57/0%
|
8
|
57/4%
|
32/3
|
93/0
|
|
سؤال15
|
12
|
86/6%
|
82
|
86/46%
|
44
|
14/25%
|
29
|
57/16%
|
0
|
0%
|
8
|
57/4%
|
49/3
|
85/0
|
|
سؤال16
|
9
|
14/5%
|
81
|
29/46%
|
27
|
43/15%
|
48
|
43/27%
|
3
|
71/1%
|
7
|
4%
|
30/3
|
98/0
|
|
سؤال17
|
4
|
29/2%
|
78
|
57/44%
|
31
|
71/17%
|
47
|
86/26%
|
6
|
43/3%
|
9
|
14/5%
|
21/3
|
98/0
|
|
سؤال18
|
24
|
71/13%
|
107
|
14/61%
|
18
|
29/10%
|
12
|
86/6%
|
2
|
14/1%
|
12
|
86/6%
|
86/3
|
78/0
|
|
سؤال19
|
33
|
86/18%
|
105
|
60%
|
16
|
14/9%
|
8
|
57/4%
|
1
|
57/0%
|
12
|
86/6%
|
99/3
|
72/0
|
|
جمع
|
198
|
57/12%
|
830
|
7/52%
|
193
|
25/12%
|
257
|
32/16%
|
20
|
27/1%
|
77
|
89/4%
|
38/68
|
45/4
|
ميانگين نمرة پاسخگويان از ميزان وحدت نظر اعضا و مديران انجمن و همبستگي آنها در تصميم‌گيري و عمل به آن (انسجام) 38/68% بود كه عملكردي در حد متوسط را نشان مي‌دهد. براي اين شاخص نيز 9 سؤال مطرح گرديد كه در زمينههاي فراهم آوردن زمينه تعامل كتابداران با يكديگر (سؤال 11)، بهره‌گيري از خبرنامه به عنوان پل ارتباطي انجمن با مخاطبان (سؤال 12)، گسترش شاخه‌هاي استاني (سؤال 18) و تأثير حضور و همراهي هيأت مديره انجمن در جلسات و همايشهاي انجمن (سؤال 19) عملكرد انجمن در سطح خوب و بالاتر از حد متوسط ارزيابي شد. در ساير موارد نظير روشن بودن تصميمات انجمن براي اعضا (سؤال 14)، انسجام و وحدت نظر هيأت مديره انجمن در تصميم‌گيري و عملكرد (سؤال 15)، رضايت از شيوه عضوگيري انجمن (سؤال 16) و موفقيت كميته‌ها و گروههاي تخصصي (سؤال 17)، ميانگين نمره هاي بدست آمده عملكردي در حد متوسط را نشان داد. همچنين، به نظر بسياري از اعضا، تمركز فعاليتهاي انجمن در تهران تأثير منفي در بهره‌مندي همه اعضا از فعاليتهاي انجمن داشته است (سؤال 13).
سؤال سه ـ تا چه ميزان انجمن از مشروعيت لازم در ميان جامعه غير كتابداري و اطلاع‌رساني و نهادهاي كلان كشور برخوردار است؟ (مشروعيت)
شناساندن حرفه به جامعه غير كتابدار و كسب مشروعيت لازم براي برقراري ارتباط با ساير نهادهاي تأثيرگذار در حرفه، از موضوعات مورد توجه انجمن بوده است كه در اين پژوهش نيز مورد توجه قرار گرفته است. پاسخهاي اعضاي انجمن به سؤالهاي مطرح شده در اين خصوص، در جدول3 نشان داده شده است.
جدول3. توزيع فراواني و درصد فراواني سؤالهاي مطرح شده در خصوص مشروعيت انجمن
|
|
كاملاً موافق
|
موافق
|
بي‌نظر
|
مخالف
|
كاملاً مخالف
|
بدون پاسخ
|
ميانگين
|
انحراف معيار
|
||||||
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|||
|
سؤال21
|
5
|
86/2%
|
58
|
14/33%
|
13
|
43/7%
|
78
|
57/44%
|
11
|
29/6%
|
10
|
71/5%
|
76/2
|
07/1
|
|
سؤال22
|
15
|
57/8%
|
105
|
60%
|
17
|
71/9%
|
22
|
57/12%
|
2
|
14/1%
|
14
|
8%
|
70/3
|
84/0
|
|
سؤال23
|
18
|
29/10%
|
62
|
43/35%
|
36
|
57/20%
|
44
|
14/25%
|
3
|
71/1%
|
12
|
86/6%
|
34/3
|
02/1
|
|
سؤال24
|
29
|
57/16%
|
94
|
71/53%
|
16
|
14/9%
|
17
|
71/9%
|
3
|
71/1%
|
16
|
14/9%
|
17/2
|
88/0
|
|
سؤال25
|
4
|
29/2%
|
68
|
86/38%
|
25
|
29/14%
|
61
|
86/34%
|
6
|
43/3%
|
11
|
29/6%
|
95/2
|
02/1
|
|
سؤال26
|
28
|
16%
|
97
|
43/55%
|
16
|
14/9%
|
14
|
8%
|
2
|
14/1%
|
18
|
29/10%
|
13/2
|
81/0
|
|
سؤال27
|
8
|
57/4%
|
99
|
57/56%
|
23
|
14/13%
|
29
|
57/16%
|
2
|
14/1%
|
14
|
8%
|
55/3
|
86/0
|
|
سؤال28
|
5
|
86/2%
|
47
|
86/26%
|
28
|
16%
|
64
|
57/36%
|
16
|
14/9%
|
15
|
57/8%
|
69/2
|
05/1
|
|
جمع
|
112
|
8%
|
630
|
45%
|
174
|
43/12%
|
329
|
5/23%
|
45
|
21/3%
|
110
|
86/7%
|
24/58
|
56/4
|
از نگاه اعضاي انجمن، ميانگين نمرة كسب شده در زمينة برخورداري از مشروعيت لازم در ميان جامعة غيركتابداري و اطلاع‌رساني و نهادهاي كلان كشور (مشروعيت) 24/58% بود كه بازهم نشان‌دهندة عملكرد متوسط انجمن در اين زمينه است. از 8 سؤال مطرح شده در اين قسمت، عملكرد انجمن در زمينههاي شناساندن حرفه كتابداري به جامعه (سؤال 21)، تأثير نحوه مديريت انجمن در تقويت جايگاه آن (سؤال 23)، ارتباط با ساير تشكلهاي علمي مرتبط با حرفه (سؤال 25) و تأثيرگذاري بر مراكز قانونگذاري و نهادهاي كلان كشور در تصميم‌گيري درباره مسايل حرفه (سؤال 28)، در سطح متوسط و در زمينه‌هايهماهنگي فعاليتها و برنامه‌هاي انجمن با نيازهاي گروههاي آموزش كتابداري و مؤسسه‌هاي مرتبط با حرفه و استقبال آنان از اين برنامه‌ها (سؤال 22 و 27) در سطح خوب ارزيابي شد. همچنين، به عقيده پاسخگويان، حضور نيافتن فعال انجمن در تشكلهاي بين‌المللي (سؤال 26) و نبود برنامه راهبردي بلندمدت (سؤال 24) باعث شده كه تا حد زيادي به مشروعيت انجمن آسيب وارد شود.
سؤال چهارـ تا چه ميزان انجمن از مقبوليت دروني در ميان اعضاي خود برخوردار است؟
تداوم حيات تشكلهاي مردمي، به ميزان دلبستگي و مقبوليت آنان نزد اعضاي خود بستگي دارد. برقراري ارتباط مؤثر با مخاطبان و جلب نظر آنان، موجب مي‌شود اعضا با احساس وظيفه‌شناسي و مسؤوليت‌پذيري بيشتر، حضور خود را در اين گونه تشكلها با رغبت و علاقه‌مندي افزونتري دنبال كنند. اعطاي نمره 34/76 از سوي اعضا به انجمن كه بالاتر از حد متوسط است، عملكرد نسبتاً خوب انجمن را در اين زمينه نشان مي‌دهد.
براي تعيين ميزان مقبوليت دروني انجمن نيز 10 سؤال مطرح گرديد كه خلاصه اطلاعات آن، در جدول4 آمده است. چنانكه مشاهده مي‌شود، كسب ميانگين نمره 42/72 بيانگر رضايت نسبتاً خوب اعضا از عملكرد انجمن است. از ميان 10 سؤال مطرح شده در اين قسمت، اعضا عملكرد انجمن را در 7 زمينه: ايجاد علايق مشترك بين كتابداران از طريق برگزاري همايشها و نشستهاي علمي (سؤال 31)، هماهنگي فعاليتهاي انجمن با نيازها و علائق حرفهاي اعضا (سؤال 33)، ارائه خدمات آموزشي و انتشاراتي (سؤال 32)، تبيين مباني نظري حرفه (سؤال 34)، گسترش دانش حرفهاي (سؤال 36)، بهره‌مندي اعضا از تجارب يكديگر (سؤال 38) و تشكيل كميته بازنگري در برنامه‌هاي آموزش كتابداري و اطلاع‌رساني (سؤال 39) در سطح خوبي ارزيابي كرده‌اند. اما، در زمينههاي جلب رضايت و انعكاس خواسته‌هاي اعضا (سؤال 30)، انجام امور تحقيقاتي (سؤال 35) و اطلاع‌رساني شفاف و به موقع (سؤال 37)، ميانگين نمره‌هاي به دست آمده عملكرد انجمن را در سطح متوسطي نشان مي‌دهد.
جدول4. توزيع فراواني و درصد فراواني سؤالهاي مطرح شده در خصوص مقبوليت انجمن
|
|
كاملاً موافق
|
موافق
|
بي‌نظر
|
مخالف
|
كاملاً مخالف
|
بدون پاسخ
|
ميانگين
|
انحراف معيار
|
||||||
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
فراواني
|
درصد
|
|||
|
سؤال30
|
5
|
86/2%
|
86
|
14/49%
|
19
|
86/10%
|
51
|
14/29%
|
4
|
29/2%
|
10
|
71/5%
|
27/3
|
99/0
|
|
سؤال31
|
25
|
29/14%
|
109
|
29/62%
|
10
|
71/5%
|
20
|
43/11%
|
1
|
57/0%
|
10
|
71/5%
|
84/3
|
83/0
|
|
سؤال32
|
18
|
29/10%
|
113
|
57/64%
|
13
|
43/7%
|
18
|
29/10%
|
2
|
14/1%
|
11
|
29/6%
|
79/3
|
81/0
|
|
سؤال33
|
17
|
71/9%
|
93
|
14/53%
|
17
|
71/9%
|
28
|
16%
|
1
|
57/0%
|
19
|
86/10%
|
66/3
|
88/0
|
|
سؤال34
|
7
|
4%
|
100
|
57/56%
|
20
|
29/10%
|
28
|
16%
|
4
|
29/2%
|
16
|
14/9%
|
54/3
|
89/0
|
|
سؤال35
|
11
|
29/6%
|
77
|
44%
|
25
|
29/14%
|
39
|
29/22%
|
5
|
86/2%
|
18
|
29/10%
|
39/3
|
99/0
|
|
سؤال36
|
7
|
4%
|
99
|
57/56%
|
18
|
29/10%
|
31
|
71/17%
|
4
|
29/2%
|
16
|
14/9%
|
51/3
|
91/0
|
|
سؤال37
|
11
|
29/6%
|
87
|
71/49%
|
13
|
43/7%
|
46
|
29/26%
|
4
|
29/2%
|
14
|
8%
|
39/3
|
02/1
|
|
سؤال38
|
26
|
86/14%
|
97
|
43/55%
|
14
|
8%
|
23
|
14/13%
|
1
|
57/0%
|
14
|
8%
|
79/3
|
87/0
|
|
سؤال39
|
44
|
14/25%
|
87
|
71/49%
|
18
|
29/10%
|
9
|
14/5%
|
1
|
57/0%
|
16
|
14/9%
|
03/4
|
78/0
|
|
جمع
|
171
|
77/9%
|
948
|
17/54%
|
167
|
54/9%
|
293
|
74/16%
|
27
|
54/1%
|
144
|
23/8%
|
42/72
|
20/6
|
سؤال پنج‌ـ آيا تفاوتي معنادار ميان ديدگاه اعضاي انجمن (پيوسته، وابسته و دانشجويي) در مورد ميزان موفقيت در دستيابي به هريك از عوامل چهارگانه فوق وجود دارد؟
براي پاسخ به اين پرسش ميانگين نمره‌هاي به دست آمده درباره هر يك از شاخصهاي مورد نظر به تفكيك عضويت در جدول 5 گردآوري شد.
همان‌طور كه مشاهده مي شود، اختلاف بين ميانگين نمره‌هاي به دست آمده زياد نيست و به نظر مي‌رسد، ميان ديدگاه اعضاي انجمن در مورد ميزان موفقيت در دستيابي به هر يك از عوامل فوق تفاوتي معنادار وجود نداشته باشد . براي تأييد اين فرض، از آزمون تحليل واريانس يكطرفه (anova) استفاده گرديد.
جدول5. ميانگين نمره به دست آمده ازسؤالهاي مطرح شده
درخصوص عوامل چهارگانه برحسب نوع عضويت
|
شاخصها
نوع عضويت
|
هويت
|
انسجام
|
مشروعيت
|
مقبوليت
|
|
پيوسته
|
29/62
|
35/65
|
81/57
|
94/70
|
|
وابسته
|
02/65
|
36/70
|
35/59
|
68/72
|
|
دانشجويي
|
9/63
|
81/68
|
27/58
|
68/73
|
|
جمع
|
66/63
|
38/68
|
24/58
|
42/72
|
جدول6. آزمون مقايسه ميانگين‌هاي نظرهاي اعضاي انجمن
دربارة هر يك از شاخصهاي چهارگانه
|
|
|
مجموع مربعات
|
درجه آزادي
|
ميانگين مربعات
|
F
|
سطح معناداري
|
|
هويت
|
بين گروه‌ها
|
466/39
|
2
|
733/19
|
484/0
|
617/0
|
|
درون گروه‌ها
|
568/7018
|
172
|
806/40
|
|
|
|
|
جمع
|
034/7058
|
174
|
|
|
|
|
|
انسجام
|
بين گروه‌ها
|
450/112
|
2
|
225/56
|
072/3
|
049/0
|
|
درون گروه‌ها
|
527/3147
|
172
|
300/18
|
|
|
|
|
جمع
|
977/3259
|
174
|
|
|
|
|
|
مشروعيت
|
بين گروه‌ها
|
591/24
|
2
|
295/12
|
741/0
|
478/0
|
|
درون گروه‌ها
|
643/2854
|
172
|
597/16
|
|
|
|
|
جمع
|
234/2879
|
174
|
|
|
|
|
|
مقبوليت دروني
|
بين گروه‌ها
|
766/21
|
2
|
883/10
|
281/0
|
756/0
|
|
درون گروه‌ها
|
411/6669
|
172
|
776/38
|
|
|
|
|
جمع
|
177/6691
|
174
|
|
|
|
همان‌گونه كه مشاهده مي‌شود، بين نظرهاي اعضاي انجمن در مورد سه شاخص هويت، مشروعيت و مقبوليت دروني، تفاوتي معنادار وجود ندارد و تنها در مورد شاخص انسجام، سطح معناداري كمي پايين‌تر از عدد 05/0 به دست آمد.
سؤال شش‌ـ تا چه ميزان برخورداري از هويت، انسجام و مشروعيت بيشتر در ميزان افزايش مقبوليت انجمن نقش داشته است؟
تعيين تأثير افزايش برخورداري از هويت، انسجام و مشروعيت بيشتر انجمن در بهبود مقبوليت آن، موضوع آخرين پرسش اين پژوهش بود كه براي پاسخ به آن از آزمون ضريب همبستگي پيرسون استفاده شد. نتايج حاصل از اين آزمون، در جدول 7 نشان داده شده است. با توجه به نتايج به دست آمده، مشخص گرديد بين شاخصهاي هويت و انسجام و مشروعيت با مقبوليت انجمن رابطه‌اي معنادار وجود دارد. همچنين، مثبت بودن ضريب همبستگي نشان داد كه افزايش برخورداري انجمن از شاخصهاي هويت، انسجام و مشروعيت، به افزايش مقبوليت آن كمك خواهد كرد.
جدول7. آزمون معنادار بودن رابطه تأثير برخورداري از هويت، انسجام و مشروعيت بيشتر انجمن در بهبود مقبوليت آن
|
|
|
هويت
|
انسجام
|
مشروعيت
|
مقبوليت
|
|
هويت
|
Pearson Correlation
|
1
|
.498 (**)
|
.604 (**)
|
.527 (**)
|
|
Sig. (2-tailed)
|
.000
|
.000
|
.000
|
.000
|
|
|
N
|
175
|
175
|
175
|
175
|
|
|
انسجام
|
Pearson Correlation
|
.498 (**)
|
1
|
.436 (**)
|
.463 (**)
|
|
Sig. (2-tailed)
|
.000
|
.000
|
.000
|
.000
|
|
|
N
|
175
|
175
|
175
|
175
|
|
|
مشروعيت
|
Pearson Correlation
|
.604 (**)
|
.436 (**)
|
1
|
.623 (**)
|
|
Sig. (2-tailed)
|
.000
|
.000
|
.000
|
.000
|
|
|
N
|
175
|
175
|
175
|
175
|
|
|
مقبوليت
|
Pearson Correlation
|
.572 (**)
|
.463 (**)
|
.623 (**)
|
1
|
|
Sig. (2-tailed)
|
.000
|
.000
|
.000
|
.000
|
|
|
N
|
175
|
175
|
175
|
175
|
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
بررسي پاسخهاي داده شده به سؤالهاي باز پرسشنامه
تعداد محدودي از پاسخگويان آراي خود را براي بهبود عملكرد انجمن، در قالب سؤالهاي باز پرسشنامه مطرح كردند كه با جمع‌بندي پاسخها، اين پيشنهادها به دست آمد:
ـ اطلاع‌رساني مناسب درباره برنامه‌هاي انجمن و ارسال منظم خبرنامه.
ـ فراهم كردن زمينه جلب افراد ديگر از طريق پرداختن به موضوعات بين رشته‌اي.
ـ منطبق بودن موضوعات سخنرانيها و همايشهاي انجمن با نيازهاي كتابداران و هدفمند كردن اين سخنرانيها در جهت تشريح تحولات حرفه.
ـ شناسايي افراد فعال در حرفه و تلاش براي جلب همكاري آنان با انجمن.
ـ برقراري ارتباط با رسانه‌هاي گروهي براي افزايش شناخت و سطح آگاهي عمومي از حرفه كتابداري.
ـ تبليغات بيشتر براي آشنايي كتابداران با انجمن.
ـ محدود نشدن فعاليتهاي انجمن در تهران، تقويت شاخه‌هاي استاني و تلاش براي گسترش آن.
ـ محدود نبودن فعاليتهاي انجمن به برگزاري سخنرانيها و همايشها.
ـ امكان دسترسي اعضا به متن كامل سخنرانيهاي انجمن.
در مجموع، دو ديدگاه كلي در ميان بسياري از اعضا قابل مشاهده است. برخي از اعضا با طرح مطالبات حداكثري، عملكرد انجمن را كند و دستاوردهاي آن را ناچيز دانسته‌اند و در مقابل عده بيشتري با توجه به نوپايي انجمن و دشواريهاي پيش روي آن، با مثبت ارزيابي كردن اقدامها و برنامه‌هاي انجمن، اميدوارانه چشم به آينده دوخته‌اند و در انتظار شكوفايي بيشتر آن هستند.
نتيجه‌گيري
به طور كلي، نتايج اين پژوهش نشان داد كه از ديدگاه اعضا، عملكرد انجمن موفقيت نسبي داشته است و اعضا اميدوارند بتدريج شاهد شكوفايي و موفقيت بيشتر انجمن در آينده باشند. همچنين، با توجه به نتايج به دست آمده، پيشنهادهاي زير جهت بهبود عملكرد انجمن و جلب رضايت بيشتر اعضا ارائه مي‌گردد:
- توجه بيشتر به گسترش شاخه‌هاي استاني انجمن
- توجه انجمن به حفظ حقوق كتابداران و افزايش شأن و منزلت حرفه
- اقدام براي عضويت در تشكلها و سازمانهاي بين‌المللي مرتبط با حرفه
- تدوين برنامه راهبردي بلندمدت براي حرفه كتابداري و اطلاع‌رساني با در نظر گرفتن نيازها و توقعات روز.
- در نظر گرفتن توقعات صنفي كتابداران و دفاع از مطالبات حرفهاي آنان.
- تلاش براي تقويت انجمن با فعال كردن بيشتر كميته‌ها و بهره‌گيري از توان همكاري تمامي اعضا
- حفظ ارتباط با اعضا و اطلاع‌رساني به موقع و مناسب اخبار انجمن.
در پايان، اين نكته را نيز بايد خاطر نشان كرد كه تشكيل انجمن به تنهايي هدف نبوده و نيست، بلكه انجمن وسيله‌اي است كه از طريق آن مي‌توان بسترهاي لازم را براي حل مشكلات حرفه فراهم آورد. تحقق اين امر بيش از هر چيز به مشاركت فعال، مسئوليت‌پذيري و دلسوزي تمامي اعضا نيازمند است.
منابع
ـ اميرشيباني، محمدعلي (1373). «نگرش تاريخي به انجمنهاي علمي در ايران». رهيافت، شماره ششم، بهار 1373.
ـ فتاحي، رحمت‌الله (1383). گزارش عملكرد انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران (دور نخست 1383-1382)، تهران.
ـ محسني، منوچهر (1382). مشاركت اجتماعي در ايران. تهران: آرون.
-American Library Association, “Membership best practices: Recruitment, Retention, Recognition, Rewards”, Chapter Relations Commitee 2000 Date last accessed: 16 Oct 2004 http://archive.ala. org/cro/membership.pdf
-Aslan,Selma“Turkish Librarians' Association: Today and Tomorrow”” . 61st IFLA Conference, Istanbul, Turkey, August 1995. Date last accessed: 16 Oct 2004. http://www.ifla.org/IV/ifla61/ 61-asls.htm
-Canadian Library Association: “Membership Survey,Final Report” October, 2000 16 Oct 2004 http://www.cla.ca/commission/ membersurvey.pdf
-Lindstron, Ake. “Identity, Integrity, Legitimacy and Internal Acceptance - Four Key Factors to be Pursued by any Successful Organization in the Future”. 61st IFLA Conference, Istanbul, Turkey, August 1995. Date last accessed: 16 Oct 2004. http://www.ifla.org/IV /ifla61/61-linak.htm
-Muswazi,P. “Swaziland Library Association: An Appraisal” The The International Information & Library Review Volume 30, Issue 3, September 1998, pp. 203-225
1. كارشناس ارشد كتابداري و اطلاع‌رساني آستان قدس رضوي
2. دانشيار گروه كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه فردوسي مشهد
3. استاديار گروه كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه فردوسي مشهد
| فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود) |
| 36 _ شماره چهارم، جلد 9 |
Date insert: چهارشنبه, 20 فروردين 1393